Polska efektywna energetycznie

1. Polska efektywna energetycznie Prof. dr. hab. inż. Tadeusz Skoczkowski Instytut Techniki Cieplnej Politechniki Warszawskiej Forum Polska efektywna energetycznie Warszawa, 3 października 2011

2. Rynki energii w Unii Europejskiej Efektywność energetyczna jest centralnym elementem unijnej strategii Europa 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz przejścia do gospodarki opartej na efektywnym korzystaniu z zasobów. Źródło: Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. SEK(2011) 280 konieczność bycia przez UE wielkim graczem na rynkach energetycznych świata, wobec narodowego charakteru polityk energetycznych MS przyjęcie najwyższych standardów ochrony środowiska i rola światowego lidera w ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, jego załamanie oraz związana z tym chęć do bycia leaderem w technologiach niskoemisyjnych powolne, ale konsekwentne budowanie wewnętrznego rynku energii przyjęcie celu strategicznego w postaci „zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii” – rewolucja przemysłowa, przyjęcie celów ilościowych „3x20” w 2020 Energy Infrastructure Package zastąpi Trans-European Networks for Energy (TEN-E) (2011) Energetyczna Mapa Drogowa UE (2012)

3. Zmiany na rynku energii w UE Unbundling własnościowy Cele polityki energetycznej Wybór zasad regulacji rynku Wzmocnienie regulacji Zmiany klimatyczne Czysta, konkurencyjna i bezpieczna energia OŹE+DG Konkurencyjność gospodarki Efektywność energetyczna Energetyka jądrowa Bezpieczeństwo dostaw Technologie niskoemisyjne Sieci inteligentne Wybór nośników i technologii energetycznych

4. „Czysta energia” Strona wytwarzania Strona popytowa Czerwone certyfikaty Racjonalne użytkowanie energii Energetyka jądrowa? Białe certyfikaty Wysokosprawna CHP Zmiany w użytkowaniu Żółte certyfikaty Zasoby rozproszone Efektywność energetyczna Technologie czystego węgla Źródła rozproszone Zarządzanie stroną popytową (DSM) Magazynowanie energii Zielone certyfikaty Optymalne taryfowanie RES Czerwone certyfikaty Małe instalacje CHP

5. Fazy rozwoju systemów elektroenergetycznych w Europie i najważniejsze dyrektywy mające wpływ na sektor Fazy rozwoju na poziomie narodowym Systemy hybrydowewe Wzrost skali i ekspansja Wprowadzanie elektryczności Nowa era? LCP 2001/80/WE Łamanie granic instytucjonalnych Fazy rozwoju na poziomie europejskim Tax 2003/96/WE Sieci europejskie z instytucjonalnymi granicami narodowymi Współpraca przypadkowa ETS 2003/87WE 2009/72/WE 2009/73/WE 2003/53/WE 2003/54/WE EPB 2002/91/WE IPPC 96/61/WE CHP 2004/8/WE 98/30/EC dzisiaj EuP 2006/32/WE 96/92/EC 2001/77/WE 2009/28/WE ESD 2006/32/WE 2000 2010/30/UE 1910 1920 1930 1940 1960 1970 1980 2010 2020 2030 1990 1950 1880 1890 1900 Zielona Księga EE 2005 EEAC 2006 Pakiet klimatyczno-energetyczny 2007 EEAC 2011

6. Długookresowy rozwój PKB, zapotrzebowania na energię i energochłonności (sytuacja wyjściowa)dla UE-25 Skomasowany efekt pełnego wdrożenia dotychczasowych i nowych działań zmieni nasze życie codzienne i może przynieść oszczędności rzędu 1000 EUR rocznie na gospodarstwo domowe, a także poprawić konkurencyjność europejskiego przemysłu, stworzyć nawet 2 mln miejsc pracy i ograniczyć roczne emisje gazów cieplarnianych o 740 mln ton. Źródło: Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. SEK(2011) 280

