MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality

1. MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality Hoofdstukken 6 en 7: Fundamentals of information systems Ralph Stair & George Reynolds Hoorcollege ICT in Organisatie, Beleid en Management (IOBM) Marco Spruit : http://www.cs.uu.nl/staff/spruit.html

2. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

3. Principes en Leerdoelen [1/3] • Goede besluitvormings- en probleemoplossende vaardigheden zijn de sleutel tot het ontwikkelen van effectieve informatie- en beslissingsondersteunende systemen. • Benoem de fasen van besluitvorming. • Bespreek het belang van implementatie en toezicht in het probleem oplossen. MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

4. Principes en Leerdoelen [2/3] • Het management informatie systeem (MIS) moet geven: de juiste informatie aan de juiste persoon op de juiste wijze op het juiste moment. • Leg de gebruiksmogelijkheden van MIS-en uit en beschrijf de invoeren en uitvoeren. • Bespreek informatiesystemen in de functionele gebieden van organisaties. MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

5. Principes en Leerdoelen [3/3] • Beslissingsondersteunende systemen (DSS-en) worden gebruikt wanneer de problemen (relatief) ongestructureerd zijn. • Noem belangrijke karakteristieken van DSS-en waarmee ze (in potentie) effectieve management ondersteunende tools kunnen zijn. • Benoem de basisonderdelen van een DSS. • GSS/ESS: zie boek MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

6. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

7. Besluitvorming & Probleemoplossing [1/3] • Besluitvormingsfase: eerste stap in probleemoplossingsproces • “Intelligence” stage: potentiele problemen of mogelijkheden worden geidentificeerd en gedefinieerd • Ontwerp fase: alternatieve oplossingen voor het probleem worden ontwikkeld • Keuze fase: een plan van aanpak wordt geselecteerd Intelligence (the ~) bericht (het ~), tijding (de ~ (v)), geest (de ~ (m)), verstand (het ~), hersens (de ~), brein (het ~), denkvermogen (de ~), vernuft (het ~), intelligentie (de ~ (v)), genie (de ~ (v)), intellect (het ~), brille (de ~ (m)), slimheid (de ~ (v)), schranderheid (de ~ (v)), pienterheid (de ~ (v)), gevatheid (de ~ (v)), bijdehandheid (znw.), snedigheid (de ~ (v)), adremheid (znw.), uitgeslapenheid (znw.), goochemheid (znw.), inlichtingendienst (de ~ (m)), veiligheidsdienst (de ~ (m)), geheime dienst (znw.) MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

8. Besluitvorming & Probleemoplossing [2/3] Figuur 6.1: Besluitvorming versus Probleemoplossing MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

9. Besluitvorming & Probleemoplossing [3/3] • Probleemoplossing: een proces dat verder gaat dan besluitvorming, inclusief de implementatie fase • Implementatie fase: een oplossing die geëffectueerd wordt • Toezichtsfase (“Monitoring”): beslissingnemers evalueren de implementatie MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

10. Geprogrammeerde versus Niet-geprogrammeerde Beslissingen • Geprogrammeerde beslissingen • Beslissingen die worden genomen op basis van een regel, procedure, of kwantitatieve methode • Automatiseerbaar mbv traditionele informatiesystemen • Niet-geprogrammeerde beslissingen • Beslissingen die betrekking hebben op ongebruikelijke of uitzonderlijke situaties • Niet eenvoudig te kwantificeren MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

11. Benaderingen: Optimalisatie, Aanvaarding, Heuristiek • Optimalisatie (“optimisation”) model: een proces dat de beste oplossing vindt • Aanvaarding (“satisficing”) model: een proces dat een goed — maar niet noodzakelijkerwijs optimale — oplossing vindt • Heuristiek: algemeen aanvaarde richtlijnen of procedures die meestal tot een goede oplossing leiden MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

12. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

13. Een overzicht van Management Informatiesystemen • Een management informatiesysteem (MIS) verschaft managers met informatie die effectieve besluitvorming ondersteunt en verschaft terugkoppeling op de dagelijkse gang van zaken • De focus van een DSS is op effectieve besluitvorming gericht bij ongestructureerde of semigestructureerde zakelijke problemen • Het gebruik van MIS-en omvat alle niveaus van management MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

