Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu

1. Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu Dr Ewa Habzda-Siwek Katedra Kryminologii UJ

2. Wykład: „Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu” Wykład specjalizacyjny (ECTS-4)  Cel wykładu • uzupełnienie/ rozszerzenie podstawowego kursu kryminologii • przybliżenie studentom warsztatu kryminologicznego: analiza i interpretacja statystyk przestępczości, studium przypadku, opis przestępczości w oparciu o badania kryminologiczne, weryfikacja hipotez badawczych

3. Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu; semestr letni 2013/14 Prawo stacjonarne (30h): środa, godz. 11.30 – 13.00, s. 223, ul. Olszewskiego 2 Prawo niestacjonarne (21h) piątek, godz.10.45 – 13.15, s.219, ul. Olszewskiego 2 zakres egzaminu taki sam!

4. Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu Wykłady dla studiów niestacjonarnych w terminach zjazdów tj. • 7 marca 2014, 21 marca 2014, • 4 kwietnia 2014, 25 kwietnia 2014, • 16 maja 2014, 30 maja 2014 oraz • 13 czerwca 2014

5. Terminy egzaminów 2013/14: Terminy egzaminów (sesyjne): 17 czerwca 2014 r. wtorek, g.9.00, s.316 23 czerwca 2014 r. poniedziałek, g.9.00, s.316 26 czerwca 2014 r. czwartek, g.9.00, s.316 8 września 2014 r. poniedziałek, g.9.00, s.316 Egzaminy przedterminowe: 4 lub 11 czerwca: godz. 13.00, sala 223 13 czerwca 2014: godz. 12, sala 223

6. Warunki zaliczenia: - uczestnictwo w wykładzie - zaliczenie egzaminu końcowego Fakultatywnie: -zapoznanie z pracą Aresztu Śledczego • -zapoznanie z pracą Oddziału Psychiatrii Sądowej Szpitala im.Babińskiego)

7. Egzamin Zakres egzaminu: • - wykład • - materiały udostępnione (slajdy, tabele) Forma egzaminu: • test jednokrotnego wyboru: 30 pytań, próg zaliczenia 60 % • Punktacja: • 18 – 20 pkt = dst • 21 - 23 pkt = +dst • 24 - 25 pkt = db • 26 - 27 pkt = +db • 28 - 30 pkt = bdb

8. Kontakt z wykładowcą Dyżury: • Środa: godz. 13.00 – 14.00 Piątek (w terminach zjazdów): godz. 10.15 – 10.45, • p.127, ul. Olszewskiego 2 Mail: ewa.habzda-siwek@uj.edu.pl

9. Literatura do wykładu (uzupełniająca): • K. Badźmirowska-Masłowska. Młodociani zabójcy, Zakamycze, Kraków 2000 • J. Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski: Kryminologia, Wyd. Arche, Gdańsk 1999 • J. Brzezińska: Dzieciobójstwo. Aspekty prawne i etyczne, Monografie Lex, 2013 • J.K. Gierowski: Motywacja zabójstw, Wyd. UJ 1989 • J.K. Gierowski (red): Zabójcy i ich ofiary, Wyd. IES, Kraków 2002 • J.K.Gierowski, L.K.Paprzycki, Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające: zagadnienia prawno-materialne, procesowe, psychiatryczne i psychologiczne, wyd. C.H.Beck, Warszawa 2013 • J. Gilligan, Wstyd i przemoc, Media Rodzina 2001, s. 70-100

10. Literatura do wykładu c.d. • R. Hare: Psychopaci są wśród nas, Wydawnictwo Znak , Kraków 2006 • E. Habzda-Siwek: Kilka uwag o przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu z rozdziału XIX kodeksu karnego w oparciu o dane ze statystyk policyjnych, w: P.Kardas, T.Sroka, W.Wróbel (red.): Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, Wydawnictwo UJ i Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s.1109-1132. • M.Grzyb, E. Habzda-Siwek, Płeć a przestępczość. O problemie dysproporcji płci wśród sprawców przestępstw z użyciem przemocy, archiwum Kryminologii, t.XXXIII, w materiałach udostępnionych • T. Jaśkiewicz-Obydzińska, E. Wach, Sprawczynie zabójstw, w: Zabójcy i ich ofiary, Kraków 2002

11. Literatura do wykładu c.d. • M. Kowalczyk, Zabójcy i mordercy. Czynniki ryzyka i możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych, Oficyna Impuls 2010 • K. Krajewski, Bójki i pobicia. Analiza kryminologiczna, Kraków 1988, UJ. • A. Księżopolska-Breś, Odpowiedzialność karna za dzieciobójstwo w prawie polskim, WoltersKluwer 2010. • Z. Lasocik, Zabójca zawodowy i na zlecenie, Zakamycze, Kraków 2003 • Z. Majchrzyk, Motywacje zabójczyń. Alkohol i przemoc w rodzinie., Warszawa 1995, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. • Z. Majchrzyk: Nieletni, młodociani i dorośli sprawcy zabójstw, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2001

