ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Του Γεωργίου Λάλου

1. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Του Γεωργίου Λάλου «Απόψεις και στάσεις εκπαιδευτών ενηλίκων για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας: Μια μελέτη περίπτωσης των Σ.Δ.Ε. Θεσσαλίας» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ  ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Π.Μ.Σ. “ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ” Επιβλέπουσα: Ταρατόρη Ελένη, ΣυμβουλευτικήΕπιτροπή: Βιτσιλάκη Χρυσή Κόνσολας Εμμανουήλ Ρόδος, 2011

2. Η ευρωπαϊκή πολιτική για την εκπαίδευση ενηλίκων Το πρόγραμμα «Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας» υλοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς όλα τα κράτη- μέλη το 1995. Ανάγκη καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού Μέσω της εκπαίδευσης ↦ Άμβλυνση του χάσματος ανάμεσα στους έχοντες και τους μη έχοντες γνώση (Βεργίδης κ.ά., 2010β˙ Βεκρής, 2010).

3. Τα Σ.Δ.Ε. στην Ελλάδα • Τα Σ.Δ.Ε. στην Ελλάδα θεσμοθετήθηκαν το 1997 • Η εφαρμογή του προγράμματoς στη χώρα μας ξεκίνησε το 2000 πιλοτικά στο νομό Αττικής • Την εκπαιδευτική περίοδο 2008 – 2009 λειτούργησαν 57 Σ.Δ.Ε. (πηγή: Ι.Δ.ΕΚ.Ε.)

4. Χαρακτηριστικά των εκπαιδευτών/ τριών στα Σ.Δ.Ε. • Έργο του εκπαιδευτή: Η προώθηση του διαλόγου και η ενθάρρυνση της συμμετοχής των εκπαιδευόμενων σ’ αυτόν. Συνεπώς Ο εκπαιδευτής/τρια δεν είναι απλός/η μεταφορέας Γνώσεων Αλλά Ολοκληρωμένος/η συντονιστής/τρια ενεργητικών και συμμετοχικών διαδικασιών μάθησης

5. Εκπαιδευτές/τριες στα Σ.Δ.Ε.

6. Επιμορφωτικές ανάγκεςτων εκπαιδευτών στα Σ.Δ.Ε. Ύπαρξη κενών στην κατάρτιση των εκπαιδευτών Για π.χ. οι εκπαιδευτές δεν γνώριζαν την έννοια του εκπαιδευτικού συμβολαίου σύμφωνα με έρευνα στην περιφέρεια Πελοποννήσου (Δράκος, 2007). Όμως Οι εκπαιδευτές/τριες επιδιώκουν τη συνεχή επιμόρφωσή τους σε τέτοια θέματα (Λεμονή, 2007).

7. Επιμορφωτικές ανάγκεςτων εκπαιδευτών στα Σ.Δ.Ε. • Οι εκπαιδευτές αναφέρουν ότι τα επιμορφωτικά προγράμματα στα οποία συμμετείχαν ως τώρα ήταν ανεπαρκή και η οργάνωση της επιμόρφωσης δεν ήταν συστηματική (Παπασταμάτης κ.ά., 2010). • Η χιλιομετρική απόσταση και ο χρόνος διεξαγωγής των επιμορφωτικών προγραμμάτων και σεμιναρίων δυσχεραίνουν την επαφή τους με αυτήν (Μαντζανάρης, 2007).

8. Γενικές διαπιστώσεις • Οι έρευνες που εστιάζουν στους εκπαιδευτές των Σ.Δ.Ε. μελετούν κυρίως την εκπαίδευση, τα προσόντα τους και την επιμόρφωσή τους. • Δεν έχει προσανατολιστεί η σχετική έρευνα στις απόψεις και στάσεις των εκπαιδευτών/ τριών των Σ.Δ.Ε. για την λειτουργία αυτών των σχολείων αλλά και για τα κίνητρα συμμετοχής τους σε αυτά. • Επιπλέον, αν και το φύλο έχει αναγνωριστεί ως παράγοντας καταλυτικός που διαφοροποιεί τόσο τα κίνητρα όσο και τις προσδοκίες των εκπαιδευόμενων στα Σ.Δ.Ε., λίγη έμφαση έχει δοθεί στη μελέτη του φύλου των εκπαιδευτών.

9. Σκοπός έρευνας • Η παρούσα έρευνα εστιάζει στη μελέτη των απόψεων και στάσεων των εκπαιδευτών/τριών που εργάζονται στα Σ.Δ.Ε. σχετικά με την οργάνωσή τους • Επιπλέον, διερευνά σε βάθος τις επιμορφωτικές τους ανάγκες όπως αυτές ανακύπτουν μέσα από τις πολυάριθμες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά την τέλεση του διδακτικού τους έργο στα Σ.Δ.Ε..

