Download
1 / 29
360 likes | 1.48k Vues
. Diferenciranje preduzeca premaobliku rezultata djelatnostiZavisno od oblika rezultata djelatnosti, preduzeca se mogu klasifikovati na:proizvodna preduzeca i uslu?na preduzeca.a) Proizvodna preduzeca primjenom odgovarajucih tehnolo?kih postupaka upotrebni kvalitet ulo?enih resursa preobra?
E N D
1. 2. Vrste preduzeca Osnovno diferenciranje preduzeca je prema:
1) obliku rezultata djelatnosti,
2) velicini i
3) pravnom obliku.
(1) Prema obliku rezultata djelatnosti, preduzeca se diferenciraju na: proizvodna i usluna preduzeca.
(2) Prema velicini, preduzeca se diferenciraju na mala, srednja i velika.
(3) Pravni oblik preduzeca definiu pozitivni zakonski propisi. Uobicajeni pravni oblik preduzeca u trinoj privredi je privredno drutvo.Vrste privrednih drutva su: ortacko drutvo, komanditno drutvo (kao drutva lica) i drutvo sa ogranicenom odgovornocu i akcionarsko drutvo (kao drutva kapitala);
Poseban oblik obavljanja djelatnosti od javnog (opteg) interesa predstavljaju javna preduzeca.
2. Diferenciranje preduzeca prema
obliku rezultata djelatnosti
Zavisno od oblika rezultata djelatnosti, preduzeca se mogu klasifikovati na:
proizvodna preduzeca i
usluna preduzeca.
a) Proizvodna preduzeca primjenom odgovarajucih tehnolokih postupaka upotrebni kvalitet uloenih
resursa preobraavaju u nov kvalitet gotovog proizvoda. Kod proizvodnih preduzeca, proces
proizvodnje proizvoda je odvojen od potronje proizvoda (proizvodi se nakon proizvodnje skladite,
nakon cega se plasiraju na trite).
Rezultat proizvodnje je materijalizovan u opipljivom, fizickom proizvodu koji moe biti predmet
potronje ili dalje prerade u proizvodnji.
Proizvodna preduzeca mogu biti:
(1) intenzivna kapitalom (u strukturi njihovih sredstava preteno su zastupljena osnovna sredstva) i
(2) Intenzivna radom.
3. a) Proizvodna preduzeca se dalje mogu diferencirati prema specificnim karakteristikama njihove djelatnosti na:
industrijska preduzeca,
gradevinska preduzeca,
poljoprivredna preduzeca,
ekstraktivna i rudarska preduzeca.
U okviru svake od navedenih podjela moe se vriti dalja klasifikacija.
Tako, na primjer, industrijska preduzeca koja karakterie veoma izraena heterogenost proizvodnje, klasifikuju se na: preduzeca koja proizvode na bazi prirodnih supstanci, sintetickih supstanci, vjetackih materijala.
Gradevinska preduzeca se mogu diferencirati na preduzeca gradevinskih objekata i to: stambenih objekata, proizvodnih hala, hangara, hladnjaca, brana, bazena, tunela, puteva, mostova.
4. b) Velik broj savremenih preduzeca vre usluge prometa robe, transportne usluge, finansijske usluge, turisticke usluge, zanatske usluge, usluge posredovanja.
Osnovna karakteristika preduzeca koja pruaju usluge jeste neodvojivost pruanja usluga i potronje usluga (to podrazumijeva neposredan kontakt pruaoca usluge i njenog korisnika: banka-klijent) .
Rezultat uslunih preduzeca je nematerijalizovan proizvod, neopipljiv, dakle usluge koje cine, uglavnom, znanje i umijece ljudi i informacije.
Usluna preduzeca su, po pravilu, radno intenzivna.
Usluna preduzeca ne moraju biti velika da bi bila efikasna.
Lokacija je od veceg znacaja za uspjeno poslovanje.