12. Literatura do wykładu c.d. • Z. Majchrzyk: Zabójczynie i zabójcy. Osobowość, motywy, uwarunkowania sytuacyjne. Analiza z perspektywy psychologicznego orzecznictwa sądowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2008 • K. Marzec-Holka, Dzieciobójstwo, Bydgoszcz 2004, Wyd. Akad.Bydg., s.42-72 • A. Moir, D.Jessel: Zbrodnia rodzi się w mózgu. Zagadka biologicznych uwarunkowań przestępczości, Książka i Wiedza 1998 • K. Olszak : Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, Oficyna a WoltersKluwer business 2009. • A.Siemaszko (red): Atlas przestępczości w Polsce 4, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009 • M.Szwed, L.Wieczorek: Dzieciobójstwo. Od przepisu prawa do indywidualnego przypadku, Oficyna Wydawnicza „ Humanitas”, Sosnowiec 2009 • A.Wolska, Model czynników ryzyka popełnienia zabójstwa, Wyd. Usz., Szczecin 2001

13. Wykład 1.Wprowadzenie w problematykę wykładu Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu: • definicje, możliwe sposoby rozumienia (ujęcie prawnokarne i kryminologiczne) • malaper sei mala prohibita • zakres kryminalizacji w kodeksie karnym Systematyka rozdziału XIX kodeksu karnego (PPŻZ a przestępczość z użyciem przemocy >przemoc jako tło sytuacyjne i motywacyjne) Ciemna liczba przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu

14. Wykład II. Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu w statystykach kryminalnych • - rozmiary i udział PPŻZ (przestępstw z r. XIX kk) w ogólnej strukturze przestępczości • - dane ze statystyk policyjnych (rozmiary przestępczości stwierdzonej, wykrywalność) • - dynamika przeciwko życiu i zdrowiu ogółem i w poszczególnych subkategoriach • - współczynniki przestępczości ogółem i w poszczególnych kategoriach • - podejrzani (kobiety/mężczyźni) o ppżz • - skazani za ppżz

15. Wykład II. Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu w statystykach kryminalnych c.d. Obraz statystyczny poszczególnych typów/kategorii przestępstw : • zabójstwo (dokonane vs. usiłowane; zabójstwo kwalifikowane i uprzywilejowane) – art. 148 k.k. • Dzieciobójstwo (art. 149 k.k.) • uszczerbek na zdrowiu/ naruszenie czynności ciała ( art. 156 i 157 k.k.) • przestępstwa ze skutkiem śmiertelnym jako kategoria statystyczna (m.in. Eurostat) • udziałw bójcelubpobiciu (art. 158 i 159 k.k.) • Pozostałe przestępstwa z r. XIX k.k.

16. Wykład II cd. Struktura i dynamika przestępstw z rozdziału XIX kodeksu karnego (148- 162 kk) Sprawcy przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu • - podejrzani (zróżnicowanie ze względu na płeć oraz wiek)  Wykrywalność przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu

17. Wykład III – V. Problematyka zabójstw (art.148 kk) • Zabójstwo: • - ujęcie prawnokarne • - ujęcie kryminologiczne • Typologiazabójstw: • problemy definicyjne (zabójstwo a morderstwo) • zabójstwadokonanevsusiłowane • zabójstwo "zwykłe" a kwalifikowane (“ciężkie”) • (zabójstwozeszczególnymokrucieństwem) • zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami ("w afekcie") – problemy kwalifikacyjne i orzecznicze

18. Problematyka zabójstw (art.148 kk) Fenomenologia zabójstw: • zabójstwo w rodzinie • zabójstwo z zazdrości • zabójstwo tyrana domowego • zabójstwa “na zlecenie” • zabójstwa seryjne • zabójstwa na tle seksualnym

19. Problematyka zabójstw (art.148 kk) Sprawcy zabójstw i ich ofiary: • Przedstawienie wyników badań psychologicznych i kryminologicznych (Gierowski, Wolska, Majchrzyk) • Psychologiczny portret sprawców zabójstwa (płeć, wiek, status społeczno-ekonomiczny (SSE), zmienne osobowościowe, środowisko wychowawcze, model rodziny) • Motywacja sprawców zabójstw: typologia zabójców ze względu na dominujące motywy • Sylwetka psychologiczna i psychospołeczna ofiar

20. Problematyka zabójstw (art.148 kk) • Relacja sprawcy i ofiary (syndrom wyuczonej bezradności) • Profilowanie - typowanie sylwetki psychologicznej sprawców zabójstw • Nieletni sprawcy zabójstw • Kobiety - sprawcy zabójstw • Etiologia zabójstwa: problem motywacji • Czynniki sytuacyjne jako tło motywacyjne zabójstw • Rola alkoholu w etiologii zabójstwa

