تدوین چشم انداز در برنامه ریزی راهبردی دانشگاه

2. تدوین چشم انداز در برنامه ریزی راهبردی دانشگاه دکتر مهرعلی زاده انجمن آموزش عالی ایران و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز

3. سوالات اساسی برنامه ریزی راهبردی • برنامه ريزي راهبردی چيست؟ • چالش هاي جديد فراروي مديريت و برنامه ريزي راهبردی مراکز آموزش عالی کدامند؟ • چرا برنامه ريزي راهبردی ضرورت يافت؟ • الگوها و مدلهای برنامه ریزی راهبردی چه تحولاتی داشته اند؟ • مراحل برنامه ریزی راهبردی چگونه دنبال می شود؟ • چگونه برنامه ريزي راهبردی در دانشگاهها، شرکت ها و سازمانها طراحي، اجرا و ارزيابي می شود؟ • در تدوین چشم انداز یک دانشگاه چه مسائلی مورد توجه قرار می گیرد؟

4. چالش های برنامه ريزي

5. نظام های سازنده اجتماع شواهد تاریخی و عینی حکایت از آن دارد چهار خرده نظام شکل دهنده کلیه مناسبات و روابط اجتماعی و اقتصادی جوامع هستند: آموزش عالی هم موجد این نظام­هاست و هم متاثر از آنهاست. لذا در دوره معاصر، کنش متقابل این 4 نظام چالش­های مهمی بوجود آورده است. چنین روندی چگونگی، ماهیت، کمیت و کیفیت تعامل و ارتباطات جامعه، دانشگاه و دانشجویان را به طور فزاینده­ای در کشور ایران تحت تاثیر قرار داده است.

6. پيچيدگي هاي مديريت در آموزش عالي سناريوهاي مديران تحول و نوآوري حفظ وضع موجود توسعه كليه ابعاد سازمان اصل مزيت هاي نسبي

7. هر مدير براي بهبود كيفيت و اجرايي كردن افكار خود به سه مرحله شناخت از سازمان نياز دارد: • مرحله شناخت و آگاهي از عوامل سازنده تاثير گذار دروني و بيروني در سازمان • مرحله تدوين برنامه ها و راهبردهاي مناسب باري نحوه مقابله با مسائل و مشگلات • مرحله عملياتي سازي انديشه و حل مشگلات • اين سه مرحله با توجه به اندازه ، پيچيدگي ، اهميت و نقش و كاركردهاي اقتصادي و سياسي و فرهنگي دانشگاه و ساختار آن نبازمند گذراندن دوره زماني خاصي است. به طور متوسط در هر دوره مديران به 2 تا 3 سال زمان نياز دارند.

8. تاریخچه برنامه ریزی راهبردی در ایران

9. برنامه ریزی راهبردی در دانشگاهها ، سازمانهای و شرکتهای دولتی کشور با چه مسائل و مشكلاتی روبرو بوده است؟ Where are we going ? Where are we ? Where were we ? Future Present Past

10. Where were we ? مسائل اساسی برنامه ريزي توسعه در كشور ايران فقدان نظریه و پارادایم توسعه ای کشور دلايل سياسي: نگاه اقتدار گراي حكومت هاي وقت كشور دلايل اقتصادي: هزينه هاي زياد طراحي و توسعه و تدوين برنامه ريزي هاي مستقل، فقدان تخصيص امكانات مالي به سازمانها براي انجام برنامه ريزي فني : نبودن اطلاعات تفصيلي از موسسات و سازمانها يا فقدان بانكهاي اطلاعاتي نيروي انساني: نبود كارشناسان خبره و متخصص براي هدايت برنامه ريزي هاي مستقل، عدم اعتقاد و آگاهي مديران سازمانها از چگونگي تهيه و طراحي برنامه ريزي هاي توسعه مديريت: فقدان نگرش كل نگر و جامع در مورد ارتباط بين بخشهاي مختلف کشور و مقطعي و موضعي ديدن سازمان، عدم اعتقاد به برنامه ريزي هاي موسسات خرد و مستقل، عدم وجود حساب پس دهي از مديران در سازمانها فرهنگي: عدم نهادينه شدن فرهنگ برنامه ريزي راهبردی در کشور، ضعف فرهنگ كار گروهي و مشاركت در ميان مديران و کارکنان به دليل مسائل حاشيه اي