Karakterie ih vii nivo kompetencije zaposlenih, vii stepen decentralizacije odlucivanja, manji stepen formalizacije odnosa u preduzecu.
5. Diferenciranje preduzeca prema velicini
Izbor pokazatelja velicine preduzeca je osnovni problem pri diferenciranju preduzeca prema velicini. Razliciti kriterijumu se koriste u zemljama EU, SAD, Japanu.
Podjela preduzeca prema velicini je jako znacajna, jer svaka od ovih vrsta preduzeca na svoj nacin doprinosi privrednom razvoju jedne zemlje
Imajuci to u vidu, svaka drava je zainteresovana da zna kakva je struktura ovih preduzeca, kako bi mjerama makroekonomske politike obezbijedila njihov balans
Problem koji se moe javiti prilikom izbora indikatora velicine je da izabrano mjerilo
ne uvaava specificnosti pojedinih preduzeca, a time ni njihovu velicinu.
Drugi problem prilikom diferenciranja preduzeca je visina granicne vrijednosti izabranih indikatora (npr. koliko radnika treba da zapoljava preduzece da bi se smatralo malim ili srednjim.)
6. Najcece se za kriterijume velicine preduzeca koriste:
1. Broj zaposlenih, uzimajuci u obzir i djelatnosti, jer su razliciti nivoi intenzivnosti radne snage i razliciti nivoi efekata koje zaposleni ostvaruju u pojedinim djelatnostima;
2. Godinji ukupan prihod, odnosno suma novca koja se za jednu godinu ostvari prodajom roba, usluga ili nekih drugih redovnih aktivnosti preduzeca. Razlicit je od djelatnosti do djelatnosti.
3. Ukupna vrijednost imovine preduzeca: zemljite, zgrade, oprema, zalihe i novac.
4. Dionicki kapital, tj. uloeni kapital deonicara prilikom osnivanja preduzeca.
7. Karakteristike malih, srednjih i velikih preduzeca:
8. U praksi se koriste razliciti indikatori velicine za preduzeca u razlicitim privredama ili razlicitim privrednim granama.
Cesto se primjenjuje kombinacija vie indikatora velicine.
Boltonov komitet u VELIKOJ BRITANIJI koristi razlicite indikatori i granicne vrijednosti za razlicite djelatnosti.
Ovaj komitet definie malo preduzece kao preduzece koje:
u industriji zapoljava do 200 radnika,
u trgovini ostvaruje prihod od 50.000 funti godinje,
u gradevinarstvu zapoljava do 50 radnika,
u oblasti transporta ima do 5 vozila i slicno.
9. SAD (Americki Komitet za privredni razvoj)
Da bi se preduzece smatralo malim trebalo bi da ispuni dva od sljedeca 4 kriterijuma:
vlasnik preduzeca samostalno upravlja i rukovodi preduzecem;
kapital obezbeduje pojedinac ili manja grupa ljudi;
radnici i menaderi pripadaju lokalnoj zajednici;
prema osnovnim indikatorima velicine (broj zaposlenih, prihod, imovina i sl.) preduzece je manje od drugih preduzeca u istoj oblasti.
10. EVROPSKA UNIJA
Mikro:
zapoljavaju do 10 lica
godinji prihod je manji od 2 miliona EUR
vrijednost ukupnih sredstava je manja od 2 miliona EUR
Malo:
zapoljavaju od 10 do 50 lica
godinji prihod je od 2 do 10 miliona EUR
vrijednost ukupnih sredstava je od 2 do 10 miliona EUR
Srednje:
zapoljavaju od 50 do 250 lica
godinji prihod je od 10 do 50 miliona EUR
vrijednost ukupnih sredstava je od 10 do 43 miliona EUR
Veliko:
zapoljavaju preko 250 lica
godinji prihod je preko 50 miliona EUR
vrijednost ukupnih sredstava je preko 43 miliona EUR
11. Mala i srednja preduzeca
Ova preduzeca su dominantna u ukupnom broju preduzeca. Znacajno doprinose stvaranju drutvenog bruto proizvoda i obezbedivanju radnih mjesta.
