Erlazio-funtzioa

1. 3 Erlazio-funtzioa ETOLOGOAK Natura Zientziak – DBH 2

2. 3 Etologoak Etologia eta etologoak Etologia animalien jokabidea aztertzen duen zientzia da. Animaliek nola jokatzen duten jakitea oso garrantzitsua da, horri esker hauek egin baititzakegu: • Haiek saihestu, gure jardueretarako arriskutsuak edo kaltegarriak badira. • Harrapatu edo mantendu, elikagaitzat balio badigute • Laguntzen digutenak edo lagun egiten digutenak entrenatu edo ulertu. • Bestalde, primate handiek (gorilek, orangutanek eta txinpantzeek) nola jokatzen duten jakitea lagungarri izan dakiguke guk nola jokatzen dugun jakiteko; izan ere, animalia horien erlazio-funtzioa konplexuagoa da, gizakiok dugunaren antzekoa. Hots, tresnak erabiltzen dituzte, gizarte-harreman konplexuak dituzte, taldeen arteko gatazkak, sentimenduak (errukia, haserrea, frustrazioa eta mina, adibidez)… Natura Zientziak – DBH 2

3. 3 Etologoak Hiru etologo handi eta haiek egindako ekarpenak Egun, primate handien jokabideari buruz dakigun guztia hiru etologok egindako lanari esker jakin da, neurri handi batean; etologo haiek ausardia eta animaliekiko nahiz naturarekiko maitasun handia erakutsi zuten. Jane Goodall Dian Fossey Biruté Galdikas Etologo horiei buruz gehiago jakiteko, sakatu botoiak Natura Zientziak – DBH 2

4. 3 Etologoak Jane Goodall • Londresen jaio zen, 1934an. Txikitatik, animalienganako lilura handia izan zuen. Afrikan bizi nahi zuen, animalia haiez inguratuta. • 1957an, Tanzaniara gonbidatu zuten. Bidaia ordaintzeko, zerbitzari-lanak egin zituen hainbat hilabetez, eta azkenean, Afrikara joan zen; han, Louis Leakey antropologoa ezagutu zuen. Goodallen ausardiaz liluratuta, idazkaritzat kontratatu zuen, eta handik gutxira, txinpantzeekin lan egiteko aukera eman zion, Gombeko erreserban (Tanzania). Han hasi zen primate haiek ikertzen, eta egun, 50 urte baino gehiago pasa eta gero, horretan jarraitzen du. Natura Zientziak – DBH 2

5. 3 Etologoak Jane Goodall • Haren lehenengo behaketek etologiaren iraultza ekarri zuten: ikusi zuen txinpantzeek zenbait adarri hostoak kendu eta termitategietan sartzen zituztela, gero termitak jateko. Hori horrela, Jane Goodall jabetu zen tresnak ez dituztela gizakiek soilik erabiltzen. • Egun beste etologo batzuek erabiltzen dituzten ikerkuntza-metodoak garatu zituen. • 1965ean, etologiako doktoretza lortu zuen, Cambridgeko Unibertsitatean. Natura Zientziak – DBH 2

6. 3 Etologoak Jane Goodall • 1977an, Jane Goodall Institute eratu zuen, mundu osoan ingurumen-zaintza sustatzen duen erakundea. Egun, mundu osoan ingurumen-hezkuntzari eta primateen nahiz haien natura-ingurunearen kontserbazioari buruzko hitzaldiak ematen pasatzen du Janek bere denboraren zatirik handiena. • Jane Goodallek 100 sari baino gehiago jaso ditu nazioartean (adibidez, Asturiasko Printzea saria, 2003an), bai eta 40 Honoris Causa doktoretza baino gehiago ere (esaterako, Alacanteko Unibertsitatekoa, 2009an). Itzuli Natura Zientziak – DBH 2

7. 3 Etologoak Dian Fossey • San Frantziskon (AEB) jaio zen, 1932an. Txikitatik animalienganako lilura handia erakutsi zuen. • 1954an, Terapia Okupazionalean graduatu zen eta, hainbat urtetan, haurrentzako ospitale baten egin zuen lan, Kentuckyn. • George Schaller zoologoak mendiko gorilei buruz egindako lanak bultzatuta, Afrikara bidaiatu zuen 1963an; han, Louis Leakey ezagutu zuen. Leakeyri hautagai ezin hobea iruditu zitzaion Fossey, Virungako erreserban (Zaire eta Ruanda artean) mendiko gorilei buruzko ikerkuntza-lana egiteko. Natura Zientziak – DBH 2

8. 3 Etologoak Dian Fossey • Dianek berehala onartu zuen, eta, 1966an, Virungako ereserbara joan zen; gerora, Karisoke Research Center sortu zuen. • Pazientziaz beteta, hainbat gorila-talde behatu zituen, bai eta haien artean sartu ere; horrela, beraz, zuzen-zuenean behatu ahal izan zuen gorila haien jokabidea. • Egin zituen lanei esker, Zoologiako doktoretza lortu zuen Cambridgeko Unibertsitatean, 1974an. Natura Zientziak – DBH 2

9. 3 Etologoak Dian Fossey • Dianek gogor egin zuen gorilak desagerpen-bidean jarri zituen isilpeko ehizaren aurka. Gaizkile haiek Fossey ikertzen ari zen gorilei egindako erasoek areagotu egin zuten jarduera harekin amaitzeko egiten ari zen ahalegina; horren ondorioz, isilpeko ehizari talde antolatuen etsai bihurtu zen. • Dian erail egin zuten 1985eko abenduaren 26 eta 27 arteko gauean. • Hark egindako ahalegina, ordea, ez ziren alferrikakoa izan, askok uste baitu Dian Fosseygatik izan ez balitz mendiko gorila jada desagertuta egongo zela. Itzuli Natura Zientziak – DBH 2

10. 3 Etologoak Biruté Galdikas • 1946an jaio zen Alemanian, baina Kanadan hazi zen. • 1966an, Psikologian eta Biologian lizentziatu zen, Britainiako Columbia Unibertsitatean; han, doktoretza lortu zuen, 1978an. • Tximino handien eta gizakiaren jokabideen artean zegoen erlazioa sinetsita, Galdikas Louis Leakey antropologoaren bila joan zen, eta hark emandako laguntzari eta National Geographic Societyren finantziazioari esker, Tanjung (Borneo) erreserba naturalera iritsi zen, 1971n; geroztik, orangutanak ikertzen ditu han. Natura Zientziak – DBH 2

11. 3 Etologoak Biruté Galdikas • Galdikasek tximinoen jokabidearen ezaugarri ugari ikusi zituen orangutanetan: ezaugarri haiek goriletan eta txinpantzeetan hauteman ziren aurrez, eta gainera, gizakiaren jokabide askoren oinarri dira. Itzuli Natura Zientziak – DBH 2