11. مسائل اساسی برنامه ریزی توسعه در ایران فقدان پارادایم توسعه در کشور فقدان پارادایم توسعه در کشور عدم وجود ساختارهای مناسب فقدان بر برنامه مدون تعامل با دنیای بیرون وداخل چشم انداز 20 ساله ساختارهاى حقوقى و قانونى صيانت از سرمايه هاى انسانى ساختارهاى سازمانى و تشكيلاتى اجرای برنامه تدوین برنامه ساختارهاى نظام كنترل و ارزيابى

12. تكامل بنیادها در گذر تاريخي نظريه هاي مديريت در آموزش عالی دوران یونان باستان (800 قبل از میلاد تا 100 قبل از میلاد)، دوره میانه یا قرون وسطی اروپا ( 100 تا 1400) کهدر اين‌ دوره‌ همة‌ جوانب‌ زندگي‌ انسان‌ در قالب‌ مذهب‌ توجيه‌ مي‌ گرديد، شگل گيري بحث استقلال علمي و آزادي انديشه در دانشگاه دوره روشنگری (1400 تا 1800)، سكولاريزم :انديشه ورزي بر محورعقلانیت , فردگرایی و زمینی ساختن همه امور دوره انقلاب صنعتی ( 1800 تا 1900) ، دوره پس از جنگ دوم جهانی (1945 -1970) و دوره پست مدرن (1879 تاکنون). در هر دوره زماني سه محور نظام مديريت كيفيت در زمينه ارتباط آموزش عالی و دانش با جامعه ، آموزش و تحقیقات شرایط ویژه ای داشته است.

13. اصول و بنیادهای آموزش عالی • استقلال در ساختار سازمانی، روش تولید و سازماندهی دانش • آزادی عمل و استقلال اعضای هیات علمی و مدرسان • آزادی عمل و استقلال دانشجویان

14. نظريه هاي مديريت كيفيت در آموزش عالي در گذر زمان

16. Where are we ? به طور کلی روند تحولات آموزش عالی در ایران به شرح زیر است:دوره اول- دوره تاخیر: که حدود 7 قرن به طول انجامید.دوره دوم- دوره تمهید: که 1 قرن به طول انجامید ،از قرن 19م در مدار نوگرائی قرار گرفت.دوره سوم- دوره تکوین:1285-1313ه.شدوره چهارم- دوره تشکیل: 1313-1325ه.شدوره پنجم- دوره تکثیر: 1325-1352ه.شدوره ششم- دوره توسعه ناتمام: 1352-1357ه.شدوره هفتم- دوره تعطیلی دانشگاه: 1357-1361ه.شدوره نهم بعد از انقلاب اسلامی: تغيير گرايش به سمت تمركز گرايي 62 تا 72دوره دهم: دوره باز ساختاري با تغيير گرايش به سمت تمرکززدايي73 تا 84دوره یازدهم: دوره رشد کمي آموزش عالي توام با برگشت به تمرکزگرايي 85 تا 89

17. وضع موجود برنامه ریزی راهبردی دانشگاه هایایران مديريت فعلی دانشگاه‌های کشور، به ‌طور کلی و از نگاه مديريت نوآوری، به روز نيست. جرگه­سالاری سازمان­نيافته، عدم شفافيت، کندی و بهره‌وریِ کمِ روش‌ها به‌ويژه در بخش‌های پشتيبانی و عدم انسجام آيين‌نامه‌ها از مشخصات کلی وضعيت دانشگاه‌های کشور است. اين مشخصات برای تحرک جامع و مطرح شدن در سطح بين‌المللی، ناكارآمد و مانع دست‌يابي به هدف است. از ديد مديريتي، مراحل تاريخي رشد دانشگاه­ها براي رسيدن به دانشگاه نوآور، به ترتيب زير تقسيم­بندي مي­شوند: الف- دانشگاه بسته (سال‌هاي قبل از 1968) ب- دانشگاه دموکراتيک (1980- 1968 ) پ- دانشگاه بوروکراتيک (1995-1980) ت- دانشگاه حرفه­اي ( پس از 1995) ث- دانشگاه نوآور ( پس از 2010)