Najveci problem malih preduzeca jeste obezbedivanje finansijskih sredstava (banke ih nerado kreditiraju zbog visokog rizika poslovanja).
Najceci uzroci propasti (prema istraivanjima) ovih preduzeca su:
nekompetentnost (44%),
pomanjkanje menaderskog iskustva,
neiskustvo u struci,
nemar,
prevare,
nesrece.
12. Prednosti malih preduzeca su:
Fleksibilnost, odnosno sposobnost preduzeca da se brzo prilagodi promjenama u okruenju;
Mala preduzeca su znacajan izvor inovacija, to moe biti velika prednost na tritu;
Prednost u upravljanju ljudskim resursima usljed manjeg broja radnika i neposrednijeg odnosa vlasnika i zaposlenih, kao i izmedu zaposlenih;
Time je veci i stepen motivisanosti i radnika i vlasnika, jer se ljudi lake identifikuju sa preduzecem;
Takodje je i stepen kontrole visok.
Nedostaci malih preduzeca su:
Neefikasnost koja se ispoljava u visokim trokovima proizvodnje po jedinici proizvoda zbog usitnjenosti obima proizvodnje, cestih promena asortimana, malih serija i sl.
Rizik kljucnih ljudi velika zavisnost ovih preduzeca od znanja, sposobnosti i drugih profesionalnih i licnih karakteristika jednog ili malog broja kljucnih ljudi, odnosno vlasnika i clanova njegovog ueg tima;
Nisu atraktivna za strucnjake specijaliste;
Visoki trini rizici jer svoje poslovanje zasnivaju na jednom ili malom broju proizvoda;
Tekoce u obezbjedivanju finansijskih sredstava.
13. Prednosti srednjih u odnosu na mala preduzeca:
srednja preduzeca raspolau sa vecim kapitalom, ostvaruju veci prihod, ali i ona imaju probleme oko pribavljanja kapitala;
nivo profesionalnog upravljanja i specijalizacije veci;
vece trino ucece.
Prednosti srednjih u odnosu na velika preduzeca:
zadovoljavanje specijalizovane tranje;
nastupaju na tritima na kojima fleksibilnost predstavlja konkurentsku prednost;
snabdijevaju velika preduzeca neophodnim poluproizvodima.
Nedostaci srednjih preduzeca:
- problemi finansiranja rasta i razvoja;
- sloenija kontrola, komunikacija, problemi....
14. Velika preduzeca
Velika preduzeca imaju mnoge prednosti koje poticu upravo iz njihove velicine. Ekonomija velicine se ispoljava u smanjenju prosjecnih trokova usljed velicine preduzeca.
Velikim preduzecima su dostupni razliciti izvori finansiranja. Ona su nosioci primijenjenih, razvojnih pa i fundamentalnih istraivanja, to rezultatira nove proizvode, nove materijale, nove tehnologije, nove nacine upravljanja.
Povecanje velicine preduzeca iznad optimalne velicine uzrokuje rast
prosjecnih trokova (disekonomije).
S povecanjem velicine preduzeca javljaju se i problemi koordinacije i kontrole.
Velika preduzeca nastaju povecanjem obima i irenjem aktivnosti, dakle, internim ili eksternim rastom preduzeca. Interni i eksterni rast mogu biti horizontalni, vertikalni ili konglomeratski.
15. Horizontalan rast - ostvaruje se u okviru postojece djelatnosti, spajanjem dva preduzeca koja proizvode iste ili slicne proizvode.
Vertikalan rast - nastaje ukljucivanjem u preduzece vie ili nie faze proizvodno-prometnog procesa (spajanje proizvodnog preduzeca s proizvodacem sirovina ili distributerom proizvoda).
Konglomeratski rast - podrazumijeva irenje djelatnosti preduzeca sa djelatnostima koje nisu ni horizontalno ni vertikalno povezane s njegovom dotadanjom djelatnosti.