7. UE nie osiągnie celu zmniejszenia zużycia energii jak zaplanowano w 2007 r. …z najnowszych szacunków Komisji wynika, że UE jest na drodze do osiągnięcia zaledwie połowy z docelowych 20 % Efektywność energetyczna należy do najbardziej opłacalnych sposobów zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń. Źródło: Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. SEK(2011) 280

8. Dyrektywy, programy i inicjatywy UE ukierunkowane na wzrost efektywności energetycznej DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków DYREKTYWA 2006/32/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie efektywności końcowego użytkowania energii oraz usług energetycznych DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2010/30/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią Dyrektywy dotyczące sprzętu AGD Program Energy Star, Program GreenLight, Zasady Zachowania – EU Stand-By Initiative, Program „Energy+” Covenant of Mayors 7. Program Ramowy RTD Inteligentna Energia Europa Potencjał ee – 27% Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE DYREKTYWA nr 2004/55/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 15 lipca 2003 w sprawie wspólnych reguł dla wewnętrznego rynku gazu naturalnego zastępująca dyrektywę 98/30/EC, OJ L 176/57 Potencjał ee – 30% Motor Challenge PEMP DYREKTYWA nr 2003/30/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie promocji wykorzystanie biopaliw i innych odnawialnych paliw w transporcie Potencjał ee – 26% DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych Potencjał ee – 25% DYREKTYWA 2004/8/UE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie promowania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na wewnętrznym rynku energii oraz wnosząca poprawki do Dyrektywy 92/42/EWG

9. Elementy Clean-Energy Future Powstają zasadnicze pytania dotyczące „czystej przyszłości energetycznej”: ? Gaz z łupków: Czy ta technologia zmieni światowy rynek pierwotnych nośników energii? ?Przyszły transport:  Czy wydajne baterie będą konkurować z ogniwami paliwowymi? Czy powstanie rynek pojazdów elektrycznych? ?Czyste technologie węgla:  Czy technologie CCS wielkiej skali okażą się przydatne w polityce klimatycznej? ? OZE:  Czy technologie OZE okażą się konkurencyjnie rynkowo i będą istotnym elementem rynku energii? ?Magazynowanie energii:Czy dokonamy przełomu w tych technologiach? ?Inteligentne sieci energetyczne: W jakim stopniu zmienią obecne systemy elektroenergetyczne? Wzrost efektywności energetycznej po stronie wytwarzania, przesyłu i popytowej

10. Największy potencjał w zakresie oszczędności energii przedstawiają budynki. Na drugim miejscu pod względem potencjału znajduje się transport. W przemyśle kwestia efektywności energetycznej podjęta zostanie poprzez wprowadzenie wymogów dotyczących efektywności energetycznej urządzeń przemysłowych, lepsze informowanie małych i średnich przedsiębiorstw oraz dążenie do wprowadzenia audytów energetycznych i systemów zarządzania energią. SEKTOR PUBLICZNY PRZYKŁADEM DO NAŚLADOWANIA • Efektywność energetyczna w wydatkach publicznych • Renowacja budynków publicznych • Umowy o poprawę efektywności energetycznej • Efektywność energetyczna w praktyce (Covenant of Mayors) Źródło: Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. SEK(2011) 280

11. EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA NA RZECZ KONKURENCYJNOŚCI EUROPEJSKIEGO PRZEMYSŁU Wydajne wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej Około 30 % pierwotnego zużycia energii w UE przypada na branżę energetyczną, przede wszystkim na potrzeby przemiany energii w elektryczność i ciepło oraz ich dystrybucji. Efektywność energetyczna w sieciach elektroenergetycznych i gazowych Badania naukowe i innowacje katalizatorem opłacalnych technologii energooszczędnych w przemyśle Efektywność energetyczna jako gałąź gospodarki W niektórych państwach członkowskich37 wprowadzono już system zobowiązujący branżę energetyczną do oszczędności energii na szczeblu krajowym, uzyskując przy tym dobre wyniki: oszczędności końcowego zużycia energii sięgają 6 % Zwiększenie konkurencyjności europejskiego przemysłu wytwórczego Około 20 % pierwotnego zużycia energii w UE przypada na przemysł40. To w tym sektorze zanotowano największy postęp pod względem efektywności energetycznej (zmniejszenie energochłonności o 30 % na przestrzeni 20 lat). Źródło: Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. SEK(2011) 280