18. مهمترین موانع رشد دانشگاه متناسب با جامعه بومی • گسست سنت و تجدد. • دولتی بودن بیش از اندازه. • مشکل جامعه پذیری علم جدید. • عدم تناسب با نیازها(علوم انسانی در قبال 2/7علوم دیگر)

19. چگونه مي توان الگوي جامعي براي مديريت كيفيت در آموزش عالي ارائه داد كه با اهداف آرماني، و ارزش هاي اصيل آن سازگار باشد؟ براي پاسخ به اين سوال با كمك گرفتن از: چارجوب نظري"كنش ارتباطي و همچنين الگوهايي نظير: الگوي استقلال و آزادي علمي دانشگاه، الگوهاي سياسي و اجتماعي ( الگوي كيفيت دروني، بيروني و سياسي ، الگوي رضايت از دانشگاه و الگوي مشروعيت )، الگوهاي تربيتي، الگوهاي سازماني و مديريتي، و الگوهاي تجاري برگرفته شده از دنياي صنعت و تجارت ما به بازنگري الگوهايي كنوني كيفيت در آموزش عالي پرداخته ايم.

20. الگوي جامع مديريت كيفيت در موسسات آموزش عالي(پيشنهادي)

21. برنامه ريزي راهبردی چيست ؟

22. برنامه ريزي راهبردی چيست؟ • فرايند تعيين اولويت كارهايي است كه مي خواهيد در آينده انجام دهيد. • شما را وا مي دارد دربارة آنچه انجام خواهيد داد و آنچه انجام نخواهيد داد، دست به انتخاب بزنيد. • كل سازمان را حول يك برنامة‌ بازي واحد براي اجرا گردهم مي‌آورد. • طرحي وسيع در مورد جاهايي كه منابع اختصاص خواهند يافت ارائه مي‌كند. • برنامه ريزي استراتژيك فرايندي است كه اكثر شركتهاي موفق و صاحب نام دنيا از آن براي هدايت و پيشبرد برنامه ها و فعاليتهاي خود با افق ديد بلندمدت و درجهت دستيابي به اهداف و تحقق ماموريت سازماني بهره مي گيرند. اين نوع برنامه ريزي كه تاكنون اغلب مورداستفاده سازمانهاي بزرگ واقع شده است، اگر به درستي تدويــن شود، به انتخاب استراتژي هايي منجر مي شود كه درصورت اجراي صحيح و به موقع، تعالي و پيشتازي سازمان را به ارمغان مي آورد.

23. چرا برنامه ريزي راهبردی؟ • اگر در برنامه‌ريزي قصور كنيد آنگاه براي شكست برنامه ريزي مي‌كنيد. • برنامه‌ريزي استراتژيك، عملكرد را بهبود مي‌بخشد. • با تفكر كوتاه مدتِ درونگراي افراطي مقابله مي‌كند. • مسائل عمده را در سطح كلان حل و فصل مي كند. • مهمترين مسائل را به آگاهي همگان مي‌رساند. دربارة آينده،پيشگيرانه عمل كنيد.

24. اهميت برنامه ريزي راهبردی • ارائه تحليل علمي مناسب از محيط و مسائل و نيازها • مشاركت افراد در تعيين اهداف و تحليل درون سازمان • توسعه همكاري بين واحدهاي مختلف سازمان • ايجاد تناسب بين فعاليت‌هاي سازمان و محيط بيرون • مشخص كردن جهت‌گيري‌هاي آينده و هدايت سازمان • ارائه مبنائي جامع براي تصميم‌گيري در سازمان • ايجادكنترل راهبردي و تفكر راهبردي