10. Ερευνητικά ερωτήματα • Ποια είναι τα τυπικά προσόντα των εκπαιδευτών/τριών που εργάζονται στα Σ.Δ.Ε.; • Ποια είναι τα κίνητρα επιλογής των Σ.Δ.Ε. ως χώρους εργασίας; • Ποιες είναι οι αντιλήψεις τους για το θεσμικό πλαίσιο των Σ.Δ.Ε.; • Ποιες είναι οι αντιλήψεις τους για την εμπειρία ως εκπαιδευτής/ τρια στα Σ.Δ.Ε.; • Ποιες είναι οι αντιλήψεις τους για τις ανάγκες επιμόρφωσής τους; • Οι απαντήσεις των εκπαιδευτών/τριών του δείγματος διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο τους, την ηλικία τους, την επιμόρφωσή τους και τον τύπο του Σ.Δ.Ε. (φυλακών ή μη);

11. Μεθοδολογία • Μέθοδος επισκόπησης πεδίου • Δείγμα της έρευνας (ευκολίας) αποτέλεσαν όλοι οι εκπαιδευτές/τριες των Σ.Δ.Ε. Θεσσαλίας • Εργαλείο: ερωτηματολόγιο ειδικά κατασκευασμένο για της ανάγκες της έρευνας αποτελούμενο από 55 ερωτήσεις

12. Αποτελέσματα • Ν=105 εκπαιδευτές και εκπαιδεύτριες των Σ.Δ.Ε. της περιφέρειας Θεσσαλίας • Από αυτούς το 35,9% είναι άνδρες και 64,1% είναι γυναίκες • Μέσος όρος ηλικίας τους είναι τα 37 έτη

13. Κατανομή συχνότητας του επιπέδου σπουδών των συμμετεχόντων Κατανομή συχνότητας του επιπέδου σπουδών των συμμετεχόντων

14. Κατανομή συχνότητας της σχέσης εργασίας με το Ι.Δ.ΕΚ.Ε.

15. Κίνητρα των εκπαιδευτών/τριών • Σημαντικό ποσοστό (29,1%) διαφωνεί πολύ με τους οικονομικούς λόγους • Η δυσκολία εύρεσης άλλης δουλειάς δεν αξιολογείται ως σημαντικό κίνητρο από το 43,1% των εκπαιδευτών/τριών • Η ελευθερία του εκπαιδευτή να διαμορφώνει το περιεχόμενο του μαθήματος (48,1%), το προσωπικό ενδιαφέρον για την εκπαίδευση ενηλίκων (57,1%), η πρόκληση εργασίας σε ένα περιβάλλον με διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες (58,7%) και η χρήση καινοτόμων παιδαγωγικών πρακτικών (53,3%) είναι σημαντικά κίνητρα για τους εκπαιδευτές/τριες

16. Εμπειρία στα Σ.Δ.Ε. • Ικανοποίηση για τη σχέση τους με τους άλλους συναδέλφους (52,4%) • Ικανοποίηση από τη διεύθυνση του σχολείου (60,6%) • Ικανοποίηση από τις σχέσεις τους με τους εκπαιδευόμενους (40%) • Τους δίνεται η ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους (38,1%) και την παιδαγωγική τους κατάρτιση στην εκπαίδευση ενηλίκων (42,9%) • Έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους στις συναντήσεις των εκπαιδευτικών (45,2%) • Νιώθουν ότι αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ποιότητα του έργου του Σ.Δ.Ε. (60,6%) • Είναι ελεύθεροι να επιλέξουν το περιεχόμενο των μαθημάτων τους (70,5%)

17. Αξιολόγηση του διδακτικού έργου Βασικότερες δυσκολίες • Οι προηγούμενες διδακτικές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων από το τυπικό σχολείο (37,1%) • Ο περιορισμένος χρόνος (30,8%) • Η αδυναμία των εκπαιδευόμενων κατανόησης της γλώσσας (37,1%)

18. Συσχέτιση των ανεξάρτητων με τις εξαρτημένες μεταβλητές • Οι γυναίκες συμφωνούν πιο πολύ ότι τις δόθηκε η ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους στην ειδικότητα τους παρά οι άντρες συνάδελφοί τους [t(101)= -1,997, p=.049]. • Οι οικονομικοί λόγοι αποτελούν σημαντικό κίνητρο για όσους έχουν ένα πτυχίο ενώ για όσους είναι εξειδικευμένοι στην εκπαίδευση ενηλίκων το οικονομικό κίνητρο δεν είναι τόσο σημαντικό [F(3)=2.678, p=0.51]. • Τα άτομα που είναι πιο εξειδικευμένα (Οι σπουδές τους είναι πάνω στην εκπαίδευση ενηλίκων) έχουν την ανάγκη να υπάρχει η σύνδεση θεωρίας και πράξης και αυτό αποτελεί σημαντικό κίνητρο [F(3)=8.557, p=0.000].