14. Invoerbronnen naar een MIS • Interne databronnen • TPS-en en ERP systemen en gerelateerde databases; data warehouses en data marts • Externe databronnen • Klanten, leveranciers, concurrenten, en aandeelhouders, wiens data niet reeds opgenomen is in het TPS; het Internet; extranetten MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

15. Uitvoeren van een MIS • Scheduled report: periodiek geproduceerd, of op een schema • Key-indicator report: samenvatting van de belangrijke activiteiten van de vorige werkdag • Demand report: is ontwikkeld om specifieke informatie te verschaffen op iemand’s verzoek • Exception report: automatisch geproduceerd wanneer een situatie “ongebruikelijk” is of management actie vereist • Drill-down report: verschaft “inzoombare” gedetailleerde informatie omtrent een situatie MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

16. Enkele MIS Rapportage voorbeelden MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7 Key-indicator report (at SAP headquarters?)

17. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

18. Een overzicht van DSS • Een DSS is een georganiseerde verzameling van mensen, procedures, software, databases, and apparaten die tezamen gebruikt worden om contextspecifieke besluitvorming en probleemoplossing te ondersteunen • De focus van een DSS is op de effectiviteit van besluitvorming bij ongestructureerde of semi-gestructureerde zakelijke problemen MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

19. Capaciteiten van een DSS • Ondersteunt alle fases van probleemoplossing • Ondersteunt verschillende beslissingsfrequenties • Ondersteunt verschillende probleemstructuren • Ondersteunt verschillende besluitvormingsniveaus Figuur 6.10: Besluitvormingsniveaus MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

20. DSS versus MIS [1/2] Tabel 6.3: DSS versus MIS MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

21. DSS versus MIS [2/2] Tabel 6.3: DSS versus MIS (vervolg) MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

22. Enkele Dashboard voorbeelden MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

23. Universitair Beleidslaboratorium: ‘n GSS • vak SMOI: Strategisch management, organisatie-ontwikkeling en ICT: een management game • Group support system (GSS) • == DSS, plus software die groepsgewijze besluitvorming ondersteunt • Ook: “group decision support system” (GDSS) of “collaborative work system”, of “workgroup software”, of simpelweg “groupware” • Enkele kenmerken • Anoniem • Reductie van negatief groepsgedrag • Parallelle communicatie => efficient • Automatische verslaglegging MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

24. Samenvatting [1/2] • De besluitvormingsfase van het probleemoplossingsproces omvat drie fases: intelligence (“informatiewinning”), ontwerp, en keuze • Een management informatiesysteem (MIS) geeft managers information aan die effectieve besluitvorming ondersteunt en verschaft feedback op de dagelijkse gang van zaken • MIS soorten: financieel, productie, marketing, personeelszaken, … MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

25. Samenvatting [2/2] • Een Beslissingsondersteunend Systeem (DSS) is een georganiseerde verzameling van mensen, procedures, software, databases, en apparaten die de processen van besluitvorming en probleemoplossing ondersteunen • Een Groepsondersteunend systeem (GSS) bestaat uit de elementen van een DSS, plus software die groepsgewijze besluitvorming ondersteunt MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

26. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

27. Principes en Leerdoelen [1/3] • Kunstmatige intelligentie (KI/AI) systemen vormen een breed spectrum van soorten systemen die menselijke besluitvorming kunnen simuleren voor bepaalde, duidelijk gedefinieerde problemen. • Definieer de term kunstmatige intelligentie. • Som de karakteristieken van intelligent gedrag op, en vergelijk voor ieder kenmerk het niveau van uitvoering tussen natuurlijke en kunstmatige systemen. • Identificeer de belangrijkste componenten binnen kunstmatige intelligentie, en geef een voorbeeld voor ieder type systeem. MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

28. Principes en Leerdoelen [2/3] • Expert systemen kunnen beginnelingen de mogelijkheid geven om taken op expert niveau uit te voeren, maar ze dienen (daarom) wel zeer zorgvuldig te worden ontwikkeld. • Benoem de kenmerken en onderdelen van expert systemen. • Identificeer de factoren die in overweging dienen te worden genomen bij het evalueren van de ontwikkeling van een expert systeem. • Benoem de voordelen van het gebruik van expert systemen. MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

29. Principes en Leerdoelen [3/3] • Virtual reality (VR) systemen hebben de potentie om de koppeling (“interface”) tussen mensen en informatietechnologieopnieuw te definieren, dmv nieuwe manieren om informatie te communiceren, processen te visualiseren, en ideeen creatief uit te drukken. • Beschrijf wat virtual reality is en geef voorbeelden van virtual reality toepassingen. MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

30. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

31. Contextualised • Categorised • Calculated • Corrected • Condensed Data  Informatie  Kennis data • Comparison • Consequences • Connections • Conversation information knowledge wisdom MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7 [Davenport & Prusak, 1998: ““Knowledge derives from minds at work””]

32. Kennis omvat… • Feiten en procedures • Ideeen en concepten • Meningen en houdingen • Intuities en gevoelens • Ervaringen en vaardigheden • Culturele waarden • Kennis is in hoge mate persoonsgebonden • Kennis = Informatie x f(Ervaring, Vaardigheden, Attitude). MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7 [MacKenzie, UvA]

33. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

34. Deelgebieden binnen Kunstmatige Intelligentie MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

35. Een overzicht van Artificiele Intelligentie • Artificiele intelligentie (AI): het vermogen van computers om functies van het menselijke brein te simuleren • Artificial intelligence systems: de mensen, procedures, hardware, software, data, en kennis waarmee computer systemen en machines ontwikkeld kunnen worden die menselijke karakteristieken simuleren MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

36. De aard van Intelligentie [1/2] • Het leren van ervaringen en toepassen van de kennis die hierin opgedaan wordt • Het aankunnen van complexe situaties • Het kunnen oplossen van problemen wanneer belangrijke informatie ontbreekt • Het kunnen bepalen wat belangrijk is • Het snel en juist kunnen reageren op een nieuwe situatie MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

37. De aard van Intelligentie [2/2] • Het begrijpen van visuele beelden • Het verwerken en manipuleren van symbolen • Het creatief en fantasierijk kunnen zijn • Heuristiek kunnen gebruiken MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

38. Natuurlijke vs. Artificiele Intelligentie Tabel 7.1: Een vergelijking van Natuurlijke en Artificiele Intelligentie MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

39. Robotica Robots kunnen worden gebruikt in situaties die gevaarlijk of ontoegankelijk zijn voor mensen. De Rover was een op-afstand-bestuurde robot van NASA om het Mars oppervlak te bestuderen. MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

40. Visuele Systemen: Toepassing… MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

41. Natuurlijke taalverwerking [1/2] MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

42. Natuurlijke taalverwerking [2/2] • ““Het kan heel simpel zijn.” MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

43. Neurale Netwerken [1/2] • Een computer system dat het functioneren van een menselijk brein kan simuleren • Robuust: informatie kan teruggevonden worden zelfs als een deel van de neurale knooppunten uitvallen • Snelle aanpassing van de reeds opgeslagen informatie om nieuwe data te verwerken • Vermogen om relaties en trends in grote databases te ontdekken • Vermogen om complexe problemen op te lossen, waarbij niet alle informatie aanwezig is MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

44. Neurale netwerken [2/2] MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

45. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

46. Expert Systems • Hardware en software die tezamen kennis opslaan en hier nieuwe informatie kunnen afleiden (i.e. redeneren), net als een menselijke expert • Wordt gebruikt in veel zakelijke toepassingen • Enkele voorbeelden: • Industrie: Vinden van locaties waar olie geboord kan worden • Medisch: Diagnostiek • ICT: Call centers (e.g. kennisbanken) MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

47. Pluspunten Redeneringen kunnen uitgelegd worden Kan “intelligent” gedrag tonen Kan conclusies trekken uit complexe verbanden Kan verplaatsbare kennis verschaffen Kan omgaan met onzekerheid Minpunten Niet grootschalig in gebruik of getest Beperkt tot kleine en afgebakende problemen Kan niet goed omgaan met “gemengde” kennis Mogelijkheid tot fouten Moeilijk te onderhouden Hoge ontwikkelingskosten Expert Systemen: +-en en ─-en MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

48. Componenten van een Expert Systeem Figuur 7.2: Componenten van een Expert Systeem MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

49. De Inferentie Motor Figuur 7.4: Regels voor een Krediet Applicatie MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7

50. Agenda • H6: Information and Decision Support Systems • Over: beslissingen nemen & problemen oplossen • MIS: Management Information Systems • DSS: Decision Support Systems • H7: Knowledge management & Specialized Information Systems • Over: kennis • KI: Kunstmatige Intelligentie • Expert Systemen • Virtual Reality MIS, DSS, AI, Expert systemen, Virtual reality :: Stair & Reynolds :: H6 & H7