12. ODPOWIEDNIE WSPARCIE FINANSOWE NA SZCZEBLU KRAJOWYM I EUROPEJSKIM Należy wzmocnić bodźce rynkowe i sygnały cenowe poprzez opodatkowanie energii i emisji CO2 oraz poprzez krajowe systemy zobowiązujące przedsiębiorstwa infrastrukturalne do oszczędności energii Polityka spójności: W latach 2007-2013 planowane wsparcie z funduszy polityki spójności na rzecz inwestycji związanych z efektywnością energetyczną, kogeneracją i zarządzaniem energią wynosi około 4,4 mld EUR. • Program „Inteligentna Energia dla Europy” (2007-2013) • Finansowanie przez pośrednika • Europejski plan naprawy gospodarczej • Program ramowy w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007- 2013) Źródło: Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. SEK(2011) 280

13. OSZCZĘDNOŚCI DLA KONSUMENTÓW Propagowanie urządzeń energo- i zasobooszczędnych Nowe technologie w służbie zwiększenia świadomości konsumentów TRANSPORT Podobnie jak pozostałe sektory omówione szczegółowo w niniejszym planie, transport – na który przypada 32 % końcowego zużycia energii – przedstawia istotny potencjał w zakresie oszczędności energii. Charakteryzuje się on najwyższą dynamiką wzrostu zużycia energii i największą zależnością od paliw kopalnych. Źródło: Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. SEK(2011) 280

14. Polityka spójności po 2013 r. Źródło: MariuszMielczarek, KomisjaEuropejska Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Konferencja "Program Infrastruktura i Środowisko na półmetku – energetyka 16 marca 2011, Warszawa. • Dostosowanie do strategii Europa 2020 • cel: Zmiana klimatu i energia: 20%/ 20%/ 20% • emisje gazów cieplarnianych/energia • odnawialna/wydajność energetyczna • Energia będzie ważnym priorytetem • inwestycje lokalne, regionalne, krajowe i europejskie • potrzeba poprawy sieci energetycznej EU (brak połączeń) • Wspieranie i rozszerzenie stosowania instrumentów finansowych

15. Rynek efektywności energetycznej. Najistotniejsze zagadnienia • Dokładna i efektywna metoda liczenia oszczędności energii • Analiza koszt/zysk potencjału efektywności energetycznej powinna uwzględniać koszty rynkowe • Sposób liczenia powinien być zharmonizowany w skali kraju, ale zawsze pozostaną pewne lokalne specyficzne warunki • Warunek kompromisu pomiędzy dokładnością obliczeń a kosztami weryfikacji oszczędności energii • Transformacja rynku poprzez system skutecznych zachęt • Podaż efektywnych energetycznie i dostępnych cenowo produktów i usług • Stwarzanie warunków do dużego popytu rynkowego na towary i usługi efektywne energetycznie • Regulacja rynku efektywności energetycznej: rozprzężenie dostaw energii i oszczędzania energii czy usługi zintegrowane? • UE promuje systemy oszczędzania energii • Dostawcy energii są najważniejszymi aktorami przy implementacji systemów oszczędzania energii • Systemy certyfikacji oszczędności energii są coraz popularniejsze w MS

16. Środki wzrostu bezpieczeństwa energetycznego

17. Intensywność energetyczna krajów UE w roku 2007 Polska Źródło: Eurosat, 2011

18. Dynamika podstawowych wskaźników makroekonomicznych (1990=100) Zmiany wskaźnika energochłonności PKB Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1998-2009, GUS, 2011

19. Kierunki polityki energetycznej PEP 2030 Głównymi kierunkami polityki energetycznej Polski są: • Poprawa efektywności energetycznej • Wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii • Dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej • Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw • Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii • Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko

20. Realizacja polityki energetycznej Polski (do roku 2030) Polityka właścicielska Polityka Polityka regulacyjna Wola polityczna Agencje Struktura administracyjna Centralna Zasoby kadrowe Lokalna Programy wykonawcze Pełnomocnicy Prawo atomowe Dialog społeczny Prawo Prawo energetyczne (nowe) Ustawa o efektywności energetycznej Krajowe Możliwości finansowania Środki publiczne UE FS PPP Prywatne Fundusze strukturalne Banki OFE Wymiana międzynarodowa Kształcenie kadr Wiedza Ośrodki wiodące Strategiczne programy badawcze Centralne laboratoria Instalacje pilotowe

21. Co najpilniejsze? Strategia energetyczna roku 2050 (w tym efektywności energetycznej) Wzmocnienie organów rządowych zajmujących się klimatem i energią (MG, MŚ, URE) Powstanie rządowej niezależnej agencji ds. zrównoważonej energetyki Aktywna polityka sektora energetycznego Rozpoczęcie dialogu „władza-sektor-społeczeństwo” Szkolenia na temat efektywności energetycznej

22. Ustawa o termomodernizacji (1998) Dyrektywa 2002/91/WE z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów (2008) 20% zmniejszenie zużycia energii Dyrektywa 2003/87/WE z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w UE oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE Dyrektywa 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych  Ustawa o handlu emisjami (2004) 3X20% (2007) DYREKTYWA nr 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na wewnętrznym rynku energii elektrycznej Strategia rozwoju RES (2001) 20% energii z RES 20% redukcja CO2 Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE 15% RES Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku Plan na rzecz efektywności energetycznej 2011 Ustawa Prawo energetyczne (1997) Dyrektywa 2004/8/WE z 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii Covenat of Mayors >20% CO2 redukcja Zaoszczędzenie 20% energii w stosunku do planowanego zużycia w 2020 r. Dyrektywa 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 2005 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię 20% zmniejszenie zużycia energii Zaoszczędzenie do końca 2016 9% zużycia energii liczone jako średnia zużycia krajowego w latach 2001-2005 Dyrektywa 2010/30/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią Plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii: sposoby wykorzystania potencjału Ustawa o efektywności energetycznej (2011) Dyrektywa 2006/32/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego użytkowania energii oraz usług energetycznych

23. Prawo wokół efektywności energetycznej w Polsce Czerwone Certyfikaty Kary za niespełnienie wymogów ee Wsparcie dla CHP Standardy minimalnej efektywności energetycznej Prawo Energetyczne (1997) Wsparcie dla OŹE Zielone Certyfikat Audyty energetyczne dla budownictwa Ustawa termomoderinzacyjna (1998) System szkolenia audytorów dla budownictwa Ustawa termomodernizacyjna i remontowa (2008) Premia termomodernizacyjna Ustawa o efektywności energetycznej (2011) NEEAP 1 (2007) Narodowy cel oszczędzania Wzorcowa rola sektora publicznego NEEAP 2 (2011) Szkolenie audytorów dla przemysłu System Białych Certyfikatów System monitorowania wyników Fundusz Efektywności Energetycznej (?) Krajowy Plan Działań Dotyczący Efektywności Energetycznej

24. Elementy rynkowe wzrostu efektywności energetycznej Stan prawa Pro-aktywnościowa regulacja sektora energetycznego Polityka podatkowa Rozwój rynku usług energetycznych (ESCO) System Handlu Emisjami (EU ETS) Postęp technologiczny Normalizacja w zakresie efektywności energetycznej Finansowanie inwestycji energooszczędnych (TPF, EPF) Pomoc publiczna Wykorzystanie przetargów publicznych Udział w międzynarodowych programach RTD Statystyka zużycia i kosztów energii

25. Elementy rynkowe wzrostu efektywności energetycznej Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

26. Ustawa o efektywności energetycznej. Nowe obszary działania Ustawa o efektywności energetycznej powinna stwarzać ramy prawne w zakresie: Rozwoju rynku usług energetycznych Opracowania nowych efektywnych ekonomicznie metod pomiaru i weryfikacji oszczędności energii Rozwoju systemów zarządzania energią Opracowania podstaw naukowych przeprowadzania audytów energetycznych Kształcenia, certyfikacji i akredytacji audytorów efektywności energetycznej Nowych mechanizmów finansowania inwestycji energooszczędnych Rozwoju statystyki energetycznej Prowadzenia prac RTD nad technologiami energooszczędnymi

