Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych

1. Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych X Ogólnopolska Konferencja z cyklu „Automatyzacja Bibliotek Publicznych” pt. „Modele współpracy bibliotek publicznych – czy razem możemy więcej, szybciej, lepiej?”, 7-8 listopada 2012 r., Warszawa Realizacja „Strategii Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich na lata 2010-2021” Lidia Derfert-Wolf Biblioteka Główna Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy

2. Konteksty • zmiany  technologie, metody uczenia się, sposoby komunikowania, itp.  szanse i zagrożenia • kryzys finansowy  zagrożenia • współpraca, udział w projektach, nowe inicjatywy  szanse • potrzeba (i moda?)  demonstrowanie wartości bibliotek • raport ”Po co Polakom biblioteki?” - po 3 latach realizacji Programu Rozwoju Bibliotek • manifest IFLA w sprawie statystyki bibliotecznej (już po polsku!)

3. Od statystyki do oceny działania Jak biblioteka spełnia cele, jaki ma wpływ na otoczenie i ile jest warta? Co biblioteka posiada, co realizuje? • statystyka • ISO 2789 • GUS • sprawozdania • pomiary funkcjonalności i jakości (ISO 11620) • badania użytkowników (ISO 11620) • badania wpływu (ISO 16439)

4. Od statystyki do oceny działania Misja i cele biblioteki Satysfakcja i opinie użytkowników Wskaźniki funkcjonalności Wpływ (impact) Statystyka Wartość (value) wyjście (output) wejście (input) procesy

5. Geneza projektu SBP „Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych” • Projekt AFBN i doświadczenia bibliotek naukowych • Strategia Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich na lata 2010 – 2021 • Cel szczegółowy I.3 Inicjowanie opracowania i upowszechniania istniejących standardów w dziedzinie bibliotekarstwa • Zadanie: I.3.1.2: Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych • powołanie przez SBP Zespołu ds. badania efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych – 2010 r. • rozpoczęcie prac – czerwiec 2010 r. • projekt współfinansowany z dotacji Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (FRSI) dla SBP

6. opracowanie propozycji wskaźników funkcjonalności bibliotek publicznych opracowanie propozycji wskaźników funkcjonalności bibliotek pedagogicznych określenie i opisanie danych statystycznych do obliczania wskaźników funkcjonalności przygotowanie narzędzia do automatycznego obliczania wskaźników Zakładane efekty projektu

7. Etapy realizacji projektu • zebranie materiałów na temat stanu badania efektywności bibliotek w Polsce i na świecie • http://www.sbp.pl/artykul/?cid=1570&prev=521 • wnioski • współpraca bibliotek narodowych, stowarzyszeń bibliotekarskich oraz urzędów statystycznych • statystyki zbierane w oparciu o normę ISO 2789 • dane i analizy publicznie dostępne w internecie • opracowanie celów, założeń i obszarów/grup wyznaczania wskaźników krajowego zestawu wskaźników funkcjonalności dla bibliotek • opracowanie krajowych zestawów wskaźników dla bibliotek publicznych i pedagogicznych • testowanie wskaźników funkcjonalności

8. dostarczenie kierującym bibliotekami narzędzia do zarządzania wsparcie dla tworzenia strategicznych planów rozwoju bibliotek dostarczenie władzom nadrzędnym i organizatorom narzędzia do monitoringu postępów działania oraz oceny wykonania zadań dostarczenie narzędzia do badań porównawczych bibliotek (benchmarking) dostarczenie materiałów do działań promocyjnych na rzecz bibliotek (w skali lokalnej i ponadlokalnej) dostarczenie materiałów do pozyskiwania grantów, dotacji, itp. Cele projektu

9. wskaźniki dobierane z punktów widzenia użytkownika organizatora zarządzającego biblioteką [biblioteki pedagogiczne] organu sprawującego nadzór pedagogiczny perspektywa dalszego rozwoju bibliotek baza - łatwo dostępne dane statystyczne możliwość rozwoju wskaźników w kolejnych latach, np. o „satysfakcję użytkowników” obliczaną na podstawie ankiety jednolitej w skali kraju skorelowanie danych do obliczania wskaźników z wymaganymi przez GUS gromadzenie danych z bibliotek wg ujednoliconego formularza elektronicznego  automatyczne obliczanie wskaźników wskaźniki analizowane i porównywane w zależności od wielkości obsługiwanej populacji i/lub typu biblioteki Założenia tworzenia krajowego zestawu wskaźników funkcjonalności dla bibliotekpublicznych/pedagogicznych

10. ISO 11620:2008 Information and documentation – Library performance indicators PN-ISO:2012 Informacja i dokumentacja – Wskaźniki funkcjonalności bibliotek(norma przetłumaczona na język polski i ustanowiona przez PKN w ramach zadania SBP) Poll, R., Te Boekhorst, P. Measuring Quality. Performance Measurement in Libraries, 2007 AFBN – Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych w Polsce Global Library Statistics (IFLA/SEC) niemiecki projekt BIX norweskie wskaźniki dla bibliotek publicznych Związki z międzynarodowymi i krajowymi działaniami / badaniami jakości bibliotek

