Język i emocje w mózgu. Na jakie pytania odpowiada współczesna neuronauka ?

1. Język i emocje w mózgu. Na jakie pytania odpowiada współczesna neuronauka? dr Małgorzata Gut Katedra Psychologii Poznawczej Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie

2. język emocje działanie poznanie społeczne

3. Dwa szlaki informacji wzrokowej jak? Droga grzbietowa (do płatów ciemieniowych): widzenie dla działania Droga brzuszna (do płatów skroniowych): widzenie dla percepcji co?

4. Agnozje Widzę ale nie wiem co to jest… Pacjent widzi, ale nie umie nazwać przedmiotu Rozpoznaje podstawowe cechy przedmiotu, ale nie wie co to jest Nie rozpoznaje wielu cech przedmiotu (np. wielkości, kształtu, orientacji przestrzennej), ale potrafi bezbłędnie np. sięgnąć po przedmiot lub nim manipulować To dowód na istnienie dwóch niezależnych szlaków związanych z percepcją

5. Układ limbiczny – mózg emocjonalny Trzeci szlak: czyli analiza emocjonalna tego co widzimy i co z tego?

6. Droga „i co z tego?” – dlaczego jest ważna? • Czasami konieczne jest szybkie działanie w odpowiedzi na zaobserwowany bodziec lub czyjeś działanie (ruch względem obiektu) • Wtedy wystarczy nawet bardzo zgrubna analiza obiektu/sytuacji • Informacje biegną drogą „na skróty” vs

7. Przekaz emocji Rozkład proporcji zależy od: - kultury - indywidualnych cech danej osoby mowa ciała 50% nadawca odbiorca ton głosu 30% słowa 20%

8. Czym jest poznanie społeczne • Obserwując innych ludzi potrafimy wnioskować i formułować sądy na temat cudzych intencji, zamiarów, emocji • Kierujemy się m.in. wyrazem twarzy, kierunkiem wzroku, gestami, ruchami ciała, postawą, itd. (tzw. „mowa ciała”) • Mentalizowanie (teorie umysłów) – pojmujemy umysły innych

9. Wykrywanie kierunku wzroku i kierowanie uwagą Oczy przekazują bardzo istotne informacje dotyczące np. emocji, zamiarów, przekonań, potrzeb • np. dostarczają kluczowych sygnałów o zagrożeniu • specjalna rola w rozpoznawaniu emocji strachu w twarzy

10. Znaczenie kontaktu wzrokowego • Kontakt wzrokowy może oznaczać obserwowanie ofiary przez napastnika, ale też np. zainteresowanie seksualne (może nieść ze sobą różne komunikaty) • Przesuwanie wzroku na rozmówcę sprawia, że wydajemy się bardziej atrakcyjni i sympatyczni

11. Uśmiech a kierunek wzroku • Osoba patrząca na nas na wprost wydaje się atrakcyjniejsza gdy się uśmiecha niż gdy się nie uśmiecha • Gdy nie patrzy na nas – odbierana jest jako atrakcyjniejsza gdy się nie uśmiecha niż wtedy gdy się uśmiecha

12. Twarz jako bodziec analizowany całościowo • Percepcja twarzy zachodzi w sposób holistyczny (całościowy) • Różni się jakościowo od percepcji innych obiektów • Odzwierciedleniem tego jest efekt inwersji: gdy twarz obrócona jest „do góry nogami” – jest trudniej rozpoznawana lub błędnie rozpoznawane są emocje wyrażane w tej twarzy • Jest to wyraźne szczególnie u ludzi

13. Thatcher illusion

15. Prozopagnozja – Czy rozpoznajesz tę twarz?

16. Zakręt wrzecionowaty Wzrost aktywacji – gdy analizowane są stałe cechy twarzy (tożsamość) Spadek – gdy zmienne cechy twarzy (np. kierunek wzroku) oraz: wzrost aktywacji bruzdy skroniowej górnej rozpoznawanie kolorów rozpoznawanie twarzy

17. Ruch biologiczny • Percepcja ruchu biologicznego ułatwia np. wykrycie intencji czy emocji • Ile informacji jest zawartych w ruchu biologicznym? Np. rodzaj czynności, płeć, nastrój • Bruzda skroniowa górna: Reaguje aktywacją w odpowiedzi na ruch biologiczny

18. Ruch biologiczny • Nie trzeba widzieć poruszającej się osoby, wystarczy obserwacja punktów świetlnych poruszających się wraz z (niewidocznym) ciałem • Punkty przyklejone do twarzy pozwalają rozpoznać wyrażane emocje

19. Jaki ruch wykonuje osoba na zdjęciu po prawej?

20. Ruch a intencje Odkrycie neuronów lustrzanych w polu F5 u małp (badania Rizzolattiego i wsp. 1996) Aktywność neuronów lustrzanych gdy zwierzę: - wykonuje ruch - obserwuje ruch (badacz bierze rodzynkę)