16. Velika preduzeca mogu nastati i finansijskim povezivanjem vie pravno samostalnih preduzeca holdinzi i koncerni.
Holding - oblik finansijskog povezivanja pravno samostalnih drutava do koga dolazi vecinskim ucecem jednog drutva - vladajuce drutvo ( drutvo majka ) u kapitalu drugog drutva zavisno drutvo ( drutvo cerka). Svoju kontrolnu funkciju ostvaruje posjedovanjem hartija od vrijednosti zavisnih drutava.
Holding cija je osnovna djelatnost kontrola zavisnih drutava naziva se cist holding. Samu kontrolu holding obavlja posjedovanjem hartija od vrijednosti zavisnog preduzeca.
Ukoliko se holding pored kontrole zavisnih preduzeca bavi i nekom drugom djelatnocu onda govorimo o mjeovitom holdingu.
17. Sticanje uceca u kapitalu jednog drutva u mjeri koja holdingu omogucava kontrolu nad njim moe se ostvariti na dva nacina:
ustupanjem imovine drutva holdingu (drutvo ustupa holdingu cijelu ili dio imovine (kapital, udio, akcije) u zamjenu za sticanje clanskih prava uceca u dobiti holding drutva) ili
investiranjem holdinga u nova drutva (vladajuce drutvo investira sopstveni kapital u osnivanje novih drutava ili sticanje uceca u kapitalu postojecih drutava).
Prednosti holdinga su:
jeftiniji i jednostavniji od fuzije ili kupovine imovine preduzeca;
zadrava se ime i reputacija zavisnih preduzeca.
Nedostaci holdinga su:
sloeni odnosi koji smanjuju efikasnost;
veci porez.
18. Koncern - oblik povezivanja preduzeca koji se ostvaruje jedinstvenom upravom. Preduzeca pod zajednickom upravom obrazuju koncern preduzece, a clanice su koncern preduzeca.
Koncern moe nastati pribavljanjem uceca od strane jednog drutva u kapitalu drugih drutava cime to drutvo (vladajuce drutvo) stice pravo kontrole nad njima (zavisna drutva). Vladajuce drutvo pored ciste kontrolne funkcije obavlja neku industrijsku ili trgovacku djelatnost zbog cega je ova vrsta koncerna, koja se naziva fakticki koncern, indenticna mjeovitom holdingu.
Osim toga, koncern moe nastati inkorporiranjem (ukljucivanjem) jednog drutva u drugo - cist tip koncerna. Inkorporirano drutvo zadrava pravni subjektivitet, a glavno (vladajuce) drutvo stice neograniceno pravo upravljanja inkorporiranim drutvom.
19. Privredna drutva
Preduzeca kao organizaciona cjelina predstavljaju pravna lica koje obavljaju ekonomsku djelatnost sa ciljem sticanja profita (dobiti). Kao takva, preduzeca imaju imovinu, vlasnike i ciljeve.
U zavisnosti od toga kakva je vlasnicka i imovinska struktura, preduzeca se mogu podijeliti u nekoliko osnovnih vrsta.
Privredna drutva, kao osnovni institucionalni oblik funkcionisanja preduzeca kod nas, osnivaju osnivackim aktom pravna i/ili fizicka lica radi obavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti.
Prema Zakonu o privrednim drutvima postoje cetiri oblika privrednih drutava:
ortacko drutvo,
komanditno drutvo,
drutvo s ogranicenom odgovornocu i
akcionarsko drutvo.
Osim navedenih oblika privrednih drutava u naem privrednom sistemu postoje i drutvena preduzeca, javna preduzeca i preduzetnici.
20. Ortacka drutva
Po svojim karakteristikama, ortacko drutvo se ubraja u drutva lica.
Karakteriu ga personalna svojstva, poznanstvo i povjerenje clanova.
Ulog ortaka u ortacko drutvo moe biti u novcu, stvarima i pravima,
kao i u radu ili uslugama.
