SIGNALEREN … maar eerst even dit!

1. SIGNALEREN …maar eerst even dit! Workshop voor leernetwerkbijeenkomst LVB en verslaving 29 mei 2012 Marijke Bouts Mondriaan Verslavingspreventie Tel. 046 457 10 60

2. Hoe herken je probleem gebruik? Noem eens een aantal signalen waarvan je kunt vermoeden dat er sprake is van beginnend problematisch middelengebruik

3. Herkenning van gebruik van genotmiddelen Wat wil je zien? • Dat iemand zojuist iets heeft gebruikt? • Dat iemand bezig is te experimenteren met genotmiddelen? • Dat iemand bezig is riskant te expermenteren met genotmiddelen? • Dat iemand verslaafd is aan genotmiddelen?

4. Structurele aanpak volgens stoplichtmodel Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid

5. Nodig • Goed screeningsinstrument (SumID-Q) • Materialen voor de juiste interventie op het juiste niveau: • LVB folders over genotmiddelen • Spelmateriaal (Trip) • Voorlichting op maat (Bekijk ‘t nuchter)) • Motivatietraining (Bekijk ‘t nuchter) • Samenwerking met Verslavingszorg

6. Opdracht Bespreek in je groepje: • Is dit materiaal bruikbaar voor jouw doelgroep? • Wanneer en hoe zou je het inzetten? • Wat heb je nodig om dit materiaal te kunnen gebruiken? • Waar haal je dat? • Knelpunten voor het gebruik?

7. Structurele aanpak volgens stoplichtmodel Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep: positief bekrachtigen, folders inzetten, websites, groepsvoorlichting Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik: voorlichting, motivatietraining, individuele begeleiding Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid: motivatietraining en hulpverlening

8. Stadia van gebruik ONAFHANKELIJKHEID Hoeveelheid onbelangrijk Hoeveelheid vormt een risico (tolerantie vorming) Functie om problemen op te lossen Hoeveelheid is een probleem op zich AFHANKELIJK Functie in zichzelf Verslavingsspiraal

9. Redenen voor gebruik Effecten Geeft een lekker gevoel Lang door kunnen gaan Rustig worden Groepsprocessen Meedoen met anderen/erbij willen horen Gezelligheid Stoer zijn Geen ‘nee’durven zeggen Individuele aspecten Nieuwsgierigheid Verkennen van grenzen Spanning zoeken Verdrijven van verveling Wegstoppen van problemen 9

10. Redenen om niet te veranderen Veranderen is niet aantrekkelijk! (middelen maken minder saai) Geen prioriteit (andere zaken die aandacht vragen) Geen zelfvertrouwen Gebruik is sociaal gemeengoed Niet weten hoe Onvoldoende vaardig Irritatie door bemoeizucht hulpverleners 10 10

11. Voorwaarden voor gedragsverandering cliënt Algemeen • Voldoende eigenwaarde • Geloof in competentie • Onderkennen risicogedrag • Zorgen over risicogedrag Bij de LVB-er: • Steun, begrip en acceptatie van omgeving • Passend zorgbeleid • Alternatieven voor het huidige gedrag

12. Opdracht 'het signaleringsgesprek' Je werkt als begeleider bij een LVB organisatie. Peter is een van je cliënten. Je kent hem nog niet zo lang en het gebruik van genotmiddelen is nog nooit ter sprake gekomen. Peter is 28 jaar. Afgelopen weekend is hij uit geweest. Hij heeft toen ook een party bezocht. Je vermoedt dat Peter daar pillen heeft gebruikt. Je vindt hem al een aantal weken moe uitzien en je denkt dat hij ook wat is afgevallen. Op maandag heeft hij ook veel moeite met opstaan. Je wil dit met hem bespreken. Je hebt op maandagochtend een gesprek met hem. Opdracht: • Schrijf op welke signalen er zijn. • Schrijf op wat het doel is van het gesprek dat je met Peter gaat voeren.