19. Συσχέτιση των ανεξάρτητων με τις εξαρτημένες μεταβλητές • Οι ωρομίσθιοι εκπαιδευτικοί τείνουν να θεωρούν πιο σημαντικό κίνητρο τους οικονομικούς λόγους [t(100)=-5.805, p=.000]. • Οι αποσπασμένοι κινητοποιήθηκαν να συμμετάσχουν στα Σ.Δ.Ε. λόγω της ελευθερίας του προγράμματος σπουδών [t(100)=2.652, p=.009].

20. Συσχέτιση των ανεξάρτητων με τις εξαρτημένες μεταβλητές • Οι αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι το έργο των εκπαιδευτικών είναι ιδιαίτερα απαιτητικό [t(100)= 3.188, p=.002]. • Σχετικά με την αξιολόγηση των δυσκολιών στα Σ.Δ.Ε. στατιστικώς σημαντικές διαφορές βρέθηκαν στο κριτήριο «Έλλειψη κινήτρων από τους/τις εκπαιδευόμενους/ες» [t(101)= -2.745, p=.007]. Φαίνεται ότι οι ωρομίσθιοι εκπαιδευτές και εκπαιδεύτριες αξιολογούν ως πιο σημαντική αυτή τη δυσκολία

21. Συσχέτιση των ανεξάρτητων με τις εξαρτημένες μεταβλητές • Ο κλειστός χώρος της φυλακής και η περιορισμένη επαφή με την κοινότητα δίνουν την αίσθηση σε όσους εργάζονται σε αυτό το πλαίσιο ότι δεν μπορούν να καταξιωθούν επαγγελματικά και κοινωνικά [t(101)= -2.341, p= 0.021]. • Οι εκπαιδευτικοί των Σ.Δ.Ε. φυλακών δεν είναι τόσο ικανοποιημένοι από την συνεργασία τους με τους εκπαιδευόμενους σε σχέση με τους εκπαιδευτικούς που εργάζονται στα Σ.Δ.Ε. γενικού πληθυσμού [t(101)=-2.871, p=.005].

22. Αξιολόγηση των δυσκολιών ανάμεσα στα Σ.Δ.Ε. Φυλακών και κοινότητας Στατιστικώς σημαντικές διαφορές στα κριτήρια: • «Έλλειψη εξοπλισμού» [t(101)=3.285, p=.001] • «Απροθυμία των εκπαιδευόμενων για ενεργό συμμετοχή» [t(101)=2.239, p=.027] • «Δυσκολία εύρεσης εκπαιδευτικού υλικού» [t(101)=3.059, p=.003] • «Περιορισμένος χρόνος» [t(101)=2.606, p=.011] • «Έλλειψη κινήτρων από τους/τις εκπαιδευόμενους/ες» [t(101)=2.698, p=.008] • «Αδυναμία των εκπαιδευόμενων κατανόησης της γλώσσας» [t(101)=2.379, p=.019]. Οι εργαζόμενοι στα Σ.Δ.Ε. των φυλακών αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες

24. Συσχέτιση των ανεξάρτητων με τις εξαρτημένες μεταβλητές • Οι νεότεροι σε ηλικία έχουν την τάση να επιλέγουν τα Σ.Δ.Ε. ως χώρους εργασίας για οικονομικούς λόγους κυρίως [t(100)=2,376, p= .019]. • Οι νεότεροι σε ηλικία θεωρούν ότι οι εκπαιδευόμενοι δεν έχουν κίνητρα για την συμμετοχή τους στο πρόγραμμα των Σ.Δ.Ε., ενώ οι μεγαλύτεροι σε ηλικία τείνουν να διαφωνούν με την άποψη αυτή [t(101)= 2,985, p= .004].