11. usystematyzowanezgodnie z założeniami Zrównoważonej Karty Wyników i perspektywami oceny z normy PN-ISO 11620:2012 zasoby (pracownicy, zbiory i infrastruktura) korzystanie z biblioteki wydajność potencjał i rozwój Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych • W ramach każdej perspektywy pogrupowane wg zagadnień: • Kolekcja • Dostęp • Wyposażenie • Personel • Ogólne

12. 1) Liczba zbiorów bibliotecznych w przeliczeniu 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika* 2) Liczba tytułów czasopism bieżących w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika* 3) Liczba zakupionych książek w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika* 4) Liczba nabytków w stosunku do liczby zbiorów zbiorów bibliotecznych 5) Liczba ubytków w stosunku do liczby zbiorów zbiorów bibliotecznych 6) Zbiory opracowane komputerowo w stosunku do ogólnej liczby zbiorów 7) Przestrzeń dostępna dla użytkowników w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 8) Liczba publicznie dostępnych stanowisk komputerowych z dostępem do internetu w przeliczeniu 1000 osób obsługiwanej populacji / Liczba użytkowników przypadająca na jedno stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu* 9) Liczba godzin w tygodniu, w których dostępne są usługi biblioteczne 10) Personel w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / Użytkownicy w przeliczeniu na pracownika biblioteki* 11) Wypożyczenia w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych * dla bibliotek pedagogicznych

13. 12) Wykorzystanie zbiorów w bibliotece w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 13) Aktywność wykorzystania zbiorów (obrót) 14) Odwiedziny fizyczne w bibliotece w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 15) Odwiedziny wirtualne w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* 16) Udział użytkowników w imprezach bibliotecznych w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / Średnia liczba osób uczestniczących w imprezach bibliotecznych* 17) Liczba uczestników szkoleń dla użytkowników w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / Średnia liczba osób uczestniczących w szkoleniach organizowanych przez bibliotekę* 18) Procent populacji docelowej objętej usługami / Nauczyciele - użytkownicy jako procent nauczycieli w rejonie objętym działalnością biblioteki* 19) Koszt w przeliczeniu na odwiedziny w bibliotece 20) Stosunek wydatków na gromadzenie i obsługę zbiorów do kosztów personelu 21) Wydatki biblioteki w przeliczeniu na użytkownika 22) Wydatki na zbiory elektroniczne jako procent wydatków na gromadzenie zbiorów 23) Wydatki na zbiory biblioteczne w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika* Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych * dla bibliotek pedagogicznych

14. 24) Usługi sieciowe i/lub interaktywne udostępnianie katalogów w internecie elektroniczne zamawianie / rezerwacja poprzez katalog online elektroniczna prolongata poprzez katalog online elektroniczne powiadamianie czytelników o terminie zwrotów (e-mail, sms) witryna www tematyczne zbiory linków elektroniczna informacja, np. formularz e-mail, komunikatory interaktywne szkolenia online blogi kanał RSS biuletyny, newslettery biblioteka cyfrowa (samodzielna albo udział) 25) Liczba godzin udziału w szkoleniach zawodowych w przeliczeniu na pracownika biblioteki 26) Wykwalifikowani pracownicy biblioteki jako procent wszystkich pracowników [tylko biblioteki publiczne] 27) Procent budżetu organizatora przeznaczany na bibliotekę 28) Procent budżetu biblioteki uzyskany z grantów specjalnych lub dochodów własnych Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek publicznych/pedagogicznych * dla bibliotek pedagogicznych

15. Dane statystyczne wymagane do obliczania wskaźników w 90% skorelowane z danymi wymaganymi przez GUS (formularz K-03 dla danych z 2011 r.) 32 dane dla bibliotek publicznych, 34 – dla pedagogicznych szczegółowo objaśnione i skonsultowane z bibliotekami testującymi objaśnienia na bieżąco modyfikowane i uzupełniane http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/strategia/2011/wykaz_wskaznikow_publiczne_portal_SBP_04_2012.pdf http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/strategia/2011/Wskazniki_pedagogiczne_maj_2012.pdf

16. Badania pilotażowe w bibliotekach publicznych Cel badań: nie porównania, ale testowanie sposobu gromadzenia i analizy danych styczeń 2011 – inauguracja 18-19.04.2011 – seminarium dla przedstawicieli bibliotek testujących cały 2011 r. – gromadzenie danych przez biblioteki luty 2012 r. - przekazanie bibliotekom testującym formularzy do zestawienia danych statystycznych od 10 marca 2012 r. odbiór danych z bibliotek 10-30.03 2012 r. – korekta i analiza danych 3-4.04.2012 r. – warsztaty podsumowujące 05-07.2012 – dalsza korekta danych; analiza skorygowanych danych sierpień 2012 – rozpowszechnienie analizy wśród bibliotek testujących

