بررسی ساختار و روند تحولی توده های طبیعی در راشستان های شمال ایران

1. بررسی ساختار و روند تحولی توده های طبیعی در راشستان های شمال ایران

2. ارائه مدل مناسب تعداد درطبقات قطری توده های طبیعی ونا همسال راش شمال ایران (جنگلهای سنگده و شصت کلاته): بررسی های انجام شده به منظور دستیابی به مدل مناسب برای پراکنش تعداد در طبقات قطری توده های طبیعی راش شمال در دو منطقه سنگده و شصت کلاته انجام پذیرفت. منطقه رویشی خزری شامل جنگلهای انبوه دامنه های شمالی رشته کوههای البرز است که از آستارا در غرب تا گلی داغ در شرق ان گسترش دارد. توده های راش در ارتفاعات میانبند و بالابند جنگلهای مذکور از آستارا تا دره زیارت گرگان ادامه میابد. این توده ها جایگاه ویژه ای در نوار جنگلی شمال کشور دارند، چرا که راش یکی از گونه های با ارزش ومهم صنعتی است که به تنهایی 23/63 درصد تعداد و 29/96 درصد حجم جنگلهای شمال ایران را تشکیل می دهد. این موضوع دال بر اهمیت بررسی ومطالعه هر چه بیشتر در توده های جنگلی راش دارد.

3. نظر به اینکه توده های طبیعی راش در شمال ایران بیشتر به صورت دانه زاد ناهمسال اند، وروش جنگلشناسی مورد قبول سازمان جنگلها و مراتع کشور نیز هدایت توده های مذکور به روش تک گزینی است، بررسی پراکنش تعداد بر حسب طبقات قطری و ارزیابی توزیع های احتمالی -آماری در براورد و پراکنش مذکور، می تواند به عنوان الگوی درهدایت توده های راش به روش دانه زاد ناهمسال مورد استفاده قرار می گیرد. • در هر یک از مناطق، چهار قطعه نمونه یک هکتاری به صورت نمونه برداری انتخابی در عرصه جنگل، مورد اندازه گیری قرار گرفت.

4. ارائه مدل مناسب برای پراکنش تعداد در طبقات قطری: برای ارائه مدلی که بهترین برازش را درپراکنش تعداد درطبقات قطری ایجاد می کند، در مرحله اول مدل رگرسیونی به کار گرفته شد، درمرحله بعد دو توزیع آماری-احتمالی بتا و وایبول برای پراکنش تعداد درطبقات قطری ودرنهایت مدل نمایی مایرومدل توانی برای پراکنش مذکوربررسی شد. نمودارهای (1،2،3،4) مدل های موردنظر پراکنش تعداد درطبقات قطری نشان می دهند، همانطور که ازاین نمودارها پیداست، به نظر می آید در دومنطقه سنگده و شصت کلاته رابطه رگرسیونی محاسبه شده ومدل توانی برازش خوبی درپراکنش نقاط ایجاد می کنند.

5. منحنی محاسبه شده برای مدل رگرسیونی، توزیع بتا و توزیع وایبول برای توده های راش در سری شصت کلاته منحنی محاسبه شده برای مدل های نمایی مایر و توانی برای توده های راش در سری شصت کلاته