25. ارائه چارچوب و مسير روشني براي هدايت،اجرا، نظارت و مديريت سازمان ايجاد چشم انداز و هدف مشترك در سازمانو تشريك مساعي ميان اعضاي سازمان. زيرا كه هر كسي مي تواند ديدگاه خود را در مورد اهداف سازمانمطرح نمايد. اين امر منجر به پيوند كاركنان و مديريت مي شود. بيان روشن اهداف سازمانو تدوين واقع گرايانه اهداف كلي و جزئي افزايش توان اولويت گذاري و انطباق بهتر منابع با فرصتها توانائي براي مقابله با خطرات محيط بيروني و فرايندي براي كمك به مديريت بحران پايه ريزي مبنايي كه بر اساس آن پيشرفت قابل محاسبه بوده افزايش كارائي و اثربخشي دروني و بيروني سازمان.

26. ؟ پرسش هاي اساسي ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ • كجا هستيم؟ (ارزيابي) • كجا بايد باشيم؟(شكاف / موقعيت پاياني در آينده) • چگونه اين شكاف را از بين خواهيم برد؟(برنامه ريزي راهبردی) • چگونه پيشرفت خود را زير نظر خواهيم گرفت.

27. مدل ارزيابي سازمان سيستم برنامه ريزي راهبردي ارتباط سيستمها با سطوح سازماني كلان مديريتي سيستم مديريت فرآيند و كيفيت مياني، عملياتي و اجرايي

28. پارادایم های برنامه ریزی راهبردی مطالعات و تحقيقات و سير تاريخي تحول برنامه ريزي راهبردی نشانگر آنست كه دو طرز تفكر وجود داشته است. • الف- ديدگاه عقلاني، ثبوتي و كمي • ب- ديدگاه سازماني، كيفي و تعاملي

29. الف- ديدگاه عقلاني، ثبوتي و كمي در اين رويكرد فر ض عمده آنست كه : • با بهره گيري از روش شناسي علمي، منطقي و عقلاني و فني مي توان با پديده هاي سازمانی مقابله نمود. • همه مسائل و مشكلات را مي توانيم پيش بيني نماييم . • بر اساس معيارهايي توافق شده مي توانيم مسائل و مشكلات را حل نماييم. • مسال ارزشي تا حد زيادي در فرايند برنامه ريزي قابل كنترل هستند. • برنامه ريزيان و مجريان انگيزه هاي كافي براي به پايان رساندن برنامه را دارند.

30. ب- ديدگاه سازماني، كيفي و تعامليپارادايم: ساختار انقلابهاي علمي • The Structure of Scientific Revolutions (Thomas S. Kuhn) • کوهن با علم چه کرد؟ در سالِ ۱۹۶۲ توماس کوهن، فیزیک‌دان و فیلسوفِ مشهورِ علم در کتابِ خود به نامِ ساختارِ انقلاب‌هایِ علمی با ارایهٔ شواهدِ دقیق و مفصل از تاریخِ علم نشان داد که دانشمندان نه می‌توانند از پوزیتیویسم پیروی کنند و نه از ابطال‌گرایی. استدلالِ کوهن از این ادعا آغاز می‌شود که دانشمندان در طولِ تاریخ هرگز پوزیتیویست و یا ابطال‌گرا نبوده‌اند، و سپس به اوجِ خود یعنی این ادعا می‌رسد که این کار اساساً غیرِممکن است. در تمامِ طولِ کتاب، شواهدِ موشکافانهٔ تاریخِ علمی نقشِ اساسی بازی می‌کنند. به‌همین‌دلیل کوهن را پایه‌گذارِ چرخشی در فلسفهٔ علم می‌دانند که بر اساسِ آن توجه از مبانیِ صرفِ منطقی و فلسفیِ علم به واقعیتِ تاریخیِ علم کشیده شد • او براي تاريخ علم از واژه انقلاب استفاده مي كند و تاريخ علم را تاريخ انقلاب هاي علمي ميداند و معتقد است كه رشد علم، رشد انباشته اي (نگاه اثبات گرايي) نبوده است بلكه علم داراي رشد و پارادايمي و انقلابي بوده است.پارادايم يعني اينكه فضايي اجتماعي همه نظريه و مسايل اجتماعي را تحت تاثير قرار ميدهد مانند اينكه در سال 2001 ميلادي در همه جهان تئوري گفتگوي تمدن ها حاكم شد .كوهن معتقد است كه براي انقلابات اجتماعي مراحلي وجود دارد  كه براي براي علم نيز ميتوان قايل شد ، تصوير كوهن از شيوه پيشرفت عبارت است از :نگاه انباشته اي (اثبات گرايي) اين است كه علم به صورت مجموعه تكامل يافته در يك مسير و داراي انباشت ميشود كوهن معتقد است كه علم حاصل انباشت متفكران نيست بلكه انقلاب هاي علمي مي باشد. • از نظر کوهن نظریه ها نمی توانند پایدار باشند و ضمنا معرف حقیقت نیستند.