Za obaveze ortackog drutva solidarno i neograniceno odgovaraju svi clanovi drutva.
Ortacko drutvo prestaje da funkcionie u slucaju likvidacije, stecaja, otkazom ili iskljucenjem clana drutva.
21. Komanditna drutva
Privredno drutvo koje osnivaju dva ili vie fizickih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka, radi obavljanja odredene djelatnosti, pod zajednickim poslovnim imenom, od kojih najmanje jedno lice odgovara neograniceno za njegove obaveze (komplementar), a najmanje jedno lice odgovara ograniceno do visine svog ugovorenog uloga (komanditor). Komanditor ne moe vriti poslovodenje drutva.
Ubraja se u drutva lica.
Komanditno drutvo za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom. Komanditori i komplementari ucestvuju u diobi dobiti i snoenju gubitka drutva, srazmerno procentu udjela u drutvu.
Komplementar komanditnog drutva ne moe prenijeti cio ili dio svog udjela bez saglasnosti svih komanditora i komplementara. Komanditor komanditnog drutva moe prenijeti dio ili cio svoj udio prodajom, poklonom, nasljedem ili na drugi nacin.
22. Drutva s ogranicenom odgovornocu
Drutvo s ogranicenom odgovornocu je privredno drutvo koje osniva jedno ili vie pravnih i/ili fizickih lica radi obavljanja odredene djelatnosti i odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.
Moe imati najvie 50 clanova. Ako se broj clanova drutva s ogranicenom odgovornocu poveca iznad ovog broja ali ne vie od 100 clanova, i ako se taj broj odri u periodu duem od godinu dana, to drutvo se mijenja u formu zatvorenog akcionarskog drutva.
Ulog u drutvo s ogranicenom odgovornocu moe biti novcani ili nenovcani, ukljucujuci i izvreni rad i pruene usluge drutvu.
Pravo glasa clanova drutva s ogranicenom odgovornocu, kao i imovinska prava prema drutvu, ukljucujuci i ucece u dobiti i raspodjeli likvidacionog vika, srazmerni su udjelima clanova u ukupno uplacenom osnovnom kapitalu drutva, ako osnivackim aktom nije drukcije odredeno.
Clanovi drutva s ogranicenom odgovornocu cine skuptinu. Drutvo s ogranicenom odgovornocu moe da ima direktora ili upravni odbor, to se odreduje osnivackim aktom drutva.
23. Akcionarska drutva (korporacije)
Akcionarska drutva su privredna drutva - drutva kapitala, koje osniva jedno ili vie pravnih i/ili fizickih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja odredene djelatnosti ciji je osnovni kapital utvrden i podijeljen na akcije. Akcionari svoje HOV mogu da kupe, prodaju, daju ili primaju kao poklone ili pak da ih nasljeduju.
U SAD na korporacije otpada 85% ukupnih prodaja i 66% prihoda.
Odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom. Moe biti:
zatvoreno i
otvoreno.
Zatvoreno akcionarsko drutvo je drutvo cije se akcije izdaju samo osnivacima ili ogranicenom broju drugih lica. Ono moe imati najvie 100 akcionara;
Akcionarsko drutvo se smatra otvorenim ako osnivaci ucine javni poziv za upis i uplatu akcija. Na taj nacin se omogucava povecanje osnovnog kapitala drutva.
24. Akcionarsko drutvo moe izdavati:
obicne (redovne) i
preferencijalne (povlacene) akcije.
Akcionarsko drutvo mora imati bar jednu obicnu akciju. Svaka obicna akcija akcionarskog drutva daje akcionaru ista prava te one uvijek predstavljaju jednu klasu akcija. Vlasnici obicnih akcija nemaju mogucnost povlacenog poloaja u raspodjeli dividendi, ali imaju pravo da aktivno ucestvuju u vodenju poslovne politike korporacije.
Dividenda na obicne akcije varira u zavisnosti od poslovnog uspjeha (profitabilnosti) korporacije. Neke korporacije ne isplacuju dividendu uopte, vec je reinvestiraju u biznis.