6. بهترین روش برای مدیریت جنگل در هر منطقه که مبتنی بر توسعه پایدار نیز می باشد پیروی از طبیعت همان منطقه است. تحقیق و بررسی باعث می شود تا عوامل موثر و مطلوب موجود در رویشگاههای مختلف را شناخته واز آن برای هدایت توده های مورد بررسی بهره جست. گونه راش یکی از گونه های باارزش جنگلهای تجاری ایران را تشکیل می دهد. بهترین روش برای مدیریت این توده طبیعی روش دانه زاد ناهمسال است. مطالعات انجام شده بر روی این نوع جنگلها در سایر کشورها حاکی از ان است تنها برای این نوع جنگلها ترسیم منحنی تعادل امکان پذیر می باشد. • تعریف منحنی تعادل: اگر حجم توده همواره ثابت باقی بماند تعادل بوجود می آید. جابجایی درختان تابعی از رشد است بنابراین برای رسیدن به حالت تعادل در توده ها می بایست درختان طبقه قطری پایین که به طبقه قطری بالاتر حرکت کرده اند با درختانی که به طبقه قطری بالاتر رفته اند به علاوه درختانی که برداشت شده اند مساوی باشد. • مناطق مورد بررسی : جنگلهای طبیعی راش که در منطقه نکا ظالمرود مورد بررسی قرار گرفته است. • روش بررسی : پس از شناسایی محدوده مورد مطالعه درهرقطعه کلیه درختان باقطربیش از7.5سانتی متردر ارتفاع برابر سینه به صورت طبقه 1سانتی متری برداشت شدند و درختان مورد نشانه گذاری یا قطع شده تحت عنوان درختان برداشت شده ثبت گردید . • نتایج پراکنش تعداد درطبقات قطری: توزیع فراوانی پایه ها روند پراکنش درختان در طبقات قطری دریک توده رانشان داده وبرای پایداری وبقای جنگل به منظور پیش بینی برش ها واعمال شیوه های جنگل شناسی متناسب با ساختار توده ای ضروری است.

7. درصد فراوانی تعداد در طبقات قطری: منحنی شماره سه: این منحنی نشان می دهد که در منطقه داراب کلا تا طبقه قطری مورد نظر از اولین طبقه قطری چند درصد درختان را در خود جای داده است. • توزیع تعداد و سطح مقطع در طبقات قطری: برای مشخص نمودن وضعیت توده های سری چهار تیرانکلی میانشه درختان در چهار طبقه قطری کم قطر(کمتر از 35)، میان قطر(35 تا 55)، قطور (55 تا 70)، خیلی قطور (بیش از 70) تقسیم بندی شده است. تعداد درختان در طبقات کم قطر بیشتر بوده ولی از نظر حجم و سطح مقطع در طبقات خیلی قطور سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. • بررسی روند ارتباط رویش قطری سالیانه در طبقات قطری مختلف:

8. در ترسیم منحنی تعادل، تعین رویش قطری سالیانه (جدول4) و بررسی روند ارتباط آن با طبقات مختلف قطری یک مولفه کمی بسیار خوب است ( شکل 5). براساس نتایج این مطالعه، رویش قطری سالانه در طبقات قطری مختلف بین 1/6 تا 4/5 میلیمتر نوسان نموده که به طور متوسط معادل 2/7 میلیمتر محاسبه گردید. این موضوع نشان می دهد که کدام طبقات قطری بیشترین رویش را داشته و نگهداری پایه ها تا رویش متوسط سالانه (2.7 میلیمتر در سال) به منظور استفاده از حداکثر رویش در حداقل زمان در منطقه ظالمرود را مشخص می نماید. با وجود نوسان های رویش قطری، طبقات قطری 80 و 85 سانتی متر رویشی معادل رویش متوسط را دارد.