25. Συζήτηση των πορισμάτων • Η ανανέωση του εκπαιδευτικού προσωπικού των Σ.Δ.Ε. αποτελεί ένα θετικό χαρακτηριστικό τους καθώς εισάγονται στην εκπαιδευτική διαδικασία νέα άτομα με όρεξη για το έργο που αναλαμβάνουν. • Όμως, υπάρχουν κενά σε θέματα εκπαίδευσης ενηλίκων που θα πρέπει να καλύπτονται με την άμεση κατάρτιση και επιμόρφωσή τους πριν αναλάβουν το εκπαιδευτικό τους έργο

26. Συζήτηση των πορισμάτων Σημαντικά κίνητρα εργασίας στα Σ.Δ.Ε. • Η ελευθερία του εκπαιδευτή να διαμορφώνει το περιεχόμενο του μαθήματος, • Το προσωπικό ενδιαφέρον για την εκπαίδευση ενηλίκων, • Η πρόκληση εργασίας σε ένα περιβάλλον με διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες, • Η χρήση καινοτόμων παιδαγωγικών πρακτικών.

27. Συζήτηση των πορισμάτων • Οι οικονομικοί λόγοι αποτελούν σημαντικό κίνητρο για όσους έχουν ένα πτυχίο • Για όσους είναι εξειδικευμένοι στην εκπαίδευση ενηλίκων το οικονομικό κίνητρο δεν είναι τόσο σημαντικό

28. Συζήτηση των πορισμάτων • Οι εκπαιδευτές και οι εκπαιδεύτριες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στους γραμματισμούς που έχουν αναλάβει και γι’ αυτό το λόγο επιθυμούν την επιμόρφωσή τους σε ποικίλες θεματικές. • Η επιμόρφωση τους μπορεί να τους δώσει τη δυνατότητα να εκπληρώσουν τόσο τις προσωπικές όσο και τις επαγγελματικές τους ανάγκες και να ενθαρρυνθεί η διδακτική τους αυτονομία και πρωτοβουλία (Παπασταμάτης κ.ά., 2010).

29. Συζήτηση των πορισμάτων • Εν κατακλείδι, η παρούσα έρευνα κατέληξε σε σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τη λειτουργία των Σ.Δ.Ε. στην περιφέρεια Θεσσαλίας. • Θεωρούμε ότι είναι ενδιαφέρον ότι τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από τη διερεύνηση των απόψεων και στάσεων των εκπαιδευτών και εκπαιδευτριών που εργάζονται στα Σ.Δ.Ε. καθώς αποτελούν το έμψυχο δυναμικό των σχολείων και σημαντική παράμετρο της ομαλής λειτουργίας και πορείας τους.

30. Ενδεικτική βιβλιογραφία Βεκρής, Λ., (2010). Σ.Δ.Ε.: ένα ευρωπαϊκό πειραματικό πρόγραμμα κατά του κοινωνικού αποκλεισμού- Η ελληνική εκδοχή. Στο Λ. Βεκρής & Ε. Χοντολίδου (Επιμ.). Προδιαγραφές σπουδών για τα Σ.Δ.Ε.. Αθήνα: ΥΠ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ Δ.Β.Μ.Θ. Βεργίδης, Δ., (2010β). Επιστημολογικές και μεθοδολογικές αφετηρίες για την αξιολόγηση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων, συγκείμενα και διακυβεύματα. Η αξιολόγηση του προγράμματος «Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας». Στο Δ. Βεργίδης & Α. Κόκκος (Επιμ.). Εκπαίδευση Ενηλίκων: διεθνείς προσεγγίσεις και ελληνικές διαδρομές. Αθήνα: Μεταίχμιο. Δράκος, Ε., (2007). Διερεύνηση εκπαιδευτικών αναγκών εκπαιδευτικών Σ.Δ.Ε. της Πελοποννήσου. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή. Πάτρα: ΕΑΠ. Ι.Δ.ΕΚ.Ε., (2010). Οργάνωση και λειτουργία των Σ.Δ.Ε.. Αθήνα: ΥΠ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ Δ.Β.Μ.Θ. Κόκκος, Α., (2008). Εκπαιδεύοντας τους εκπαιδευτές ενηλίκων. Αθήνα: Επιστημονική Ένωση Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Λεμονή, Ζ., (2007). Διερεύνηση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών στα Σ.Δ.Ε. Κρήτης. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή. Πάτρα: ΕΑΠ. Μαντζανάρης, Κ., (2007). Διερεύνηση αντιλήψεων εκπαιδευτικών Σ.Δ.Ε. ως προς την αξιοποίηση των βιωματικών συμμετοχικών τεχνικών στην άσκηση του έργου τους. Η περίπτωση του Σ.Δ.Ε. Δράμας. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή εργασία. Θεσσαλονίκη: ΕΑΠ Παπασταμάτης, Α., Γρίβα, Ε., Βαλκάνος, Ε. & Γιαβρίμης, Π., (2010). Επαγγελματική ανάπτυξη εκπαιδευτικών- Ανάγκες των εκπαιδευτικών των Σ.Δ.Ε. και προτεινόμενες πολιτικές επιμόρφωσης. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.