Σύστημα εκτίμησης της αποδεκτής O ικολογικής Παροχής σε ποτάμια και ρέματα της Ελλάδας ECOFLOW

1. Σύστημα εκτίμησης της αποδεκτής Oικολογικής Παροχής σε ποτάμιακαι ρέματα της Ελλάδας ECOFLOW

2. Αναγνωρισμένα προβλήματα: • Η κατασκευή φραγμάτων και μεγάλων έργων υδρομάστευσης χωρίς την κατάλληλη υποστηρικτική • δομή και γνώση οδηγεί αρκετά συχνά σε: • Περιορισμό ή εξαφάνιση της ποσότητας νερού • που ρέει στο κατάντη τμήμα του ποταμού • Διαταραχή ιχθυοπληθυσμών • Υποβάθμιση των οικοσυστημάτων • Συγκράτηση φερτών υλών και θρεπτικών συστατικών • Έντονη διάβρωση ακτών και μείωση του αλιευτικού δυναμικού κοντά στις εκβολές ποταμών

3. Υφιστάμενη Κατάσταση στις λεκάνες απορροής Αράχθου- Αχελώου 6 Μεγάλα Υ/Η Έργα (Έτος Ένταξης-ωφέλιµος ΌγκοςΤαμιευτήρα Hm3) Πλαστήρας (1960- 300) Κρεμαστά(1966- 2805) Καστράκι(1969- 53) Πουρνάρι(1981- 303) Πουρνάρι ΙΙ (1999- 3,6) Στράτος (1989-11) Πηγή:http://itia.ntua.gr/nikos/ydatiko/ene_ yhs_10.pdf

4. Υφιστάμενη Κατάσταση στις λεκάνες απορροής Αράχθου- Αχελώου Εκτός από τα 6 μεγάλα έργα που λειτουργούν, στα σχέδια είναι και μερικά ακόμα όπως αυτό στη Μεσοχώρα και στη Συκιά καθώς και κάποια που είναι σε πρώιμο μελετητικό στάδιο όπως του Αγραφιώτη και της Βίνιανης

5. Προβληματισμός: Επίκαιρο ζήτημα: Ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση για την εγκατάσταση καινούργιων μικρών υδροηλεκτρικών φραγμάτων στις ορεινές περιοχές • Παράδειγμα από την περιοχή του Αχελώου και του Αράχθου • 31 ΜΥΗΕ με άδεια λειτουργίας • 600 τουλάχιστον αιτήσεις συνολικά για εγκατάσταση Μικρών Υδρ/κών έργων (ΜΥΗΕ) Πηγή:http://itia.ntua.gr/nikos/ydatiko/ene_yhs_10.pdf Πηγή: ΡΑΕ (Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας)

6. Τι συμβαίνει σήμερα: • Μεθοδολογικό κενό στον τρόπο εκτίμησης της ελάχιστης οικολογικής παροχής • Ποσότητες του νερού που απελευθερώνονται από τα έργα απόληψης νερού, • συνήθως δεν επαρκούν, ή δεν διατίθενται κατά την σωστή περίοδο. • Υποβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων κατάντη έργων απόληψης νερού

7. Στόχος και αντικείμενο του ECOFLOW: H ανάπτυξη ενός διεπιστημονικού εργαλείουμοντελοποίησης που θα συνδυάζει υδραυλικά, υδρολογικά και οικολογικά δεδομένα εισόδου για τον υπολογισμό της βέλτιστης παροχής σε συστήματα ποταμών που υπόκεινται σε απολήψεις νερού.

8. Στόχος και αντικείμενο του ECOFLOW: Αυτό το μοντέλο θα χρησιμοποιείται από τις αρμόδιες αρχές και από τους σχεδιαστές έργων διαχείρισης των υδάτων, προκειμένου να διευκολυνθεί η επίτευξη της πραγματικής οικολογικής παροχής κατάντη των υδραυλικών υποδομών