31. ب- ديدگاه سازماني، كيفي و تعاملي • رويكرد تدريجي و تعاملي با نگرشي ديگر معتقد است كه، در تحليل مسائل سازمانی همواره جايگاه كنش متقابل نظامهاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي را بايد مورد نظر قرار داد. • براي تحقق برنامه ريزي نسبتاً مناسب و قابل پذيرش نياز است از رهيافتها ي تدريجي و مذاكرات دسته جمعي بهره برداري شود. • برنامه ريزي راهبردی فرايندي ارتباطي است كه هدف آن بهبود و ايجاد تغيير و نوآوري است. • چنين تغيير و بهبودي مستلزم اصلاحات ادراكي بر اساس تغييرات در چهارچوب هاي موجود است. • براي اطمينان از ضمانت اجرايي برنامه ريزي بايد افراد درآن درگير شوند • برنامه ريزي راهبردی بايد به عنوان يك فرايند پيچيده اجتماعي نگريسته شود كه هدف آن پيشرفت، سازماندهي و نظارت بر تغييراتي است كه در نظام هاي ارزشي، عقايد و رفتارها تبلور مي گردد.

32. دلايل اساسي گرايش به برنامه ريزي راهبردی جهانی شدن و TQM گرایش به کیفیت به جای کمیت • اصلاحات رقابت محور • (گرايش به عدم تمرکز، • نیازهای محلی و بومی • مهارت های کارآفرینی) • اصلاحات مالی محور • (بازنگری در شیوه های • اداره سازمانهای دولتی و خصوصی) • اصلاحات عدالت محور • (کیفیت خدمات و کیفیت زندگی ) • ديدگاه عقلاني، • ثبوتي، كمي و مدرنیته • در مقابل • ديدگاه سازماني، • كيفي ، تعاملي و • پست مدرنیته

33. 15 روش برنامه ريزي ياد شده در 3 پارادايم ، قابل تفكيك و دسته بندي مي باشند : 1- پارادايم Prescriptive-تجويزي ( پيش تدبيري ) شامل مكاتب : 2- پارادايم -Descriptiveتوصيفي شامل مكاتب : 3- پارادايم تلفيقي شامل مكتب : • طراحي • برنامه ريزي • موقعيت يابي • كارآفريني • شناختي ( ادراكي) • يادگيري • قدرت گرايي • فرهنگي • محيط گرايي • پيكربندي ( جمع بندي مكاتب فوق)

34. مقايسه ويژگي هاي پارادايم تجويزي ( پيش تدبيري ) و پارادايم توصيفي ( تجربي – انطباقي)

35. الگوهاي برنامه ريزي استراتژيك

36. مدل فرد ديويد،1997 دگرگوني در هر يك از مؤلفه هاي مدل، لازمه تغييردر يكي يا سايرمؤلفه هاي مدل است، فرآيند برنامه‌ريزي استراتژيك را پويا و مستمر معرفي مي كند

37. عوامل بيروني (فرصت و تهديد) تنظيم ماتريس عوامل بيروني ارزشها تنظيم ماتريس تحليل عوامل بيروني ودروني چشم انداز اهداف استذراتژي عوامل دروني (قوت وضعف) تنظيم ماتريس عوامل دروني ماموريت تنظيم جدول SWOT تنظيم ماتريسQSPM تنظيم ماتريس SPACE کنکاش مفهومي جمع آوري اطلاعات و استخراج مدلهاي ذهني مديران کنکاش محيطي طراحي و تدوين استراتژي فرآيند تدوين استراتژي اجراي استراتژي ارزيابي استراتژي مدل جامع برنامه ريزي راهبردی، مدل يزدان پناه،2006

