NÖÔÙC SAÏCH VAØ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC

1. NÖÔÙC SAÏCH VAØ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC ThS. BS Phan Thị Trung Ngọc

2. Muïc tieâu 1. Chu trình, söï phaân boá vaø caùc nguoàn nöôùc coù trong thieân nhieân. 2. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc uoáng. 3. Caùc nguoàn nöôùc saïch hieän coù vaø nhu caàu veà nöôùc saïch cuûa coäng ñoàng. 4. Nhöõng giaûi phaùp xöû lyù nöôùc thích hôïp. 5. Nhaän thöùc nöôùc saïch laø taøi nguyeân quyù hieám, raát caàn thieát cho söùc khoeû vaø cuoäc soáng.

3. Taøi nguyeân nöôùc treân traùi ñaát - Nöôùc chieám ¾ (71 – 72%) dieän tích beà maët - Vôùi khoaûng 1,4 tæ km3 nöôùc treân traùi ñaát - Nöôùc ngoït chieám bao nhieâu phaàn traêm toång löôïng nöôùc treân traùi ñaát?

4. Taøi nguyeân nöôùc treân traùi ñaát

5. Taøi nguyeân nöôùc treân traùi ñaát - Khoaûng 2% nöôùc döï tröõ laø nöôùc ngoït: ôû daïng caùc taûng baêng vuøng ñòa cöïc. - Nöôùc ngoït phuïc vuï ñôøi soáng chieám 1/7000 toång löôïng nöôùc treân traùi ñaát (töông ñöông 200.000 km3 nöôùc). - Nöôùc ngoït beà maët = 3% x 0,003 = 0,009%

6. Taøi nguyeân nöôùc treân traùi ñaát (Theo nguoàn: US Geological Survey)

7. Voøng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc trong töï nhieân Moâ taû chu trình nöôùc trong thieân nhieân (voøng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc)?

8. Voøng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc trong töï nhieân

9. Chu trình tuaàn hoaøn cuûa nöôùc

10. Caùc nguoàn nöôùc trong thieân nhieân - Trong thieân nhieân con ngöôøi thöôøng söû duïng nhöõng loaïi nguoàn nöôùc naøo? Nöôùc möa, nöôùc maët, nöôùc ngaàm

11. Ñaëc ñieåm nöôùc möa - Baûn chaát töông ñoái saïch veà lyù, hoùa, vi sinh. - Haøm löôïng khoaùng thaáp. - Tröõ löôïng ít, theo muøa  khoâng ñuû quanh naêm

12. Ñaëc ñieåm nöôùc beà maët - Tröõ löôïng phong phuù. - Thuaän tieän cho söû duïng. - Thöôøng bò oâ nhieãm - Goàm: soâng suoái, ao hoà, ñaàm…

13. Ñaëc ñieåm nöôùc beà maët • Nöôùc Soâng: - Loaïi nöôùc maët chuû yeáu cung caáp nöôùc cho nhieàu vuøng daân cö. - Löu löôïng lôùn. - Ñoä cöùng vaø haøm löôïng saét nhoû. - Ñoä caën vaø nhieãm baån lôùn.

14. Ñaëc ñieåm nöôùc beà maët • Nöôùc Suoái: - Möùc nöôùc khoâng oån ñònh • - Löu löôïng nhoû, raát trong vaøo muøa khoâ. • - Muøa möa luõ thì löu löôïng lôùn nhöng raát ñuïc chöùa nhieàu caùt soûi. • - Thöôøng coù ñoä cöùng cao, ñoâi khi coù hoøa tan caùc khoaùng chaát hay hoaït chaát caây coû ñoäc...

15. Ñaëc ñieåm nöôùc beà maët • Nöôùc Ao Hoà Ñaàm: - Ñoä maøu cao (rong reâu, thuûy sinh vaät). - Thöôøng nhieãm baån, nhieãm khuaån. • . Moät soá thaønh thò: hoà laø nôi thu nöôùc thaûi. • . Noâng thoân: ao hoà thöôøng nhieãm baån naëng do chaát thaûi sinh hoaït gia ñình - chaên nuoâi...

16. Ñaëc ñieåm nöôùc ngaàm - Raát trong saïch. - Töông ñoái oån ñònh. - Thöôøng chöùa haøm löôïng saét cao. - Deã bò nhieãm maën (nhaát laø caùc vuøng ven bieån). - Thaêm doø laâu, khai thaùc vaø xöû lyù khoù khaên. - Goàm: nöôùc ngaàm noâng vaø nöôùc ngaàm saâu.