21. Wykład VI. Dzieciobójstwo (art.149 kk) • Dzieciobójstwo jako fenomen społeczny • Fenomenologia zjawiska • Motywacja sprawczyń (na podstawie opinii psychologiczno-psychiatrycznych) • Reakcja prawno karna na dzieciobójstwo: problemy orzecznicze • Studium przypadku

22. Wykład VII -VIII Bójka i pobicie (art.158, 159 k.k.) Kwestie definicyjne (rozumienie potoczne i prawnokarne bójki i pobicia; problemy orzecznicze) Obraz statystyczny przestępstw z art. 158 i 159 kk (struktura, wskaźniki, dynamika,) Bójka i pobicie z użyciem niebezpiecznego narzędzia (wykładnia pojęcia "niebezpieczne narzędzie" i “inny podobnie niebezpieczny przedmiot”)

23. Bójka i pobicie (art.158, 159 k.k.) Obraz fenomenologiczny bójek/pobić w świetle badań (Skarżyński, Krajewski, Olszak) czas i miejsce zdarzenia • okolicznościzdarzenia (motywy) • uczestnicy/ sprawcy bójek i pobić • kontekst wpływu społecznego • kontekstkulturowy Specyficzne formy bójek: "ustawki" Nieletni uczestnicy bójek i pobić Zjawisko „Happy slapping”

24. Wykład IX Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art.156, 157 i 157a kk) • Przestępstwa z art.156, 157 i 157a kk • - uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności ciała, rozstrój zdrowia • - problemy orzecznicze Obraz statystyczny (struktura, dynamika) przestępstw z art. 156 i 157 kk

25. Pozostałe przestępstwa z rozdziału XIX kk Art. 160 i 161kk: narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia człowieka/ na zarażenie wirusem HIV lub chorobą zakaźną) • (Casus Simone Mole'a) Art. 150 kk: zabójstwo eutanatyczne Art.151 kk: pomoc do samobójstwa Art. 152 – 154 kk: kryminalizacja przerwania ciąży z naruszeniem przepisów ustawy Art. 155 kk: nieumyślne spowodowanie śmierci

26. Wykład X. Sprawcy a ofiary przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu Perspektywa wiktymizacyjna • "Wyrównanie szkody" w odniesieniu do przestępstw p-ko życiu i zdrowiu (Taeter-OpferVergleich) Czy kompensacja jest możliwa? - możliwości implementacji reguł sprawiedliwości naprawczej Problem relacji rodzinnych sprawcy i ofiary (VOR) • Mediacja Status i rola ofiary w procesie karnym – aktualne problemy

27. Wykład XI - XII. Wybrane teorie (koncepcje) kryminologiczne wyjaśniające przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu • Model wieloczynnikowy zachowania człowieka (w tym przestępstwa) • Koncepcje biologiczne (rola uszkodzeń mózgu, możliwości diagnostyczne fMRI) • Ujęcie psychoanalityczne (J.Gilligan) • Koncepcja osobowości nieprawidłowej, konstrukt psychopatii (H.Cleckley, R.Hare) • Inne czynniki/ determinanty osobowościowe • - renesans koncepcji H.J.Eysencka?

28. Koncepcje c.d. Nowe modele zachowania i teoretyczne koncepcje wyjaśniające (podejście integracyjne): ogólnateorianapięcia R. Agnew (Strain Theory of Delinquency) Koncepcje wyjaśniające zróżnicowane w aktywności przestępczej kobiet i mężczyzn • (genderedtheory of crime) • - dyskusja o możliwościach wykorzystania tych teorii w wyjaśnianiu i zapobieganiu przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu

29. XIII. Reakcja prawnokarna wobec sprawców przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu • Zagadnienia kryminalno-polityczne • Wymiar kary i możliwości indywidualizacji • Konstrukcja ograniczenia i wyłączenia poczytalności w polskim prawie karnym • Praktyka stosowania środków zabezpieczających • Nadzwyczajne złagodzenie kary jako instrument indywidualizacji odpowiedzialności karnej Warunkowe przedterminowe zwolnienie

30. Reakcja prawno-karna c.d. • Programy resocjalizacyjne wobec sprawców przestępstw z użyciem przemocy • Funkcjonowanie systemu terapeutycznego wykonania kary pozbawienia wolności • Możliwości realizacji „therapeutic jurisprudence” • Perspektywa salutogenetyczna w kryminologii(poczucie koherencji: A.Antonovsky)

31. Wykład XIV. Zapobieganie przestępstwom przeciwko życiu i zdrowiu • Metody w ramach strategii destruktywnej i konstruktywnej • Problem powrotności do przestępstwa w kontekście PPŻZ • Zarządzanie ryzykiem (kwestionariusze oceniających ryzyko powrotności do przestępstwa/ ryzyko ponownego popełnienia przestępstwa przez sprawcę niepoczytalnego/ dopuszczającego się przemocy (skala PCL- R: VRAG: ViolenceRiskAppraisal Guide):)