38. مدل مزیت رقابتی پورتر در دانشگاه

39. بیانیه ماموریت چشم انداز در برنامه ريزي راهبردی

40. ?پرسش 2 به نظر شما در تدوین چشم انداز برای دانشگاه چه ویژگی های باید مورد توجه قرار گیرد؟

41. ?پرسش 3 بر اساس ویژگی های بیان شده، چشم اندازی برای دانشگاه فردوسی مشهد بنویسید ؟

42. سيستم الف سيستم ب سيستم ج نيازسنجي ارزشيابي تعامل اجراي برنامه برنامه ريزي پیوستگی اجزا

43. ارزش(Values )چيست ؟ • ارزش ها و باورهاي يك سازمان همان چيزهايي هستند كه كاركنان به آنها ارج مي نهند و برايشان اهميت قائلند. • ارزش هاي سازماني تعيين مي نمايند كه كجا، وقت و انرژي و پول خود را صرف كنيد. • ارزش هاي سازماني شما چه بدانيد و چه ندانيد برانتخاب هاي روزانه شما تاثير مي گذارد. آنها عميقا در چشم انداز و تصويرتان از آينده مطلوب سازمان جاري هستند. • ارزش ها در يك سازمان به مثابه يك ذره بين عمل مي كند. تمام منابع انساني، منابع اطلاعاتي و منابع سازماني را در يك نقطه متمركز مي كند تا سينرژي ايجاد شود.

44. ماموریت یا رسالت(Mission )چيست ؟ فلسفه وجودي سازمان ( چرائي ) را رسالت سازمان مي نامند هر سازمان در پاسخ به يك سرينياز ايجاد ميشود و هدف آن رفع آن نياز مي باشد بنابراين قبل از هر اقدام بايد مشخص شود كه چه نيازهائي منجر به تشكيل سازمان گرديده است ؟!!!

45. چشم انداز(Vision)چيست ؟ • چشم انداز تعيين مي كند كه شما در زمينه فعاليت خود مي خواهيد به كجا برسيد. • شما نمي توانيد آينده را ببنيد اما مي توانيد شرح دهيد كه آن را چگونه مي خواهيد. • شما با استفاده از چشم انداز مي توانيد افق هاي آينده كاري خود را ببنيد. • چشم اندازي كه شما از آينده داريد، روش و عملكرد امروز شما را شكل مي دهد و به همين ترتيب امروز شما است كه آينده تان را مي سازد.

46. ارزش هاي محوري: سفر اول به درون ماموريت سازماني: سفر دوم، از درون به برون چشم انداز سازماني؟ سفرسوم، سفر به آينده

47. " ماموريت" شما مبدا حركت و "چشم انداز" مقصد شماست. چشم انداز تعيين مي كند كه شما در زمينه فعاليت خود مي خواهيد به كجا برسيد. شما نمي توانيد آينده را ببنيد اما مي توانيد شرح دهيد كه آن را چگونه مي خواهيد. شما با استفاده از چشم انداز مي توانيد افق هاي آينده كاري خود را ببنيد. چشم اندازي كه شما از آينده داريد، روش و عملكرد امروز شما را شكل مي دهد و به همين ترتيب امروز شما است كه آينده تان را مي سازد.

48. تحليل آماري و اطلاعات به كدام نياز بايد پاسخ داد ؟ خواسته هاي كاذب نيازهاي احساس شده خواسته هاي منطقي

49. در صد پوشش موسسه 100% 0% به چه نيازي چقدر بايد پاسخ داد؟ نيازهاي جامعه نيازهاي تامين كنندگان منابع مالي نيازهاي دانشجویان و صنعت و بازار کار نيازهاي اعضای هیات علمی و کارکنان

50. مشتريان سازمان چه كساني هستند ؟ مشتري يا ذينفع، افراد يا سازمانهائي هستند كه از فرآورده ها يا خدمات آن بهره مند ميشوند