9. Environmental flows describe the quantity, timing, and quality of water flows required to sustain freshwater andestuarine ecosystems and the human livelihoods and well‐being that depend on these ecosystems (BrisbaneDeclaration). • Με τον όρο Περιβαλλοντικές ροές περιγράφεται η ποσότητα, το χρονικό διάστημα και η ποιότητα της παροχής που απαιτείται για τη βιωσιμότητα των υδατικών οικοσυστημάτων και κατ’ επέκταση ανθρωπότητα και του ευ ζην που εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα αυτά. • - Dyson, Bergkamp & Scanlon (2003) in the IUCN guide on environmental flows define the concept as the water regimeprovided within a river, wetland or coastal zone to maintain ecosystems and their benefits where there arecompeting water uses and where flows are regulated. • - The 4th International Ecohydraulics Symposium defined environmental flows as the water that is left in a riversystem, or released into it, to manage the health of the channel, banks, wetland, floodplains or estuary. • - Environmental flows can be described as ‘the quality, quantity, and timing of water flows required to maintain thecomponents, functions, processes, and resilience of aquatic ecosystems which provide goods and services to people(Hirji and Davis, 2009) • - Arthington & Pusey (2003) define the objective of environmental flows as maintaining or partially restoring importantcharacteristics of the natural flow regime (ie. the quantity, frequency, timing and duration of flow events, rates ofchange and predictability/variability) required to maintain or restore the biophysical components and ecologicalprocesses of in‐stream and groundwater systems, floodplains and downstream receiving waters. • - Tharme (2003) defines an environmental flow assessment (EFA) as an assessment of how much of the original flowregime of a river should continue to flow down it and onto its floodplains in order to maintain specified, valuedfeatures of the ecosystem • - IWMI (2004) defines environmental flows as the provision of water for freshwater dependent ecosystems to maintaintheir integrity, productivity, services and benefits in cases when such ecosystems are subject to flow regulation andcompetition from multiple water users. • - Brown and King (2003) state that environmental flows is a comprehensive term that encompasses all components ofthe river, is dynamic over time, takes cognizance of the need for natural flow variability, and addresses social andeconomic issues as well as biophysical ones Ενδοποτάμια ροή εξάρτηση: • Άμεση (βιοκοινότητες όπως ψάρια, μακροασπόνδυλα, φυτά κτλ) • Έμμεση (υγροβιότοποι, εκβολές, βιοτικό επίπεδο, υγεία κ.α.) Ορισμοί: • Οικολογική Παροχή • ή • Οικολογικά Αποδεκτό Καθεστώς Ροής • ή • Ενδοποτάμια Ροή

10. Μια ματιά στη διεθνή βιβλιογραφία: Στον οδηγό του InternationalUnion  for Conservation of Nature (IUCN)ο όρος οικολογική παροχή αναφέρεται για τα συστήματα εκείνα όπου το υφιστάμενο καθεστώς ροής είναι σε ισορροπία με τις ανταγωνιστικές χρήσεις του νερού (Dyson, Bergkamp and Scanlon, 2003) . Με τον όρο οικολογική παροχή περιγράφεται η ποσότητα, το χρονικό διάστημα και η ποιότητα του νερού που απαιτείται για τη βιωσιμότητα των υδατικών οικοσυστημάτων και κατ’ επέκταση του ανθρώπου και του ευ ζην, που εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα αυτά. (BrisbaneDeclaration, 2007). Η οικολογική παροχή ενός υδατικού οικοσυστήματος μπορεί να προσδιοριστεί με βάση την ποιότητα, την ποσότητα και το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να διατηρηθούν οι λειτουργίες, τα χαρακτηριστικά και η βιωσιμότητα του, στο επίπεδο εκείνο που να ωφελούν τον άνθρωπο (Hirji and Davis, 2009).

11. Μια ματιά στη διεθνή βιβλιογραφία: Η Tharme (2003) ορίζει την οικολογική παροχή ως το ποσοστό εκείνο της ροής που πρέπει να παραμένει σε όλο το μήκος του ποταμού με σκοπό να διατηρούνται τα χαρακτηριστικά του οικοσυστήματος Στο 4οΔιεθνές Οικο-ΥδραυλικόΣυμπόσιο η οικολογική παροχή ορίστηκε σαν το νερό που μένει σε ένα ποτάμι ή που προσθέτετε σε αυτό με σκοπό τη διαχείριση της υγείας ολόκληρου του οικοσυστήματος Οι Arthington & Pusey (2003) θεώρησαν ως οικολογική παροχή την ποσότητα εκείνη του νερού που απαιτείται για τη διατήρηση ή και την αποκατάσταση σημαντικών χαρακτηριστικών του φυσικού καθεστώτος ροής (ποσότητα, συχνότητα, μεταβλητότητα κ.α.) που χρειάζονται τα οικοσυστήματα, με σκοπό τη διαφύλαξη και την εξασφάλιση των ποταμών, των υπόγειων υδάτων, των πλημμυρικών εκτάσεων και όλων των κατάντη έργων περιοχών.