21. Neurony lustrzane u ludzi Płacik ciemieniowy dolny F5/pole44 Dolny zakręt czołowy Bruzda skroniowa górna Rozpoznanie intencji działania drugiej osoby wywołuje aktywację neuronów lustrzanych

22. Nie samo rozpoznawanie ruchu lecz rozpoznawanie intencji ruchu! • Aktywacja dolnego zakrętu czołowego - gdy pojawia się kontekst ruchu obserwowanej ręki (a więc intencja ruchu)

23. Czy neurony lustrzane pozwalają nam na „czytanie w myślach”? W pewnym sensie tak… ale nie dosłownie 

24. Neurony lustrzane a empatia • Ludzie często naśladują innych (upodabniają się np. do rozmówcy) w sposób automatyczny • Skłonność do naśladowania jest naturalna i wrodzona Często jest także formą zabawy i sprawia przyjemność

25. Neurony lustrzane a empatia • Automatyczne jest też współodczuwanie • Zjawisko empatii opiera się także na działaniu neuronów lustrzanych • Zaburzone działanie neuronów lustrzanych - u osób z autyzmem, które nie wykazują empatii, unikają kontaktu wzrokowego i nie bawią się w naśladowanie

26. Neuronalne podłoże współodczuwania emocji wstrętu Przednia część zakrętu obręczy i przednia część wyspy – wspólne obszary aktywowane w mózgu gdy widzimy albo sami doświadczamy WSTRĘTU

27. Badania EMG nad współodczuwaniem emocji Emocje wyrażane w obserwowanych twarzach wywołują u obserwatora reakcje mięśni uczestniczących w wyrażaniu tych samych emocji (co jest poza świadomą kontrolą obserwatora)

28. Rytm mu, neurony lustrzane i przewidywanie ruchu • Fale o niskiej częstotliwości obserwowane podczas ruchowej relaksacji • Rytm ten znika gdy wykonamy ruch ale tez wtedy gdy widzimy jak ktoś wykonuje ruch • U dzieci autystycznych rytm mu nie znika podczas obserwacji ruchu innej osoby

29. Jaki to ma związek z językiem? metafory, porównania, przenośnie W płatach skroniowych: powiązanie słów z emocjami; dźwięków mowy z wrażeniami wzrokowymi, naśladowanie artykulacji rozumienie mowy, znaczenie słów (semantyka) artykulacja i gramatyka, składnia zdania Tam również znajdują się neurony lustrzane

30. Afazje • Afazja ruchowa (Broca) – ogromny problem z płynnym generowaniem słów, niemal całkowity brak gramatyki, brak „i”, „ale”, „jeśli” Ale: możliwe płynne śpiewanie! • Afazja czuciowa (Wernickego) – płynna mowa, zdania posiadające składnię, ale kompletnie pozbawione sensu, brak zrozumienia mowy (również własnej)

31. Komunikacja przy afazji czuciowej • Pacjent nie rozumie, co się do niego mówi • Używa gramatyki, ale zdania nie mają sensu • Zachowuje się, jakby rozumiał (nie ma świadomości swojego deficytu!) • Nie rozumie również tekstu pisanego Pilt ja laulis mööbel Featherbed minna värvilised kingad OK, w porządku

32. Płacik ciemieniowy dolny • Siedlisko wyższych umiejętności językowych, związanych z językiem • Integrowanie informacji zmysłowych (różnych zmysłów) z sygnałami o ruchu • Jest bazą osiągnięcia obecnego poziomu rozwoju poznawczego u ludzi • Tam również znajdują się neurony lustrzane

33. Gdy nie działa… • Uszkodzenia lewostronne: deficyty w umiejętnościach arytmetycznych, w abstrahowaniu, znajdowaniu odpowiednich słów, rozumieniu metafor (rozumiane są bardzo dosłownie) oraz wyobrażaniu znanych czynności (ruchów imitujących działanie) • Uszkodzenia prawostronne: zaburzony schemat własnego ciała w przestrzeni, eksterioryzacja (wrażenie opuszczenia własnego ciała)

34. Środki artystyczne a działanie płatów ciemieniowych Uszkodzenie skutkuje brakiem zrozumienia np. takich określeń jak: czarny charakter, czyste sumienie, apetyczna blondynka, krzykliwy strój, smutny kolor, napój wyskokowy, jasny umysł. Albo przysłów i powiedzeń: „Nie wywołuj wilka z lasu”, „Pasuje jak wół do karety”. Proszeni i wyjaśnienie znaczenia, wyjaśniają je bardzo dosłownie

35. Płaty skroniowe i ciemieniowe a integracja informacji słuchowej, wzrokowej i ruchu • Synestezja a płaty skroniowe i ciemieniowe • Czy z nas każdy jest „trochę” synestetykiem? Kojarzenie kształtów z dźwiękami (efekt „buba-kiki”) • Kojarzenie dźwięków z gestami lub ruchami artykulacyjnymi

36. dziękuję za uwagę m.gut@vizja.pl