KAMU MALİYESİ

1. KAMU MALİYESİ

2. Ders Planı

4. MALİYE BİLMİNE GİRİŞ TEMEL KAYNAKLAR 1. Temel Kaynaklar • Pehlivan, Osman. Kamu Maliyesi. Derya Kitabevi, Trabzon, 2011.

5. ULUSLARARASI MALİYE DERSİN AMACI Ekonomi biliminin bir konusu olan Maliye, devlet faaliyetleri içinde son derece önemli bir fonksiyonu vardır. Özellikle devletin ekonomik faaliyetlerinin büyük bir bölümü Maliye ilminin konusu içindedir.

6. ULUSLARARASI MALİYE Devlet faaliyetleri için son derece önemli olan bu konunun temel düzeyde aktarılması ve kavranması, ileride daha ayrıntılı bir şekilde görülecek ilgili konulara temel oluşturulması bu dersin temel amacını oluşturmaktadır.

7. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ 1. KAMU MALİYESİNİN KONUSU “Kamu Maliyesi” deyiminde yer alan “kamu” kelimesinin anlamını dar ve geniş açılardan ele almak mümkündür. Dar anlamda “kamu” kelimesi, toplumun yöneten kesimi, başka bir ifadeyle devlet ya da devlet kurumlarını ifade eder. Buna karşılık geniş anlamda kamu kelimesi ise, ülkedeki halk, halkın tamamı veya toplum anlamına gelir.

8. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ “Maliye” kelimesinin kökü ise, “mal” dır. Mal tabiri, insan ihtiyaçlarını karşılayan, gelir ve gidere konu olan her türlü eşya anlamına gelir.

9. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Kamu Maliyesinin konusu, devletin kamu hizmetlerini yerine getirmek amacıyla mal ve hizmet üretimi dolayısıyla yaptığı harcamalar ile harcamaların finansman kaynağını teşkil eden gelirlerdir. Bu nedenle, kamu maliyesinin konusu kısaca kamu harcamaları ile kamu gelirleridir.

10. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Özel ekonomik kesimde insanların yemek, içmek, giyinmek ve benzeri ihtiyaçlarını karşılayan kişisel mal ve hizmetler üretilirken, kamu kesiminde ise, yine insanlar için, “kamu hizmetleri” diye de tabir edilen, başta savunma ve adalet hizmetleri olmak üzere, toplumsal nitelikteki ihtiyaçları karşılayan mal ve hizmetler üretilir.

11. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Serbest piyasa ekonomisinde üretilen mal ve hizmetlerin finansmanı, üretilen mal ve hizmetleri satın alan insanların ödedikleri bedellerdir. Buna karşılık, kamu kesiminde üretilen mal ve hizmetlerin finansmanı ise, devletin topladığı vergilerdir.

12. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ En kısa tanımıyla Kamu Maliyesi: Devletin toplumun ortak ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin faaliyetlerini inceleyen bir bilim dalıdır.

13. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Bu nedenle, Kamu Maliyesinin konusu, kamu kesimi tarafından üretilen mal ve hizmetlerin finansmanını teşkil eden vergiler ile kamu harcamalarıdır.

14. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Ülke üzerinde yaşayan bütün bireylerden oluşan toplum, idare edenler ve idare edilenler diye iki kategoriye ayrıldığında, toplumu idare edenler kesimi dar anlamda devleti temsil eder. Buna karşılık, devlet kesimi dışında kalan diğer toplum kesimi ise, “özel kesim” olarak adlandırılır.

15. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Teşkilat yapısının zaman içerisinde değişmiş olmasına ve bu yapının ülkeden ülkeye farklılık göstermesine karşılık, devletin hiç değişmeyen bazı temel görevleri vardır.

16. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Devletin değişmeyen görevlerinin başında, toplum halinde yaşamaktan dolayı ortaya çıkan toplumsal ihtiyaçları karşılamak gelir. Bu çeşit ihtiyaçlar toplumun genelini ilgilendirir ve bireysel faaliyetlerle karşılanamayacak nitelikte olan ortak ihtiyaçlardır.

17. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Toplumun ortak ihtiyaçlarının karşılanması için devletin yaptığı hizmetler kamu hizmeti olarak nitelendirilir.

18. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Kamu hizmeti, piyasa güçleri tarafından üretil(e)mediği için devlet tarafından üretilir. Kamu hizmetlerini yerine getirmek zorunda olan devletin, bu hizmetlerin finansmanı için gelire ihtiyacı vardır.

19. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ O HALDE, Kamu Maliyesinin konusu, • Devletin kamu hizmetlerini yerine getirmek amacıyla vergi ve benzeri kamu gelirlerini toplaması • Toplanan kamu gelirlerini çeşitli kamu hizmetlerine tahsis etmek için bütçe hazırlaması • Kamu hizmetleri için harcama yapması ve kamu mallarının yönetimine ilişkin olaylar

20. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Devletin kamu hizmetlerini yerine getirebilmek için vergi ve benzeri gelirler toplaması ve toplanan bu gelirleri kamu hizmetlerinin finansmanı için harcaması, beraberinde birçok ekonomik ve sosyal sonuçlar doğurur.

21. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Devletin, vergi ve kamu harcamaları yanında diğer mali araçlarla ekonomiye müdahalesi, bireylerin ekonomik karar ve tercihlerini etkilediği gibi, ekonominin bütününe ilişkin çeşitli dengeleri de etkiler. Bu yüzden, günümüzde mali olayların çeşitli etkileri ve sonuçları ayrı birer inceleme konusu haline gelmiştir.

22. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ MALİ OLAYLARIN TARİHİ GELİŞİMİ Mali olayların tarihi seyrine genel olarak bakıldığında, İlk ve Orta Çağlardaki mali olaylarla, bugünkü mali olayların son derece farklı olduğu görülür. Bu farklılık, devletin mali yapısında ve görevlerinde zaman içerisinde meydana gelen değişmelerden kaynaklanır.

23. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ • Geleneksel Sistem • Dini Sistemin Ağırlıklı Olduğu Sistemler • Devlet Ağırlıklı Sistem • Piyasa Ağırlıklı Sistem • Karma Sistem

24. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ KAMU MALİYESİ BİLİMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI VE DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ Mali olaylara ilişkin konuların tarihi gelişimi araştırıldığında, bu konuların, Önceleri iktisat bilimi içerisinde incelendiği görülür.

25. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Günümüzde kamu maliyesi, genel iktisat teorisinin Özel bir dalı haline gelmiştir. Bunun sonucunda, devletin vergi almak, borçlanmak, para basmak ve kamu harcamasında bulunmak gibi faaliyetleri ayrı birer inceleme konusu olarak ele alınmaktadır.

26. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Devletin fonksiyonlarında meydana gelen gelişmelere paralel olarak, kamu harcamaları da artmıştır. Harcamalarının artması ise, vergilerin artması neticesini doğurmuştur. Bu gelişmelere bağlı olarak, milli ekonomi içerisinde kamu kesiminin payı giderek büyümüştür.

27. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Günümüzde bağımsız bir bilim dalı olarak kabul edilen Kamu Maliyesinin diğer bilim dallarıyla ve özellikle İktisat, Siyaset ve Hukuk bilimleri ile çok yakın ilişkisi vardır.

28. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ 1. Kamu Maliyesinin İktisat Bilimi ile İlişkisi Kamusal mal ve hizmetlerin üretimi amacıyla vergi vb. kamu gelirlerinin toplanması ve toplanan bu gelirlerin kamu hizmetlerinin finansmanı için harcanması olan mali olaylar, esas itibariyle iktisadi bir karakter taşır.

29. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Geçmişte birçok bilim adamı kamu maliyesini, iktisat biliminin bir alt dalı saymıştır. Bunlara göre, kamu maliyesi, genel iktisat kurallarının, devlet gelir ve giderlerine uygulanmasından başka bir şey değildir.

30. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Ancak bu görüşlere rağmen günümüzde kamu maliyesi, iktisat biliminin yanında bağımsız bir bilim dalı haline gelmiştir. Mali olaylar, karma özellikler taşımasına rağmen, dar anlamdaki iktisadi olaylardan ayrılmaktadır.

31. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Zira, günümüzde mali olayların siyasi ve hukuki yönlerini ele almadan incelenmesi doğru olmaz.

32. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ İktisadi olaylarla mali olayların bu farklı yönlerine rağmen, iktisat bilimi ile maliye biliminin çok yakın ilişkisi olduğu hususu açık bir gerçektir.

33. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Maliye biliminin inceleme alanına giren, kamu harcamaları ve kamu gelirlerinin çeşitli etkileri • kişilerin vergiye karşı tepkileri • verginin yansıması • vergi yükü • devlet borçları • ve benzeri daha birçok konu aynı zamanda iktisadi karakterlidir.

34. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ 2. Kamu Maliyesinin Siyaset Bilimi ile İlişkisi Siyaset biliminin konusu, devletin Kuruluşu, Teşkilatlanması işleyişine ilişkin çeşitli faaliyetleridir. Devletin, varlığını sürdürmesi ve görevlerini yerine getirebilmesi mali araçlara sahip olmak ve bunları kullanmakla mümkündür. Çeşitli mali araçları kullanmak konusunda, siyasal karar organları yetkilidir.

35. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Kamu kesimince üretilen mal ve hizmetlerin miktarının ve bileşiminin belirlenmesinde siyasal karar mekanizmasının yetkili olması, Siyaset Bilimi ile Kamu Maliyesi arasındaki yakın ilişkiyi ortaya çıkarmaktadır.

36. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ 3. Kamu Maliyesinin Hukuk ile İlişkisi Hukuk, toplum halinde yaşayan insanların arasındaki ilişkileri düzenleyen usul ve kurallar manzumesidir. Toplum içindeki ilişkiler, kişilerin kendi aralarında olabileceği gibi, kişilerle devlet arasında da olabilmektedir.

37. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Devletle kişiler arasında meydana gelen ilişkilerin en önemlilerinden biri de hiç kuşkusuz vergi ve benzeri mali ilişkilerdir.

38. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Verginin toplanması, toplanan vergilerin kamu giderlerinin finansmanı için harcanması ve diğer mali olayların hepsi hukuki bir düzen içerisinde ve yasalara uygun olarak gerçekleştirilir.

39. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Hukuk devleti ilkesinin gereği olarak kanunsuz vergi toplanamaz. Yine kanunlara uygun olmayan hiçbir harcama yapılamaz. Öte yandan, devlete ait malların kullanımı ve yönetimi de yine hukuk düzeni içerisinde gerçekleşir.

40. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Mali olaylara ilişkin tüm hukuki düzenlemeler ve kurallar mali hukuk denilen ayrı bir bilim dalının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Mali Hukuk'un konusu, devletin gelirlerinin toplanmasına ve harcamalarının yapılmasına ilişkin hukuki kurallardır.

41. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Mali olaylardan sadece vergilere ilişkin hukuki esasları inceleyen bilim dalına Vergi Hukuku adı verilir.

42. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ 4. Kamu Maliyesi ve Psikoloji İlişkisi Mali olayların bir takım etkileri vardır. Örneğin vergi ödeyen bir kişi genellikle hissettiği duyguları bilimle (psikolojiyle) açıklanabilir.

43. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Eğer devlet topladığı vergi gelirlerini etkin bir şekilde kullanmadığı düşüncesi daha baskınsa, mükelleflerin hissettiği psikolojik baskı daha fazla olur.

44. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Literatürde bu durum Vergi Baskısı kavramıyla ifade edilmektedir. Vergi Baskısı; Ödenen vergilerin mükelleflerin davranışları üzerinde yaratacağı psikolojik tepkilere vergi baskısı denir. Vergi baskısı vergi yükünden kaynaklanan psikolojik tepkidir.

45. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Vergi baskısından kurtulmak isteyen mükelleflerin yapabilecekleri 2 farklı davranış söz konusu olabilir. Birincisi vergiden kaçınma davranışı olup, mükellef bu davranışıyla kanuna aykırı bir işlem yapmaksızın vergi baskısını azaltmaktadır. Vergiden kaçınma herhangi bir müeyyideye tabi değildir.

46. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Mükellefin gösterebileceği ikinci davranış vergi kaçakçılığı davranışıdır. Vergi kaçakçılığı vergi kanuna aykırı davranmak suretiyle vergi baskısından kurtulmaktır. Vergi kaçakçılığı müeyyideye bağlandığından suçtur.

47. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Vergi baskısının psikolojik etkisini açıklayan bir diğer kavram da Verginin Vurgu Etkisidir. Verginin Vurgu Etkisi; Vergi borcunu ödeyen vergi mükellefinin hissettiği psikolojik durum olarak ifade edilebilir. Bu psikolojik durum genellikle vergi ödemesi dolayısıyla yaşanan mutsuzluğu (acıyı) ifade eder.

48. KAMU MALİYESİNİN KONUSU VE DİĞER BİLİM DALLARI İÇİNDEKİ YERİ Ancak bu vurgu etkisini her zaman vergi mükellefi yaşamaz. Vergi yansıma yolu ile bir başkasına yansımışsa verginin vurgu etkisinin buna da yönelmesi mümkündür.

49. KAMU EKONOMİK FAALİYETLERİ KAMU EKONOMİK FAALİYETLERİ

50. KAMU EKONOMİK FAALİYETLERİ 1. KAMU EKONOMİSİ - ÖZEL EKONOMİ AYIRIMI Kamu ekonomisi, devletin ve bütün kamu kuruluşlarının ekonomik faaliyetlerinin yer aldığı ekonomik kesimdir. Özel ekonomi ise, prensip olarak devletin karışmadığı, mülkiyetinin ve yönetiminin özel kişilere ait olduğu ekonomik kesimdir.