17. Ñaëc ñieåm nöôùc ngaàm • Nöôùc ngaàm noâng: - Saâu 3 - 10 meùt, tröõ löôïng ít. - Thöôøng bò nhieãm baån, aûnh höôûng bôûi thôøi tieát. • Nöôùc ngaàm saâu: - Thöôøng saâu hôn 20 meùt, tröõ löôïng lôùn. - Chaát löôïng toát, oån ñònh quanh naêm.

18. Vai troø cuûa nöôùc Haõy neâu vai troø cuûa nöôùc ñoái vôùi cuoäc soáng con ngöôøi?

19. Vai troø cuûa nöôùc * Duy trì söï soáng cho con ngöôøi vaø sinh vaät. - Chieám 63% troïng löôïng cô theå con ngöôøi, phaân boá khaép caùc moâ cô theå, (70% ôû da, 83% ôû thaän, ñeán 90% ôû huyeát töông...). - Tham gia vaøo quaù trình chuyeån hoùa caùc chaát. - Caân baèng caùc chaát ñieän giaûi vaø ñieàu hoøa thaân nhieät, ñieàu hoøa aùp suaát thaåm thaáu. - Vaän chuyeån vaø cung caáp caùc nguyeân toá caàn thieát cho cô theå (Ioát, Fluor, Mn, Zn, Fe, caùc vitamin vaø caùc acid amin...). - Giuùp cô theå loïc vaø ñaøo thaûi caùc chaát ñoäc, chaát baû.

20. Vai troø cuûa nöôùc - Raát caàn thieát cho nhu caàu veä sinh caù nhaân - xaõ hoäi, cöùu hoûa vaø caùc nhu caàu saûn xuaát, giao thoâng, phaùt trieån du lòch. - Nöôùc cuõng laø moâi tröôøng trung gian chöùa caùc ñoäc chaát vaø lan truyeàn caùc dòch beänh gaây nguy haïi cho con ngöôøi vaø sinh vaät soáng.

21. Nhu caàu söû duïng nöôùc * Nhu caàu nöôùc uoáng: + Ngöôøi lôùn (60kg): 2 lít/ngaøy. + Thieáu nieân (10kg): 1 lít /ngaøy. + Treû nhoû (5kg): 0,75 lít/ngaøy. . Ngöôøi hoaït ñoäng nhieàu: seõ cao hôn (3 - 5 lít/ngaøy) . Ngöôøi soáng ôû sa maïc, daân du muïc... söû duïng moät löôïng nöôùc raát ít trong suoát thôøi gian daøi.

22. Nhu caàu söû duïng nöôùc * Nhu caàu sinh hoaït: 60 - 100 lít/ngöôøi/ngaøy. - Tieâu chuaån Vieät Nam qui ñònh caáp nöôùc cho: + Thaønh phoá lôùn: 100 lít/ngöôøi/24giôø. + Thaønh phoá vöøa: 60 lít/ngöôøi/24giôø. + Thò Traán: 40 lít/ngöôøi/24giôø. + Noâng thoân: 20 lít/ngöôøi/24giôø. + Haûi ñaûo, vuøng nuùi cao: 10 lít/ngöôøi/24giôø.

23. Tình hình cung caáp nöôùc * Treân theá Giôùi: löôïng nöôùc sinh hoaït trung bình + Myõ laø 600 lít/ ngöôøi/ 24giôø. + Chaâu AÂu laø 200 lít/ ngöôøi/ 24giôø. + Chaâu Phi laø 30 lít/ ngöôøi/ 24giôø. - Theá Giôùi coù 26% daân soá khoâng ñöôïc cung caáp nöôùc saïch (chuû yeáu laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån, noâng thoân chieám 61%).

24. Tình hình cung caáp nöôùc * Vieät Nam: + Naêm 1992: coù 23,3% daân soá noâng thoân ñöôïc söû duïng nöôùc saïch. + Naêm 2004: coù 58% daân soá noâng thoân ñöôïc söû duïng nöôùc saïch. + Naêm 2009: coù 75% daân soá noâng thoân söû duïng nöôùc saïch.

25. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá vaät lyù: 1. Maøu: caûm quan baèng maét thöôøng, coù maøu thöôøng laø do nhieãm baån. + Nöôùc ao hoà maøu xanh, ñoû do laãn reâu taûo, muøn. + Nöôùc ngaàm saâu maøu vaøng do chöùa nhieàu saét. 2. Muøi, vò: caûm quan qua khöùu giaùc vaø vò giaùc, coù muøi vò laø do nhieãm caùc chaát khoaùng, höõu cô…

26. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá vaät lyù: 3. Ñoä ñuïc: do caùc chaát lô löûng (ñaát, caùt, phuø sa, chaát muøn, chaát höõu cô, saét...). - Laø nôi aån cuûa vi truøng gaây beänh - hoùa chaát ñoäc - thuoác tröø saâu vaø kim loaïi naëng. - Hieäu löïc khöû truøng giaûm maïnh neáu ñoä ñuïc cao. - Ñôn vò ño ñoä ñuïc: + NTU (Nephelometric Turbidity Unit) + hay FTU (Fomazin Turbidity Unit)

27. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá vaät lyù: 4. Nhieät ñoä cuûa nöôùc : thay ñoåi ñoät ngoät (nhaát laø nöôùc ngaàm noâng)  nghi ngôø coù söï nhieãm baån töø ngoaøi vaøo. 5. Ñoä pH: coù aûnh höôûng tôùi taát caû caùc quaù trình xöû lyù nöôùc.

28. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 1. Chaát höõu cô: saûn phaåm cuûa söï thoái röõa caùc toå chöùc ñoäng thöïc vaät vaø caùc chaát thaûi boû. - Chæ ñieåm quan troïng: nöôùc ñaõ bò nhieãm baån. - PP. Oxy hoùa duøng KMnO4 hoaëc K2Cr2O7 xaùc ñònh chaát höõu cô trong nöôùc (mg oxygen/lít). + COD (Chemical Oxygen Demand): nhu caàu oxy hoùa hoïc + BOD (Biochemical Oxygen Demand): nhu caàu oxy sinh hoùa.

29. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 2. Daãn xuaát cuûa Nitô: - NH3: coù ñaàu tieân, chaát höõu cô baét ñaàu thoái röõa. - NO2: nhôø vi khuaån hieáu khí, oxy hoùa NH3 thaønh NO2 (coù theå coù trong nöôùc möa), neáu xuaát hieän cuøng NH3 chaéc chaén nhieãm baån. - NO3: oxy hoùa NO2 thaønh NO3, giai ñoaïn cuoái cuûa söï phaân huûy caùc chaát ñaïm höõu cô.

30. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc + Neáu chæ coù NO3: nöôùc nhieãm baån ñaõ ñöôïc voâ cô hoùa; khi coù caû NO3, NH3 vaø NO2 laø nöôùc vaãn coøn chaát höõu cô. + Khi NO3 trong nöôùc uoáng >10mg/lít raát nguy hieåm ñoái vôùi treû sô sinh  Methaemoglobin (MetHb) ngaên caûn oxy vaøo maùu.

31. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 3. Muoái NaCl: nöôùc nhieàu NaCl coù theå do nhieãm baån bôûi dòch theå ñoäng vaät, nöôùc tieåu, phaân... (vuøng ven bieån, caùc nguoàn nöôùc luoân coù löôïng NaCl cao hôn caùc vuøng khaùc). - Neáu NaCl taêng cuøng vôùi NH3 vaø NO2 laø nöôùc ñaõ nhieãm baån vaø nguy hieåm.

32. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 4. Muoái SO42- vaø PO43-: xuaát hieän trong nöôùc coù theå do nhieãm phaân, nöôùc tieåu, caùc chaát thaûi hay do caáu taïo ñòa chaát ôû vuøng ñoù. - Nöôùc ngaàm thöôøng coù noàng ñoä muoái SO42- vaø PO43- cao hôn caùc nguoàn nöôùc khaùc  phaûi xaùc ñònh nguoàn nöôùc roài môùi ñaùnh giaù tình traïng cuûa maãu nöôùc.

33. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 5. Saét: hoøa tan trong nöôùc daïng saét II Fe(HCO3)2, Hydrocarbonat hoùa thaønh oxyt saét III (Fe2O3) khoâng tan laéng laøm ñuïc nöôùc, maøu vaøng gæ seùt. - Nöôùc ngaàm thöôøng nhieàu Fe hôn nöôùc beà maët. - Khoâng gaây haïi cho söùc khoûe, tuy nhieân aûnh höôûng ñeán ngöôøi söû duïng vaø trong saûn xuaát: nöôùc coù vò tanh kim loaïi, veát gæ vaøng treân quaàn aùo, laøm maát höông vò cuûa cheø, côm coù maøu xaùm, gaây pheøn...

34. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 6. Ñoä cöùng: do hoøa tan caùc Ca2+, Mg2+ daïng muoáiCa(HCO3)2, Mg(HCO3)2. - Canxi trong nöôùc khoâng haïi söùc khoûe maø coøn caàn thieát cho cô theå, moät soá nôi haøm löôïng canxi thaáp thì tæ leä saâu raêng ôû treû em thöôøng cao. - Vuøng löu haønh beänh böôùu coå ñòa phöông: duøng nöôùc aên uoáng phaûi coù ñoä cöùng thaáp, vì canxi ngaên tuyeán giaùp söû duïng Ioát  beänh phaùt trieån.

35. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc - Nöôùc chöùa nhieàu canxi  trôû ngaïi sinh hoaït: nöôùc cöùng laøm rau, thòt laâu chín, maát nhieàu vitamin; toán nhieàu xaø phoøng giaët quaàn aùo, laéng ñoïng gaây toán nhieân lieäu – noå noài hôi. - Tieâu chuaån ñoä cöùng cuûa nöôùc: + 0 - 60 mg CaCO3/lít = Nöôùc meàm, toát. + 60 - 120 mg CaCO3/lít = Nöôùc cöùng vöøa. + 120 – 180 mg CaCO3/lít = Nöôùc khaù cöùng. + > 180 mg CaCO3/lít = Nöôùc raát cöùng.

36. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 7. Nguyeân toá vi löôïng: 7.1. Ioát: caàn 200g Ioát/ngaøy ñeå tuyeán giaùp hoaït ñoäng bình thöôøng, thieáu Ioát tuyeán giaùp seõ to leân. + Nöôùc bieån chöùa raát nhieàu Ioát; boác hôi  Ioát theo nöôùc möa xuoáng ngaám vaøo ñaát - caùc nguoàn nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm. + Nhöõng vuøng nuùi cao, xa bieån thöôøng bò beänh böôùu coå do thieáu Ioát. + Löôïng Ioát trung bình laø 5 - 6 mg/lít nöôùc.

37. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá hoùa hoïc: 7. Nguyeân toá vi löôïng: 7.2. Fluor: raát phoå bieán trong thieân nhieân, nöôùc ngaàm nhieàu Fluor hôn, nöôùc cheø coù 1,2 - 3,5 mg/lít. + Quan troïng trong phoøng saâu raêng, khi Fluor trong nöôùc < 0,5 mg/lít thì tæ leä saâu raêng taêng leân roõ reät. + Fluor trong nöôùc quaù cao >1,5 mg/lít laøm raêng coù maøu thaåm. Duøng nöôùc nhieàu Fluor (>5 mg/lít) laâu ngaøy seõ toån thöông xöông (Fluorose). + Noàng ñoä Fluor thích hôïp: ôû VN laø 0,7 mg/lít nöôùc.

38. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc 8. Ñoäc chaát voâ cô: 8.1. Chì (Pb): Nöôùc coù khí CO2 töï do vaø O2 daïng hoaït tính coù theå hoøa tan chì ôû caùc bình chöùa, duïng cuï, oáng daãn nöôùc baèng chì gaây nguy haïi cho söùc khoûe. - Nöôùc möa coù ñoä cöùng - pH thaáp neân laøm tan chì deã hôn nöôùc soâng, ao hoà. - Coù theå coù chì trong caùc nguoàn nöôùc ôû vuøng coù moû chì hay trong nöôùc thaûi coâng nghieäp. - Ngoä ñoäc chì khi uoáng nöôùc coù töø 1 - 1,5 mg/lít.

39. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc 8. Ñoäc chaát voâ cô: 8.2. Thaïch tín (Asen =As): phaân boá roäng raûi ôû voû traùi ñaát, duøng nhieàu trong thöông maïi, kyõ ngheä. - Nöôùc coù Asen laø do oâ nhieãm nöôùc thaûi moät soá ngaønh coâng nghieäp (thuoäc da, xöôûng nhuoäm...) hay naèm caïnh nhöõng vuøng coù moû Asen. - Cô quan nghieân cöùu ung thö quoác teá (IRAC: International Agency for Reseach on cancer) xeáp As laø yeáu toá nguy cô soá 1 gaây ung thö. - Tieâu chuaån Asen trong nöôùc phaûi  0,05 mg/lít.

40. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc 8. Ñoäc chaát voâ cô: 8.3. Thuûy ngaân (Hg):ñoäc tính cao, aûnh höôûng chuû yeáu leân heä thaàn kinh trung öông, thaän laø cô quan chính tích luõy Hg. - Ngoä ñoäc Hg khi uoáng nöôùc chöùa Hg >1mg/lít.

41. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá vi sinh vaät: 1. Fecal Coliform: ñieån hình laø Escherichia Coli. - E.coli thöôøng truù trong ruoät giaø ngöôøi vaø ñoäng vaät maùu noùng, 1gram phaân ngöôøi chöùa tôùi 109 E.Coli. - Coù E.Coli laø nöôùc môùi nhieãm phaân vaø nguy hieåm. - Ñôn vò ño: Coli titre hay Coli index (chæ soá Coli). . Coli titre: theå tích ml nöôùc nhoû nhaát chöùa 1 E.Coli. (VD: Coli titre 333 töùc laø trong 333ml nöôùc coù 1 E.Coli). . Coli index (chæ soá Coli): laø soá E.Coli coù trong 1 lít nöôùc. (VD: Coli index = 3 töùc laø trong 1 lít nöôùc coù 3 E.Coli).

42. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá vi sinh vaät: 2. Total Coliform: goàm caùc vi khuaån Citrobacter, Enterobacter, Klebsiella, Escherichia… xaùc ñònh söï nhieãm baån ñaëc bieät laø phaân ngöôøi vaø ñoäng vaät. 3. Clostridium Perfringen: xuaát hieän chöùng toû nöôùc ñaõ coù nhieãm phaân töø laâu. 4. Bacteriophage (thöïc khuaån theå): laø virus soáng kyù sinh  chæ ñieåm söï hieän dieän cuûa vi khuaån kyù chuû.

43. Caùc chæ soá ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc * Chæ soá vi sinh vaät: 5. Kyù sinh truøng ñòa chaát: khoâng caàn vaät chuû trung gian ñeå phaùt trieån. 6. Kyù sinh truøng sinh vaät: phaûi qua 2, 3 vaät chuû trung gian ñeå phaùt trieån.

45. Tieâu chuaån chaát löôïng nöôùc saïch * Nöôùc uoáng: + Khoâng maøu, khoâng muøi vò laï, nhieät ñoä oån ñònh khoaûng 15oC, pH laø 6,5 – 8,5 . + Chaát höõu cô thöïc vaät < 2mg Oxygen/lít. + Caùc NH3, NO2, NO3, vaø caùc ñoäc chaát voâ cô khoâng vöôït quaù tieâu chuaån cho pheùp. + Vi sinh vaät: khoâng coù.

46. Tieâu chuaån chaát löôïng nöôùc saïch

47. Tieâu chuaån chaát löôïng nöôùc saïch

48. Beänh lieân quan ñeán nöôùc - Haõy keå caùc beänh lieân quan ñeán nöôùc, ñaëc bieät laø do söû duïng nguoàn nöôùc bò oâ nhieãm?

49. Beänh lieân quan ñeán nöôùc - Khoaûng 80% beänh taät treân theá giôùi coù lieân quan ñeán vieäc söû duïng nöôùc bò oâ nhieãm. - ½ toång soá giöôøng beänh treân theá giôùi laø caùc beänh lieân quan ñeán nöôùc, khoù khoáng cheá. - 25.000 ngöôøi cheát haøng ngaøy treân theá giôùi lieân quan ñeán vieäc söû duïng nöôùc nhieãm baån.

50. Beänh lieân quan ñeán nöôùc - Beänh ñöôøng ruoät: taû, thöông haøn, lî, tieâu chaûy caáp do E.Coli. Coù theå thaønh dòch vaø lan raát nhanh. - Baïi lieät, vieâm gan sieâu vi, Echovirus, Adenovirus. - Beänh do giun saùn: saùn laù gan, saùn laù ruoät, saùn maùng, saùn laù phoåi… - Beänh do coân truøng lieân quan ñeán nöôùc: + Beänh soát reùt (muoãi Anophen). + Beänh Soát xuaát huyeát (muoãi vaèn Aedes aegypti) + Beänh giun chæ (muoãi tulex pipiens)