9. جنگلداری نزدیک به طبیعت (Close to Natural Forest): اعمال مدیریت جنگلداری سنتی و کلاسیک با قدمت بالغ بر پنج قرن در اروپا شروع شده است. به منظور کاهش اثر تخریبی ناشی از اجرای جنگلداری کلاسیک بر رویکرد تحول و تکامل جنگلداری مدرن و نیز به منظور پاسخگویی به طرفداران محیط زیست، جنگلبانان به دنبال راه حل های اصولی برامدند که در این راستا جنگلداری نزدیک به طبیعت به همین روش پیشنهاد شده است. • اصول جنگلداری نزدیک به طبیعت: اصل اول: شناخت ظرفیت های اکوسیستم های جنگلی: اساس وپایه کلی در جنگل خاک است لذا باید نسبت به حفظ و حاصلخیزی خاک در صورت نیاز در تقویت آن اقدام نمود. استقرار تجدید حیات در حد نیاز مورد توجه قرار گیرد به طوری که از نظر اکولوژیکی روند تعادل انرژی به حداکثر برسد. اصل دوم: متناسب بودن گونه ها وساختار توده ها با رویشگاه هر رویشگاه ظرفیت خاصی برای تنوع گونه ای وکمیت وکیفیت آن جنگل دارد،بطوریکه در رویشگاهی گونه راش از رشد بالایی برخوردار است ولی رویشگاه دیگر ممکن است برای بلوط ویا توسکا بیشتر متناسب باشد. اصل سوم: پایداری تمام اکوسیستم های طبیعی دارای خصوصیاتی از قبیل خود ترمیمی، تنوع زیستی و پیچیدگی می باشند که برای مدیریت ودخالت در جنگل باید به این موارد توجه نمود وآنهارا به حداکثر رساند تا پایداری اکوسیستم تضمین گردد. اصل چهارم: داشت وبرداشت پایه ای از جنگل این اصل در حقیقت هسته ی مرکزی جنگلداری نزدیک به طبیعت است.بطوریکه برداشت ویا باقی گذاشتن هر درختی بسته به وضعیت وموقعیت آن در بین مجموعه ی اطراف آن مورد توجه قرار می گیرد . اصل پنجم :دائمی بودن مسیرهای خروج چوب، طبق این اصل مسیرهای چوبکشی باید دائمی وثابت باشد.این امر باعث کاهش خسارت وارده به درختان سرپا وتمرکز تخریب در حداقل سطح می گردد.

10. جنگلداری با تاج پوشش دائمی((continous cover forestery در روش جنگلداری با تاج پوشش دائمی،چنانکه سطح برش از 0.25هکتار تجاوز نماید،نوع برش آن قطع یکسره محسوب می گرددوجنگل احداثی در این سطوح همسال خواهد بود. • اصول جنگلداری با تاج پوشش دائمی: اصل اول: مدیریت اکوسیستم های جنگل نه مدیریت فقط درختان در این روش،توده های جنگلی بعنوان چارچوبی برای اکوسیستم های جنگلی محسوب می شوند، که درختان بطوردوره ای از آن توده برداشت می شوند. اصل دوم: استفاده از فرایندهای طبیعی بعنوان اساس مدیریت توده های جنگلی دراین روش جنگلداری،تصور بر این است که استقاده از فرایند طبیعی، همانند تجدید حیات طبیعی در مدیریت توده های جنگلی ،پایدار تر از تجدید حیات مصنوعی وتوده های همگن وخالص است. اصل سوم: اقدام با توجه به محدودیت های رویشگاه در صورتیکه ترکیب گونه های جنگلی متناسب با شرایط رویشگاه باشد،فرایند های طبیعی هم مطلوب خواهد بود.به همین جهت از کشت گونه های پر نیاز دررویشگاه فقیر باید پرهیز نمود. اصل چهارم: ایجاد ساختار متنوع درتوده های آمیخته اصولا جنگلکاریهای که از توده های خالص وهمسال است تشکیل میشوند ،دارای ساختار منظم یک آشکوبه واز نظر تنوع درختی محدود می باشد.هر چند توده های مسن عمدتا از تنوع ساختاری بیشتری برخوردارند.در این توده ها زاد آوری طبیعی بیش تر فراهم است .