Vlasnici obicnih akcija imaju jo jednu prednost u odnosu na vlasnike preferencijalnih akcija: kada korporacija odluci da izvri dodatnu emisiju obicnih akcija, vlasnici obicnih akcija imaju pravo prece kupovine tih akcija. Ovo pravo omogucava akcionarima da odre svoju vlasnicku poziciju.
25. Preferencijalne akcije mogu biti podijeljene u dvije ili vie klasa, a svaka klasa daje akcionarima razlicita prava, kao to su: pravo prvenstva isplate dividende, prvenstvo naplate kod likvidacije drutva, pravo pretvaranja tih akcija u obicne akcije ili u drugu klasu preferencijalnih akcija.
Ostali akcionari ne primaju dividendu dok se ne isplate vlasnici preferencijalnih akcija. Dividende koje se isplacuju na preferencijalne akcije su obicno fiksni procenat u odnosu na nominalnu vrijednost akcije.
Obicno preferencijalne akcije nose pravo akumulirane dividende. To znaci da ako kompanija jedne godine ne isplati dividendu na preferencijalne akcije, vlasnik ima pravo naredne godine na akumuliranu dividendu.
26. Pravo na dividendu je najznacajnje imovinsko pravo akcionara. Dividenda se placa svim akcionarima srazmjerno nominalnoj vrijednosti akcija.
Vlasnik akcija ima pravo da proda akcije. Pri prodaji akcija moe se postici veca ili manja vrijednost od njihove nominalne vrijednosti. U slucaju prodaje akcija iznad nominalne vrijednosti, prodavac ostvaruje kapitalnu dobit, a kod prodaje ispod nominalne vrijednosti - kapitalni gubitak.
27. Organi upravljanja akcionarskog drutva, kao i kod ostalih drutava kapitala, su:
1) skuptina (kao organ vlasnika kapitala),
2) upravni odbor (kao organ upravljanja),
3) nadzorni odbor (kao organ nadzora),
4) direktor (kao organ poslovodenja) i
5) izvrni odbor direktora (kao pomocni i izvrni organ direktora).
28. Prednosti akcionarskog drutva (korporacije):
ogranicena odgovornost vlasnika (akcionara);
laka prenosivost vlasnitva;
kontinuitet;
konforni eksterni izvori finansiranja i visok potencijal za ekspanziju.
29. Nedostaci akcionarskog drutva (koprocije):
dvostruko oporezivanje;
sloenost i zahtjevnost procesa konstituisanja korporacije;
obaveza pravljenja izvjetaja i objelodanjivanja informacija;
razdvojenost vlasnicke funkcije od funkcije zaposlenog u korporaciji (svi zaposleni nijesu vlasnici).
30. Javna preduzeca
Javno preduzece osniva drava ili jedinica lokalne samouprave, a obavlja djelatnost od opteg interesa.
Djelatnosti od opteg interesa su djelatnosti u oblasti: proizvodnje, prenosa i distribucije elektricne energije, proizvodnje i prerade uglja, istraivanja, proizvodnje, prerade, transporta i distribucije nafte, prirodnog i tecnog gasa, prometa nafte i naftnih derivata, eljeznickog, potanskog i vazdunog saobracaja, telekomunikacija, informisanja, izdavanja udbenika, koricenja, upravljanja, zatite i unapredivanja dobara od opteg interesa (vode, putevi, mineralne sirovine, ume, plovne rijeke, jezera, obale, banje, divljac ), kao i komunalne djelatnosti.
Organi javnog preduzeca su: upravni odbor (kao organ upravljanja), direktor (kao organ poslovodenja) i nadzorni odbor (kao organ nadzora). Statutom preduzeca se moe predvidjeti i formiranje izvrnog odbora direktora. Predsjednika i clanove upravnog i nadzornog odbora javnog preduzeca imenuje i razrjeava osnivac.