13. Het doel van een signaleringsgesprek • Bieden van veiligheid en vertrouwen • Verduidelijken van jouw rol (welke pet heb je op) • Verduidelijken doel van de gesprekken • Rustig verkennen wat er met de cliënt aan de hand is En niet: dat je zeker wilt weten dat een cliënt alcohol/drugs heeft gebruikt en welke drug dat is

14. Do’s en dont’s in een signaleringsgesprek • Houdt het contact kort • Stel eenvoudige vragen • Sluit aan bij denk- en leerstijl • Niet te veel informatie tegelijk • Gebruik visueel materiaal • Mondjesmaat een beroep op inzicht, reflectie, gevoel voor humor • Zorg dat er niet te veel druk komt • Eindig altijd concreet en op maat

15. Leren en veranderen bij LVB • Beter in ‘zien en doen’ dan in ‘horen en begrijpen • Leren • sneller als er eigen voordeel is • beter als materie hen raakt • van herhaling, gewoontetraining, terugvertellen • van toepassen • van het samen ordenen van gedachten en bespreken van verschillende perspectieven • eerder als het perspectief heeft

16. Kenmerken open gesprek • Kijk de ander aan en knik. Door te kijken of te glimlachen laat je merken dat je de ander begrijpt • Stel open vragen • Houd je eigen ideeën, kritiek, oplossingen etc. achterwege. Geef alleen je mening als erom gevraagd wordt. • Verplaats je in de ander • Vat wat er gezegd is in eigen woorden samen, check of je het goed hebt begrepen.

17. Permanente uitgang Volhouden Terugval Uitvoeren Voorstadium Start Beslissen Overwegen Tussentijdse uitgang Stadia van gedragsverandering

18. Voorstadium Kenmerk: "Nee, er is niets aan de hand" Doel begeleiding Contact, bevorderen eigenwaarde, bevorderen kennis en probleembesef Tips Ga niet in discussie, moraliseer niet Stel open vragen, vat samen Geef objectieve informatie Sta open voor motieven jongere Educatieve groepsinterventies 18 18

19. Overwegen Kenmerk:“Misschien, ik zal er eens over nadenken” Doel begeleiding (algemeen) Verminder aantrekkelijkheid gebruik, bespreken voor- en nadelen, verbeteren eigen effectiviteit, bezorgdheid vergroten Tips Vergroot bewustzijn van risico’s; vergroot ongerustheid; ga doorvragen, concretiseren en reflecteren; geef objectieve informatie en ga heretiketteren 19 19

20. Beslissen Kenmerken: “ja, ik ga er wat aan doen” Doel begeleiding Help te beslissen hoe te veranderen, help te kiezen: minderen of stoppen Tips Wees alert op hoge doelen en sociaal wenselijke antwoorden Wees alert op ongenuanceerde impulsieve keuze 20 20

21. Uitvoeren Kenmerk: “Ik zet m’n schouders er onder” Doel begeleiding Help de doelen te halen, ondersteun positieve keuzes cliënt Tips Vallen en opstaan hoort er bij, bekrachtig positief (belonen) ook begeleidingsteam moet vallen en opstaan accepteren 21 21

22. Volhouden Kenmerk: “ik houd het vol!” Doel begeleiding Help jongere verandering vast te houden Tips Bespreek risicosituaties, maak voordelen huidige situatie concreet bekrachtig positief 22 22

23. Terugval Kenmerk: “Jammer maar geen ramp” Doel begeleiding Help terug te komen in beslissingsfase Voorkom demoralisatie en ondersteun Houd als team ook moed Tips Benoem de terugval als een leerervaring (doorstart), Bied snel laagdrempelig ondersteuning Houd positief contact 23 23

24. Alcohol- en drugsgebruik voorkomen Beginleeftijd van gebruik uitstellen Niet-gebruik stimuleren Problematisch gebruik signaleren Problematische gebruikers doorverwijzen naar de verslavingszorg Algemene risicofactoren komen juist bij mensen met LVB vaker voor, zoals: Lage SES (Bijkomende) psychische problemen Beperkte vaardigheden om met stressvolle gebeurtenissen om te gaan 24 24