17. Badania pilotażoweBiblioteki koordynujące w regionach Książnica Podlaska w Białymstoku Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Gorzowie Wielkopolskim Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie Książnica Pomorska w Szczecinie Książnica Kopernikańska w Toruniu Dolnośląska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu oraz Miejska Biblioteka Publiczna w Szczecinie Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu

18. Badania pilotażoweBiblioteki uczestniczące biblioteki wojewódzkie – 7 biblioteki gminy miejskiej – 19 obsługiwana populacja do 20 tys. – 2 obsługiwana populacja 20-50 tys. – 8 obsługiwana populacja 50-100 tys. – 5 obsługiwana populacja 100-500 tys. – 3 obsługiwana populacja powyżej 500 tys. – 1 biblioteki gminy miejsko-wiejskiej (populacja 10-15 tys.) – 18 biblioteki gminy wiejskiej (populacja 5-10 tys.) – 19 Łącznie 63 biblioteki

19. Przykładowe wyniki Biblioteki wojewódzkie (7) – zasoby, dostęp, infrastruktura

20. Przykładowe wynikiBiblioteki gminy wiejskiej (19) – potencjał i rozwój

21. O czym należy pamiętać? • wskaźniki nie pokazują pełnego potencjału danej biblioteki • wskaźniki należy zestawiać z misją i celami danej biblioteki • wskaźniki NIE stanowią jedynego narzędzia oceny biblioteki

22. Działania towarzyszące projektowi i dalsze plany „Statystyka w bibliotece” Manifest IFLA - polskie tłumaczeniehttp://www.sbp.pl/repository/dokumenty/IFLA_Manifest_statystyka_biblioteczna-23_01.pdf opracowanie „Aplikacji do gromadzenia, analizy i prezentacji wskaźników funkcjonalności bibliotek” specyfikacja powstała w 2011 r. program przeznaczony dla wszystkich typów bibliotek testowanie (I kwartał 2013 r.) prace nad standardowym kwestionariuszem do badań satysfakcji użytkowników bibliotek promocja projektu badania pilotażowe w bibliotekach pedagogicznych dalsze testowanie w bibliotekach publicznych (więcej bibliotek)

23. Sporo już mamy . . . dane statystyczne doświadczenie w ich gromadzeniu kilka liczących się przedsięwzięć w zakresie statystyki bibliotecznej i badań efektywności wiedzę o doświadczeniach innych krajów i panujących trendach polską wersję normy ISO 11620 liczne grono bibliotek testujących i zaangażowanych bibliotekarzy!

24. . . . ale jeszcze potrzebujemy wskaźnika „satysfakcja użytkownika” programu komputerowego do gromadzenia i analizy danych polskiego tłumaczenia normy ISO 2789 „Międzynarodowa statystyka biblioteczna” (2013) współpracy w ramach różnych projektów krajowych dotyczących statystyki bibliotecznej i badań efektywności szkoleń metody analizy i interpretacji danych sposoby przedstawiania danych i wskaźników sposoby wykorzystywania danych i wskaźników do różnych celów

25. Projekt SBP realizuje Zespół • Lidia Derfert-Wolf - Kierownik (Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy), • Joanna Burska (Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie) – od czerwca 2012 • Artur Jazdon(Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu) • Małgorzata Jezierska(Biblioteka Narodowa) • Marek Jurowski (Książnica Kopernikańska) – do czerwca 2012 r. • Danuta Kaczmarek(Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy) • Grażyna Leonowicz (Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Warszawie) • Agnieszka Pietryka(Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie) • Teresa Szmigielska (Biblioteka Sejmowa) – do czerwca 2012 r. • Aldona Zawałkiewicz(Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu) • obserwator: Danuta Brzezińska (Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich) • Eksperci: • prof. dr hab. Ewa Głowacka (UMK Toruń) • Teresa E. Śliwińska (Książnica Podlaska) • prof. dr hab. Dariusz Wojakowski (AGH) • Z ramienia ZG SBP opiekę sprawuje Joanna Pasztaleniec-Jarzyńska

26. Przydatność wyników badań dla ... • zarządzających bibliotekami do • bieżącego zarządzania • podejmowania działań naprawczych • pisania planów rozwojowych, wniosków o granty, itp. • porównania swoich wyników z innymi bibliotekami • prezentowania słabych i mocnych stron biblioteki organizatorom • stowarzyszeń i organizacji bibliotekarskich • prezentowania społeczeństwu wartości i znaczenia biblioteki • organizatorów • instytucji finansujących i sponsorów • badaczy • społeczeństwa