12. Προτεραιότητες του ECOFLOW: • να ακολουθεί τις προδιαγραφές της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΕ) και να πληροί τις απαιτήσεις των άλλων περιβαλλοντικών πολιτικών • να είναι εφαρμόσιμο στις Ελληνικές συνθήκες • να έχει μια καλή βιολογική βάση • να προσφέρει δυνατότητες μοντελοποίησης • να μπορεί να ενσωματωθεί σε εργαλείο διαχείρισης

13. Σύντομη περιγραφή των πακέτων εργασίας του ECOFLOW ΠΕ1. Αξιολόγηση των υπαρχόντων εργαλείων εκτίμησης της οικολογικής παροχής Το ΠΕ1 καλύπτει το θεωρητικό μέρος για την οικολογική παροχή του ποταμού, με στόχο την ανάπτυξη γενικών αρχών και στόχων μιας αποδεκτής προσέγγισης για την εκτίμηση της ελάχιστης οικολογικής παροχής Παραδοτέα Δ.1.1 Μια έκθεση με τα αποτελέσματα της ανασκόπησης της βιβλιογραφίας και εκτίμηση για το καλύτερο διαθέσιμο εργαλείο /μέθοδο για την εκτίμηση της οικολογικής ροής

14. Σύντομη περιγραφή των πακέτων εργασίας του ECOFLOW ΠΕ2. Εννοιολογική ανάλυση και ανάπτυξη της μεθόδου εκτίμησης της οικολογικής παροχής • Ανάλυση και βελτιστοποίηση μεθοδολογιών πακέτου 1, • Ενσωμάτωση τους, σε εργαλείο για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ανθρωπογενών παρεμβάσεων στη ροή, προσαρμοσμένο • στις περιβαλλοντικές και βιολογικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας • Μοντελοποίηση των ενδιαιτημάτων • Χρήση μεθοδολογίας IFIM Παραδοτέα Δ.2.1 Μια έκθεση με το σχεδιασμό των προσαρμοσμένων στις ελληνικές συνθήκες εργαλείων μοντελοποίησης των ενδιαιτημάτων και του IFIM. Δ.2.2 Έναν οδηγό για την επανάληψη της διαδικασίας προσαρμογής και προσομοίωσης των ενδιαιτημάτων σε άλλους τύπους υδάτινων σωμάτων.

15. Σύντομη περιγραφή των πακέτων εργασίας του ECOFLOW ΠΕ3. Συλλογή δεδομένων και ανάπτυξη αλγορίθμων • Οικοδόμηση υδρο-οικολογικού μοντέλου με τη συλλογή βιολογικών και υδρολογικών δεδομένων που περιγράφονται στο ΠΕ2. • Δειγματοληψίες • Επιλογή περιοχών μελέτης με τη χρήση ειδικών υδροοικολογικών και βιολογικών κριτηρίων με στόχο την εξασφάλιση της εκπροσώπησης μιας σημαντικής ποικιλίας Ελληνικών υδάτινων οικοσυστημάτων και ειδών ψαριών • Στατιστική επεξεργασία δεδομένων • Ανάπτυξη αλγορίθμων που περιγράφουν την σχέση των βιολογικών δεικτών και των συναφών υδρομορφολογικών συνθηκών Παραδοτέα Δ.3.1 Μια έκθεση που παρουσιάζει τις εκτιμώμενες καμπύλες καταλληλότητας ενδιαιτημάτων και τους συναφείς αλγορίθμους που θα χρησιμοποιηθούν ως βάση για την το μοντέλο εκτίμησης της οικολογικής παροχής Δ.3.2 Μια βάση δεδομένων με όλα τα βιολογικά και υδρομετεωρολογικά δεδομένα που συλλέγονται στις πιλοτικές περιοχές εφαρμογής του έργου

16. Σύντομη περιγραφή των πακέτων εργασίας του ECOFLOW ΠΕ 4. Ανάπτυξη λογισμικού για την εκτίμηση των αποδεκτών οικολογικών παροχών • Ανάπτυξη του λογισμικού διαχείρισης της οικολογικής παροχής και ενσωμάτωση σχετικών αλγορίθμων σε αυτό • Δράσεις: • 1. Ανάλυση απαιτήσεων, πίνακας δεδομένων • 2. Οργάνωση και δημιουργία βάσης δεδομένων • 3. Ανάλυση διαδικασιών και επεξεργασίας • 4. Σχεδιασμός και ανάπτυξη Πλατφόρμας Παραδοτέα Δ.4.1 Ανάλυση σχεδιασμού και απαιτήσεων λογισμικού (έκθεση) Δ.4.2 Οργάνωση των δεδομένων και δημιουργία βάσης δεδομένων Δ.4.3 Ανάλυση διαδικασιών και επεξεργασίας δεδομένων Δ.4.4 Σχεδιασμός και ανάπτυξη Πλατφόρμας