27. Ustawa o ee a ESD Ustawa Wymagania ESD Przepisy ogólne. Cel ustawy Krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią Zapewnienie efektywności końcowego wykorzystania energii w sektorze publicznym Świadectwa efektywności energetycznej Dostęp do informacji System szkolenia i certyfikacji audytorów efektywności energetycznej Wspieranie efektywności końcowego wykorzystania energii oraz usług energetycznych Audyty energetyczne Instrument finansowe i mechanizmy finansowania Pomiary przy pomocy liczników oraz przejrzystość informacji w rachunkach zużycia energii Kary pieniężne Zmiany w przepisach obowiązujących Przepisy dostosowujące i końcowe • Przepisy ogólne • Krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią  • Zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej • Zasady uzyskania i umorzenia świadectwa efektywności energetycznej • Kary pieniężne • Zmiany w przepisach obowiązujących • Przepisy dostosowujące i końcowe

28. Ocena ustawy o ee Ustawa o efektywności energetycznej stworzy podstawy prawne do prowadzenia racjonalnej gospodarki energetycznej. Podmioty gospodarcze i społeczeństwo są nieprzygotowane do realizacji ustawy pomimo znacznego wzrostu świadomości co do potrzeby wzrostu efektywności energetycznej. Beneficjentami ustawy będą podmioty najbardziej aktywne w obszarze nowych technologii i usług energetycznych. Wdrożenie ustawy wymaga działań organizacyjnych i środków finansowych ze strony państwa. Sukces ustawy zależy również od stopnia zaangażowania podmiotów gospodarczych.

29. Drugi Krajowy plan dotyczący efektywności energetycznej Przegląd celów w zakresie oszczędności energii i uzyskanych oszczędności (w sektorach końcowego wykorzystania energii) Zestawienie oszczędności energii finalnej w podziale na sektory (top-down) Źródło: DrugiKrajowy plan dotyczącyefektywnościenergetycznej, wersja z sierpnia 2011

30. Działania priorytetowe Źródło: DrugiKrajowy plan dotyczącyefektywnościenergetycznej, wersja z sierpnia 2011 • Działania w sektorze budownictwa • Fundusz Termomodernizacyjny (kontynuacja). • Działania w sektorze publicznym • System zielonych inwestycji. Część 1 - zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej (nowy). • Działania w sektorze przemysłu i MŚP • Efektywne zarządzanie energią w celu zmniejszenia jej zużycia w przedsiębiorstwach (nowy), • Program Priorytetowy Inteligentne sieci energetyczne (nowy), • System zielonych inwestycji. Część 2 – Modernizacja i rozwój ciepłownictwa (nowy). • Działania w sektorze transportu • Systemy zarządzania ruchem i optymalizacja przewozu towarów, • Wymiana floty w zakładach komunikacji miejskiej oraz promocja ekojazdy • Środki w innych sektorach • Program dostępu do instrumentów finansowych dla sektora MŚP (usługi). • Środki horyzontalne • System białych certyfikatów (nowy), • Kampanie informacyjne, szkolenia i edukacja w zakresie poprawy efektywności energetycznej (kontynuacja).

31. Proces transformacji sektora energetycznego do sektora zrównoważonego na poziomie lokalnym Zrównoważone budownictwo Badania nad terenami zurbanizowanymi Miasta Zielone zamówienia publiczne Zrównoważony transport Jakość powietrza i wody Efektywne energetycznie budynki Hałas

32. Zmiany cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i przemysłu Zmiany cen gazu dla gospodarstw domowych i przemysłu Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1998-2009, GUS, 2011

33. Ubóstwo energetyczne Odbiorcy energii elektrycznej zalegający z opłatami w % (2008)