11. بررسی ساختار و روند تحولی توده های طبیعی در راشستان های شمال ایران (مطالعه موردی: خیرود کنار- نوشهر) به طور کلی جنگلهای طبیعی به عنوان نمونه کاملی از یک جامعه زیستی بوده که دارای توانایی خود تنظیمی وخود تولیدی بالایی بوده ومی تواند الگو کامل برای روشهای جنگل شناسی باشد. برای بهره برداری اصولی از جنگلها با درنظر گرفتن نقش حفاظتی آن، لازم است مطالعاتی در آن ها صورت گیرد که شناسایی خصوصیات سیمای توده جنگلهای طبیعی مهم ترین آنهاست.یکی از ویژگی های سیمای توده جنگلی می تواند ارتفاع درختان آن باشد. مطالعه سیمای توده جنگلی بر حسب ارتفاع به دوطریق قابل توجیه است:1-منحنی ارتفاع و 2-منحنی پراکنش تعداد درختان در طبقات ارتفاعی. ساختار عمودی توده های طبیعی ناهمسال شاخص مناسبی برای مشخص نمودن وضعیت رویشگاه مورد نظر میباشد. توزیع تعداد درختان درطبقات ارتفاعی در توده ناهمسال به صورت کم شونده بوده و در توده جنگلی همسال معمولا شبیه توزیع نرمال است.

12. نتایج: پراکنش تعداد در طبقات ارتفاعی برای گونه راش (شکل3)به طور کلی بیش تر شبیه منحنی نرمال ودارای چولگی به سمت چپ بوده یعنی با افزایش طبقات ارتفاعی (تا طبقه ارتفاعی 35متر)فراوانی گونه راش سیر صعودی را طی می کند ودر مورد سایر گونه ها نمودار پراکنش به صورت کوهان دار می باشد وچنین وضعیتی می تواند در دوحالت تشریح گردد:حالت اول اینکه چون جنگل کاملا دست خورده نبوده ،امکان قضاوت دقیق وجود ندارد درصورتی که دخالت انسان و آثار وجود دام درعرصه نباشد،شکل 3نشان میدهد که راش درسنین جوانی (درطبقات 25-15متری)ازکاهش شایان توجهی برخوردار بوده که این وضع می تواند به علت رقابت باشد.حالت دوم اینکه این احتمال وجود دارد که درگذشته برداشت هایی به صورت سنتی وبه مقدار چشم گیری انجام گرفته،به نوعی که عرصه باز وازمقدار راش درسطح کاسته شده وبه دنبال آن یک انقطاع در ادامه تجدید نسل مطلوب توده صورت گرفته است وبعد از چندین سال دوباره در حال بازگشت به حالت مطلوب وپویایی اولیه خود میباشد.

14. درتصویر ساختار عمودی (شکل 8) ملاحظه میگردد که آشکوب میانی دارای کاهش زیادی بوده وسیمای توده طبیعی 3-2 آشکوب رانمایش می دهد وبا وضعیت توده ناهمسال طبیعی که ساختار پلکانی دارد واشکوب بندی درآن مفهومی نداشته فاصله داردوتصویر افقی تاج پوشش درختان بیانگر عدم پیوستگی در تاج پوشش درختان ووجود فضای باز در توده بوده که درنتیجه آن در بعضی از نقاط تجدید حیات تا اندازه ای استقرار یافته وچنین ساختاری در جنگل های طبیعی در شرایطی اتفاق می افتد که درختان دراثر رقابت شدید برای نور،صرفا رویش ارتفاعی داشته ودر نتیجه آن تاج به هم فشرده ای ایجاد کرده وزیر اشکوب در مفهوم واقعی وجود نداشته وتجدید حیات تنها باگذشت زمان وباز شدن عرصه در اثر افتادن درختان مسن حاصل می گردد.