17. Σύντομη περιγραφή των πακέτων εργασίας του ECOFLOW ΠΕ5. Εφαρμογή, αξιολόγηση και πιστοποίηση του λογισμικού εκτίμησης οικολογικής παροχής • Αξιολόγηση του λογισμικού μέσω πειραματικής εφαρμογής σε υδάτινα σώματα του ίδιου τύπου με αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη του • Επιτόπιες μετρήσεις υδρολογικών χαρακτηριστικών καθώς και των ενδιαιτημάτων των ειδών - στόχων, σε τομείς ποταμών που παρουσιάζουν παρόμοια τυπολογικά χαρακτηριστικά με αυτά των βασικών περιοχών μελέτης (πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η δημιουργία του λογισμικού) Παραδοτέα Δ.5.1. Έκθεση με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης και επικύρωσης του υδρο-οικολογικού μοντέλου.

18. Σύντομη περιγραφή των πακέτων εργασίας του ECOFLOW ΠΕ6. Εκπαίδευση και προώθηση του λογισμικού εκτίμησης της οικολογικής παροχής • Προώθηση και κατάρτιση προκειμένου να καταστεί το • εργαλείο αυτό πολύτιμο για τις Διαδικασίες αξιολόγησης • των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που επιβάλλονται από • την Ελληνική Νομοθεσία • 4 σεμινάρια κατάρτισης • ιστοσελίδα για την ενημέρωση των χρηστών και του κοινού • για τα αποτελέσματα του έργου και για όλα τα παραδοτέα. Παραδοτέα D.6.1. 4 σεμινάρια κατάρτισης για τη χρήση του λογισμικού εκτίμησης της οικολογικής παροχής D.6.2. ένα φυλλάδιο με οδηγίες για τη χρήση του λογισμικού D.6.3. μια ιστοσελίδα για την διάδοση των αποτελεσμάτων και τα παραδοτέα του έργου

19. Γενικές πληροφορίες για το ECOFLOW: • Διάρκεια έργου30 μήνες • Χρηματοδοτείται στα πλαίσια της δράσης «ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ 2011» - Συμπράξεις Παραγωγικών και Ερευνητικών Φορέων σε Εστιασμένους Ερευνητικούς και Τεχνολογικούς Τομείς - του ΕΣΠΑ • Συμμετέχοντες: • Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ, • Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, • Δ. Αργυρόπουλος & Συνεργάτες Ο.Ε., • AVMAP GIS A.E.,

20. Αναμενόμενα Αποτελέσματα ECOFLOW: • Βελτίωση της οικολογικής κατάστασης των ποταμών της χώρας • Αποκατάσταση του αλιευτικού δυναμικού στην παράκτια ζώνη που επηρεάζεται από ποτάμια με έντονες υδρομορφολογικές πιέσεις • Αναβάθμιση των οικολογικών συνθηκών κατάντη των υποδομών διαχείρισης υδάτων(φράγματα, αρδευτικά δίκτυα, κλπ), η οποία σταδιακά θα οδηγήσει σε υγιή υδάτινα οικοσυστήματα, • Βελτίωση της ποιότητας του ύδατος και για την ανθρώπινη κατανάλωση, κάτι που θα συμβάλλει στη διασφάλιση της δημόσιας υγείας, • Αισθητική αναβάθμιση των υδατικών οικοσυστημάτων που θα βελτιώσει την ποιότητα της ζωής για την τοπική κοινωνία και θα δημιουργήσει αναπτυξιακές προοπτικές στον τομέα του οικοτουρισμού και αγροτουρισμού,

21. Αναμενόμενα Αποτελέσματα ECOFLOW: • Καλύτερη διαχείριση του νερού που θα οδηγήσει σε αύξηση της διαθεσιμότητας του νερού και σε εξοικονόμηση δημοσιονομικών πόρων, για την δημιουργία νέων υποδομών αποθήκευσης και εκμετάλλευσης νερού, • Επίτευξη των σχετικών εθνικών και κοινοτικών στόχων της νομοθεσίας (κυρίως η Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα αλλά και η οδηγία για τους Οικοτόπους) αφού θα βελτιώσει τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα των αρμόδιων δημόσιων αρχών (των Διευθύνσεων Υδάτων των Περιφερειών) και θα τους προσφέρει ένα εργαλείο για θα βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, για την διαχείριση των υδάτων.