25. Risicofactoren voor problematisch gebruik Individueel Leerproblemen Psychische problemen Mishandeling Het slecht doen op school/werk Aangesloten zijn bij groep die hetzelfde over drugs denkt Familie Ruzie binnen het gezin en scheiding Tolerantie van alcohol- en drugsgebruik Criminaliteit Sociaal Armoede Probleemwijk Werkeloosheid 25

26. Specifieke risicofactoren Omgevingsfactoren Druk vanuit de nabije omgeving Beschikbaarheid van middelen Afwezigheid van toezicht Ontbreken van stabiele relaties, ondersteunend sociaal netwerk, dag- of vrijetijdsbesteding Overvraging Individuele factoren Zelfregulatie schiet tekort Beïnvloedbaar LVB en bijkomende problematiek Van huis uit moeilijk lerend 26 26

27. Informatieve websites www.drugsinfo.nl www.alcoholinfo.nl 27

28. Instellingen voor verslavingszorg www.boumanggz.nl www.brijder.nl www.centrummaliebaan.nl www.indigo.nl www.iriszorg.nl www.jellinek.nl www.mondriaan.eu www.novadic-kentron.nl www.parnassia.nl www.tactus.nl www.vnn.nl www.vvgi.nl 28

29. Bedankt voor jullie aandacht Marijke Bouts Mondriaan Verslavingspreventie T 046 4571060 E m.bouts@mondriaan.eu

30. Checklist: in gesprek met een cliënt Signalen van mogelijk (problematisch) gebruik Doel van gesprek Leefsituatie (thuissituatie, hobby’s, sociale contacten, …) Drugsgebruik (welke, waarom, wanneer, hoeveel, hoe vaak?) Probleembeleving Stadium van gedragsverandering Vervolg (afspraken) 30 30

31. Signaleringsproces 1. Ontstaan van vermoedens Waarnemen Herkennen Interpreteren (voorlopig) 2. Onderbouwen van vermoedens - Toetsen - Combineren van signalen 3. Bevestigen van vermoedens - Gesprekvoeren - Analyseren 31 31

32. Nodig om goed te kunnen signaleren In de organisatie: • Visie m.b.t. middelengebruik • Beleid m.b.t. middelengebruik, signaleren en begeleiden • Regelgeving • Deskundigheid en deskundigheidsbevorderingsplan • Faciliteiten, bijvoorbeeld collegiaal overleg

33. Nodig om goed te kunnen signaleren Bij de medewerkers: • Open houding • willen & durven zien • Kennis • over alcohol en andere drugs, middelengebruik en –misbruik • Vaardigheden • Informatie verzamelen • Gespreksvoering • Vertrouwen en veiligheid

34. Enkele signalen voor problematisch gebruik Veranderingen in: Gedrag: prikkelbaar, agressief, veel praten over middelengebruik, verstoord dag- en nachtritme Sociale omgeving: verlies vrienden, relatieproblemen, toename "vage vrienden" Stemming: extra vrolijk, somberheid, angstig Gezondheid: vaker ziek, afname of toename gewicht, minder energie maar ook momenten van functioneren op de toppen van energie School/werk: wisselende of verslechterde prestaties, verzuim, nalatigheid afspraken Financiële problemen: geldtekort of ineens veel geld, andere besteding 34 34

35. Valkuilen bij signaleren en begeleiden • Ondervragen • Preken en moraliseren • Beschuldigen • Waarschuwen en dreigen • Bevelen en voorschrijven • Adviseren • Foutief inschatten

36. Een gespreksmodel Probleemverheldering Contact maken met cliënt: vertrouwensband Cliënt staat centraal: gedachten, gevoelens Verkennen van probleemsituatie Probleemnuancering Meer sturing De cliënt helpen de grote lijn te vinden in schijnbaar losstaande feiten of problemen 36 36

37. Een gespreksmodel 3.Probleembehandeling Prioriteiten stellen Formuleren van acties Overzicht maken van acties (wat kan cliënt zelf, welke hulp kan hij inroepen?) Doelen stellen (wanneer zijn acties geslaagd?) Uitvoering Evaluatie Nieuwe start Afsluiting 37 37