15. بررسی ساختار طبیعی راشستان های خالص و آمیخته در جنگل های شمال کشور (منطقه نکاء ظالم رود ): بدیهی است مهمترین راه برای رسیدن به یک الگوی مدیریت و شیوه ی جنگلشناسی مناسب برای هدایت هر یک از توده های جنگلی، تعیین ساختار برنامه ریزی بر اساس وضع موجود آنها می باشد. گونه با ارزش راش حدود 17/5% سطح و 30% حجم جنگل های شمال ایران را تشکیل می دهد. با توجه به اینکه یکی از مشخصه های مهم ساختار توده های جنگلی، نحوه پراکنش پایه ها در طبقات قطری است، با بررسی تغییر اندازه سطوح مورد مطالعه همراه با تجزیه و تحلیل منحنی های توزیع فراوانی پایه ها در هکتار، حداقل سطح نشان دهنده ساختار توده ها ارزیابی گردید. تیپ جنگل مورد مطالعه پهن برگ خالص و آمیخته و فرم آن دانه زاد ناهمسال، تیپ غالب، راش اسپرولا و راش همراه با سایر گونه ها می باشد. به منظور بررسی ساختار توده های راش دو پلات اصلی نمونه هر کدام به مساحت 4 هکتار یکی در راشستان خالص ودیگری آمیخته انتخاب شد.هر یک از پلات های 4 هکتاری به 2 پلات 2 هکتاری و 4 پلات 1 هکتاری و 8 پلات نیم هکتاری و 16 سوب پلات .0.25 یهکتاری تقسیم گردید.توده راش خالص از 91% راش و 9% سایر گونه های پهن برگ و توده ی آمیخته ترکیبی از 70% راش و 30% سایر گونه های پهن برگ تشکیل شده است. نتایج نشان می دهد در دو توده راشستان خالص و آمیخته در سطح 0.25 هکتار منحنی ها از هیج شکل خاصی پیروی نمی کند.در سطح نیم هکتار در توده های خالص منحنی ها از همگنی بیشتری نسبت به سطح 0.25 هکتار برخوردار بوده و کلاً یک حالت همسال با چولگی به راست نشان می دهد. در همین سطح در توده آمیخته با وجود گروه های همسال شکل کل منحنی ها به حالت ناهمسال نا منظم نزدیک می باشد.

16. در مقیاس بزرگتر در پلاتهای یک هکتاری در هر دو توده خالص و آمیخته حالت ناهمسال نا منظم دیده می شود. • نتایج نشان می دهد تعداد پایه و سطح مقطع در هکتار و در نهایت حجم توده آمیخته بیشتر از توده خالص بوده است.

19. بررسی ها در توده های خالص و آمیخته راش طبیعی در منطقه مورد مطالعه نشان میدهد که منحنی تعداد در طبقات قطری در سطح 25%هکتار حالت • بسیار ناهمگن دارد.در حالیکه در سطح 5% هکتار در توده خالص حالت همسال نا منظم و در توده آمیخته وضعیت ناهمسال نامنظم نشان میدهد. • هر چند که در دو توده خالص و آمیخته در سطح یک هکتار حالت ناهمسال دیده میشود.ولی این ناهمسالی یا چند آشکوب بودن در توده خاتص به صورت • چند گروه همسال که به یکدیگر پیوسته بوده (چند کوهانه) ودر کل حالت ناهمسال جلوه میکند.این مو ضوع در توده امیخته به دلیل اینکه اختلاط خود • نامنظم بودن و نا همسالی را در پی دارد کمتر دیده میشود.توده های راش شمال کشور پیر بوده و درصد بالایی از آن را درختان کلاسه قطری قطور تشکیل • میدهد و درصد کمی از حجم به کلاسه کم قطر اختصاص دارد.جدول 3 • نتیجه گیری نهایی : • اگرچه با افزایش سطح مطالعه از 0/25 هکتار به 4 هکتار،نمودار ساختار ناهمسالی بهتری نشان میدهد،اما به جهت جلوگیری از صرف وقت وهزینه، • کمترین سطحی که ساختار را بهتر نمایان میسازد سطوح 1هکتاری برای راشستان خالص و سطوح 5 هکتاری برای راشستان آمیخته است.

20. تهیه و تنظیم : مریم محمودی نگار مرادزاده سعیده صفری اکرم ولی پور معصومه کریم نژاد پایان