Doç. Dr. Cemal İBİŞ Marmara Üniversitesi-İ.İ.B.F.

1. FİNANSAL RAPORLAMADA KULLANICILARIN BEKLENTİLERİ VE UYGULAMADA BUNLARIN KARŞILANMA DÜZEYİ KONUSUNDA YENİDEN YAPILANMA Doç. Dr. Cemal İBİŞ Marmara Üniversitesi-İ.İ.B.F.

2. SUNUM PLANI • 1- GİRİŞ • 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • 3- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVENİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YENİDEN YAPILANMA • 4- SONUÇ

3. 1- GİRİŞ • İşletme ilgilileri (yönetim, ortaklar, yatırımcılar, yabancı kaynak sağlayanlar, çalışanlar, ticari ilişkide bulunanlar, çeşitli kamu kurumları, danışmanlık kuruluşları, kamuoyu) farklı nedenlerle işletmeler hakkında karar verirler. Bu kararı verirken işletme yönetiminden, güvenilir ve yeterli finansal bilgi ve dolayısıyla güvenilir finansal raporlama beklerler.

4. 1- GİRİŞ • Güvenilir olmayan finansal raporlama ve açıklamalar eskiden beri işletme başarısızlıklarına neden olmuştur. Ancak yakın geçmişte yaşanan Enron, WorldCom, Global Crossing, Adelphia Communications, Tyco ve Vivendi gibi önemli şirketler ve dünyanın çeşitli bölgelerindeki daha ufak şirketlerle ilgili vakalar bu alana daha fazla dikkatin yoğunlaşmasına neden olmuştur.

5. 1- GİRİŞ • Buna paralel olarak, şirket hissedarları ve çalışanlarının genelinin ve emeklilerin (emeklilik fonları nedeniyle) yüksek tutarlarda zarar ettikleri piyasalarda, şirketleri yönetenlerin ve bu zararlardan sorumlu olarak görülen diğer aktörlerin, şirketleri batarken kendilerine birşey olmaması ve hatta zenginleşmeleri, piyasa sisteminin işleyişindeki adaletin de sorgulanmasına neden olmuştur. Örneğin, ABD’de Ocak 1999-Mayıs 2002 arasındaki dönemde hisse senedi fiyatları %75’den daha fazla düşen, işletme ve finansal raporlama sorunları yaşayan 25 şirketin yöneticileri 23 milyon ABD Doları’nı ceplerine koyarak hayatlarına devam etmişlerdir.

6. 1- GİRİŞ • Güven kaybı bulaşıcı olmuş, sermaye piyasaları arasında yayılmıştır. Bir sektörde yaşanan problemler, benzer özelliklere sahip diğer sektörleri de etkilemiştir. Piyasaların ve şirketlerin giderek daha fazla küreselleşmesi sonucu bu kaygılar ulusal sınırları da aşmıştır.

7. 1- GİRİŞ • Şirketlerin başarısızlıklarının hemen hemen tamamı, yönetimlerin başarısızlıkları ve finansalraporlamadaki başarısızlıkların birleşmesi sonucu oluşmaktadır. Finansal tabloların kullanıcılarına iletilmesi gereken durumlarla ilgili açıklamalar yapılmamış, yönetim yapıları bunu ortaya çıkarma veya önlemede yetersiz kalmış ve bunun sonucu olarak da raporlama sorunları oluşmuştur. Bir işletme, yaptığı işte başarısızlık yaşamaya başladıkça raporlarda sunulan bilgilerin tahrif edilmesi için eğilim artmaya başlar ve raporlarda sorun çıkma olasılığı artar.

8. 1- GİRİŞ • Bu çalışma, finansal raporlamada kullanıcıların beklentilerinin temelini oluşturduğunu düşündüğümüz finansal raporlamanın ve şirket açıklamalarının güvenilirliği üzerinedir; odak noktası finansal raporlamada yaşanılan sorunlardır. Şirketlerin başarısızlığı ve raporlama sorunları arasındaki yakın ilişki, yönetim konularına da değinmemizi gerektirmiştir. Ancak, burada anlatılanların hiçbiri şirketlerin başarısızlığının piyasa ekonomisinin içinde yer alan normal bir durum olduğu ve piyasa sisteminin iyi işleyebilmesi için bunun aslında gerekli bir durum olduğu gerçeğini yadsımaz.

9. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • Yönetim başarısızlığı ve raporlama sorunlarına bağlı şirket başarısızlıklarının geçmişi oldukça eskilere dayanmaktadır. Son zamanlardaki şirket başarısızlıklarına bakıldığında, yarattıkları etkiler açısından oldukça önemli oldukları görülmektedir, ancak bu başarısızlıkları ortaya çıkaran nedenlerin, geçmişte ortaya atılan nedenlerle benzerlik gösterdikleri görülmektedir. Diğer taraftan son dönemlerde yaşanan ve etkileri oldukça büyük olan vakaların yarattıkları toplam etki finansal tabloların ve bu tabloların hazırlanmasında ve raporlanmasında yer alan katılımcıların güvenilirliklerine önemli ölçüde zarar vermiştir.

10. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • 2001 yılına kadar olan dönemde, birçok gelişmiş ülkenin hisse senetleri piyasaları uzun süredir görülmemiş rekor seviyelere ulaşmıştı. Bu artışta özellikle telekomünikasyon, e-iş gibi sektörlerdeki hisse fiyatları ön plana çıkmıştır. Bu dönemde, piyasa beklentilerine uygun performans sağlama baskısı nedeniyle amaç kısa vadede beklentilere uygun olarak hisse fiyatlarını yüksek tutmaya odaklanmıştı.

11. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • Enron’un çöküşü ve buna bağlı olarak ortaya çıkan denetim zaafı birçokları tarafından finansal raporlamanın güvenilirliğine ilişkin algılamayı değiştiren gelişme olarak görülmektedir. Enron olayını gelişmelerin bir parçası olarak görmek ve büyüklüğüyle birçoklarının aslında uzun bir süredir ortada olan konuların açığa çıkmasını sağlayan olay olarak görmek mümkündür. Enron olayı, zaten ortada olan olaylara görünürlük sağlayan, tetikleyici olay olarak görülebilir.

12. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • WorldCom’da yaşanan daha büyük, ama daha az karmaşık etkisi olan olaylar ve Global Crossing, Tyco, Adelphia ve Xerox’la ilgili yaşanan olaylar finansal raporlamanın güvenilir olmadığına dair algının güçlenmesine neden oldu.

13. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • Tüm dünyada hükümetler ve diğer görevli kuruluşlar önlemler alınması gerekliliğinin farkına vararak, araştırmalar gerçekleştirdiler ve komisyon raporları hazırladılar. Bazı raporlar, tarihsel olaylar başka türlü gösterse bile, “buralarda böyle olaylar olmaz” görüşünü savunmaktaydılar.

14. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • Tartışmalar ABD’de olduğu kadar yoğun olmamasına rağmen gelişmiş sermaye piyasaları olan ülkelerdeki finansal raporlamanın güven kaybı ABD’de olduğundan daha az olmamıştır. Güven kaybı sermaye piyasaları daha az gelişmiş ülkelerde daha az olmuş gibi görünmektedir ancak bu ülkelerdeki finansal raporlama kalitesinin yarattığı şeffaflık sorunları zaten güven sorunlarına neden olmaktadır.

15. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • KATILIMCILAR VE SÜREÇTEKİ ROLLERİ • Güven kaybının nedenlerini daha iyi anlayabilmek ve bu sorunla daha iyi başa çıkabilmek için alınacak önlemlerin belirlenebilmesi için finansal raporlama sürecinde yer alan katılımcıların ve bu süreçte üstlendikleri rollerin belirlenmesinde fayda bulunmaktadır.

16. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • KATILIMCILAR VE SÜREÇTEKİ ROLLERİ • Süreç, şirket yönetiminin altında çalışan birimlerin finansal tabloları hazırlamalarıyla başlamakta ve bu tabloların yönetim kurulu tarafından onaylanmasıyla sona ermektedir. Bağımsız denetçiler, bu süreçte şirket yönetimi ve yönetim kuruluyla etkileşim içindedirler ve bağımsız görüş sunarlar. Finansal raporların dağıtımı medya ve diğer aracılar yoluyla gerçekleşir ve bu raporlar analistler ve derecelendirme kuruluşları tarafından yorumlanır.

17. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • KATILIMCILAR VE SÜREÇTEKİ ROLLERİ • Süreç, ortaya çıkan bu bilgilerin, finansal raporların yarattığı bilgilerin tüketicileri olan yatırımcılara ve diğer hissedarlara ulaşmasıyla sona erer. Bu bilgi akışının diğer bir tarafında da kuralları oluşturan ve kurallara uyulmasını sağlamakla görevli standart koyucular bulunmaktadır. Diğer tarafında da yatırım danışmanlığı yapan yatırım bankaları ve hukuki danışmanlık yapan uzmanlar bulunmaktadır.

18. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ÇEVRESEL BASKILAR • Bu süreçte yer alan tüm katılımcıların üzerlerinde sürekli olarak baskı yaratan bir ortam bulunmaktadır. Kişisel, finansal veya politik olabilen bu baskılar, birleştiklerinde veya sistemin sağlaması beklenen kontrol mekanizmaları işlemediğinde, daha etkili olmaktadırlar.

19. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ÇEVRESEL BASKILAR • Finansal bilgileri hazırlayan tarafların karşılamaları gereken kar ve performans beklentileri bulunmaktadır. Çalıştıkları şirketlerdeki işlerine devam edebilmeleri buna bağlıdır ve hatta ellerinde opsiyon (options) planları da bulunmakta ise bu sayede gelirleri de artabilmektedir. Bu baskılar başta tepe yöneticileri olmak üzere şirket yöneticilerini etkilemektedir.

20. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ÇEVRESEL BASKILAR • Standart koyucularının karşı karşıya oldukları baskılar genellikle “politik” baskılardır. Örneğin, şirketlerden gelen baskılar ABD’deki hisse senedi opsiyonları hakkındaki standartların yetersizliğini ve özel amaçlı şirketlerle ilgili standartların etkisizliğini açıklayabilir. Standart koyucular ayrıca yetersiz finansal kaynaklar nedeniyle de baskı altında bulunabilmektedirler. Düzenleyiciler de benzer baskılarla karşı karşıya olabilmektedirler.

21. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ÇEVRESEL BASKILAR • Denetçiler de çeşitli baskılarla karşılaşmaktadırlar. Kendilerine işi veren ve ücret ödeyen şirketler hakkında bağımsız görüş vermek zorundadırlar. Ayrıca işin tamamlanması için zaman baskısı, işi alabilmek için rekabetçi fiyat baskısı ve müşterilerini kaybetmeme baskıları altındadırlar. Bu baskılar genelde denetim firmasını, özelde ise denetçinin kişisel kariyerini etkilemektedir. Denetçiler ayrıca kariyerlerinde ilerleyebilmek için denetim veya denetim dışı hizmetleri de satabilme veya bu alandaki müşterilerini kaybetmeme baskısı altındadırlar.

22. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ÇEVRESEL BASKILAR • Kredi derecelendirme kuruluşları, analistler ve piyasaya bilgi ve yorum sağlayan diğer kişi veya kuruluşlar da menfaat çatışması içinde olabilmektedirler. Bir taraftan hakkında rapor yazdıkları kuruluşlar aracılığıyla gelirlerini elde etmektedirler, diğer taraftan ise içinde bulundukları organizasyonlar, hakkında rapor yazdıkları kuruluşlara başka hizmetler satmaktadırlar. Benzer baskılar yatırım bankaları veya hukuk danışmanlarını da etkileyebilmektedir.

23. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ENRON VAKASI • Enron olayı, piyasa katılımcılarının çoğunun olayların içinde bulunması açısından ve şimdi sistemik olarak görünen birçok eksikliği içermesi açısından iyi bir örnek sunmaktadır. Çöküşün altında bir dizi yanlış işletme kararları, ticari şanssızlık ve kişisel hileler yatmakla beraber birçok diğer faktör sorunun daha da kötüleşmesine neden olmuştur. Aslında, tepe yöneticilerin çıkarlarının sahip oldukları hisse senedi opsiyonları nedeniyle hissedarlarla ortak olmaları beklenmekteydi. “Özel amaçlı şirketler”in kullanımı şirketin zararlarının ve borçlarının finansal tablolardan uzak tutulmasını sağlamaktaydı.

24. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ENRON VAKASI • Teorik olarak, yöneticilerin kurallara uygunluğu sorgulanabilir muhasebe teknikleriyle hisse senedi fiyatlarını yukarı çekmelerini önleyecek güvenceler bulunmaktaydı. Yönetim kurulu ve denetim komitesi benzerlerinin çoğuna göre daha nitelikli kişilerden oluşmaktaydı ama üyelerden bir kısmı finansal anlamda menfaat çatışması içindeydi.

25. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ENRON VAKASI • Uygulanan muhasebe yöntemleri şimdi kabul edilemez görünmekle beraber çoğu ABD’de muhasebe standartları ve uygulamalarına uygun görülmekteydiler. Denetçiler firma hakkında oldukça tecrübeliydiler ancak firmada söz konusu denetim firmasında daha önce çalışmış birçok yönetici bulunması nedeniyle, denetçilerin şirket yönetimiyle çok yakın ilişkileri bulunmaktaydı. Ayrıca firmaya denetim dışında da birçok hizmetler verildiği için bağımsızlık konusunda sorunlar bulunmaktaydı. Denetim yapan ekip ayrıca firmanın teknik departmanlarından fazlaca teknik destek almaktaydı.

26. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ENRON VAKASI • Bu arada düzenleyici kuruluşlar ve diğer piyasa katılımcıları neredeydiler? Özel amaçlı şirketler konsolidasyona tabi tutulmamış olabilirlerdi ama uygulanan muhasebe yöntemlerinin uygunluğuna ilişkin yeterli soru sorduracak açıklamalar, finansal tablo dipnotlarında bulunmaktaydı. Düzenleyici kuruluşların kaynakları yetersizdi ve finansal tabloların incelemesi yeterince yapılamamıştı. Derecelendirme kuruluşları yeterince detaylı araştırma yapmamışlardı.

27. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ENRON VAKASI • Yatırım bankalarındaki analistler içinde bulundukları organizasyonun değişik bölümlerinin baskısı altındaydılar ve bu nedenle Enron hisselerinin çöktüğü ana kadar müşterilerine “AL” tavsiyesi veriyorlardı. Yatırım bankaları, özel amaçlı şirketlerin kurulmasına yardım etmek de dahil olmak üzere, Enron ve Enron’un yarattığı piyasalardan yıllar boyunca oldukça iyi karlar elde etmişlerdi. Avukatlar şimdi uygunsuz olduğu açıkça belli olan muhasebe uygulamaları hakkında olumlu görüşler vererek yüksek ücretler elde etmişlerdi. Durum çok geç olana kadar medya yeterli bilgilendirmeyi yapmamıştı.

28. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ENRON VAKASI • Bu tek örnek, tüm katılımcıların finansal raporlama sürecini nasıl etkiledikleri ve bu sürecin doğru bir şekilde işlemesine engel olan önemli zayıflıkların neler olabileceğini gözler önüne sermektedir.

29. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ÖNEMLİ ZAYIFLIKLAR • Katılımcıların sayısı, bu katılımcıların aralarındaki ilişkiler ve karşı karşıya kaldıkları baskıların çeşitliliği gözönünde bulundurulduğunda piyasada önemli zayıflıklar bulunması sürpriz olmamalıdır. Şimdi biraz da bu zayıflıkları inceleyelim.

30. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • YÖNETİCİLERE SAĞLANAN FAYDALAR • Yöneticilere sağlanan doğrudan ödemeler, hisse senedi opsiyonları ve bunların hisse fiyatları ile olan ilişkileri onların bu şekilde davranmalarının nedenlerinden bir tanesi olarak görülebilir.

31. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • YÖNETİCİLERE SAĞLANAN FAYDALAR • Yöneticiler, sahip oldukları işlerini koruyabilmek amacıyla piyasanın karlılık beklentilerini karşılamak durumunda olabilirler. Prim anlaşmalarıyla veya hisse senedi opsiyonlarını uygulamak yoluyla gelirleri kısa vadeli veya bir noktadaki hisse fiyatına bağlı olduğunda, hisse fiyatlarını yükseltmeye yönelik baskılar artabilmektedir.

32. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ŞİRKETİN İÇ KONTROL YAPISI • Büyüme ve hisse senedi fiyatı odaklı yaklaşım, etkin iç kontrol dahil olmak üzere şirket içi disipline yönelik en temel önlemlerin bile gözardı edilmesine neden olmuştur. İç kontrol yapısının etkinliğinin değerlendirilmesi ve bu konuda gelişme alanlarının belirlenmesi için gerekli olan iç denetime önem verilmemiş veya bazı durumlarda denetim yapılmamıştır.

33. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • ŞİRKETİN İÇ KONTROL YAPISI • Üst yönetimin, özellikle bu noktada finans yöneticilerinin, odaklandığı noktalar finansal tabloların hazırlanması sürecine destek olan faaliyetler veya kontrol mekanizmalarının oluşturulmasından çok dışa dönük stratejik hedefler olmuştur. Birçok finans yöneticisinin sorumluluk alanına artık stratejik planlama, bilişim teknolojileri, finansal araçların planlanması ve yatırımcı ilişkilerinin yönetimi gibi alanlar girmektedir. Bunun sonucu olarak da, temel muhasebe ve raporlama ilkelerine ve iç kontrole gerektiği kadar önem verilmemektedir.

34. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • YÖNETİMİN YÖNETİM KURULU TARAFINDAN GÖZETİMİ • Bazı yönetim kurulları, sağlıklı kurumsal yönetim yapıları oluşturamamış veya yöneticilerin zaman ve güçlerini raporlama konularına yeteri kadar ayırmalarını sağlayamamışlardır. Sağlıklı bir kurumsal yönetim yapısı, ilgili tarafların görevlerinin karşılıklı olarak bilincinde olmalarına ve yönetimin yapıcı ve olgun bir şekilde sorgulanmasına bağlıdır. Böylece hem yönetim hem de kurul yaptıkları görev anlamında kendilerini rahat hissedebilirler. Sorumluluklarını yerine getirebilmeleri açısından kurulun bağımsız, uzman, bilgili, gerekli kaynaklara sahip ve yeterli zamanı olması gerekmektedir.

35. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • YÖNETİMİN YÖNETİM KURULU TARAFINDAN GÖZETİMİ • Birçok firmada finansal raporlamaya ilişkin gözetim görevini yerine getirmesi beklenen denetim komiteleri, sorumluluklarını yerine getirebilmek için yeterli zamanı ayırmamıştır. Ayrıca denetim komitelerine seçilen üyelerin görevlerini yerine getirebilecek yetkinliği bulunmamakta ve yeterli kaynak ve bağımsızlığa sahip olamamışlardır.

36. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • DENETÇİ BAĞIMSIZLIĞI • Denetim firmaları gelirlerini hakkında rapor hazırladıkları şirketlerden elde ettikleri için, “bağımsız” kelimesinin ifade ettiği her anlamda bağımsız değildirler. Bu konudaki eleştiriler en çok denetim dışı hizmetlerin sağlanmasının bağımsızlığa etkileri veya denetçilerin işletme yönetimine yakınlığı ve denetçilerin yönetim ile sadece denetim ilişkisi olup olmadığı üzerinedir.

37. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • DENETÇİ BAĞIMSIZLIĞI • Denetçiler geleneksel olarak şirket yönetimiyle yakın ilişkiler içindedirler. Denetim firmaları şirket yöneticileri tarafından seçilmekte ve denetim firmalarına ödenecek ücretler verilen teklifler arasından seçilmek yoluyla yöneticiler tarafından belirlenmektedir. Denetim firması ve denetçinin kendisi bu ilişkiye elde edilecek gelir açısından, bu gelirin devamlılığı açısından ve denetçinin gelecekteki kariyerinin yönü açısından bağımlıdır.

38. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • DENETÇİ BAĞIMSIZLIĞI • Denetçiler ayrıca, denetim dışı hizmetlerin şirketlere satılabilmesi baskısı altında da olabilmektedirler. Ücretlerin aşağıya çekilmesi baskısı, yapılan işin kalitesini ve denetim üzerindeki kişisel kararları etkilemektedir. Denetçi bağımsızlığının sağlanması için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir.

39. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • DENETÇİLERİN KALİTE KONTROL MEKANİZMALARI • Etkin olmayan istişare süreçleri, ortak incelemelerinin zayıflığı ve yüzeysel kalite kontrol progamları bu alanda en fazla bahsedilen konulardır. Kalitenin en önemli hedef olarak belirlendiği uygun çevre koşullarının yaratılmasına da önem atfedilmektedir. • Denetim firmasının kalite kontrol sistemi, denetçilerin vardıkları hatalı yargıları ortaya çıkarmada veya kontrol sistemleri ve süreçlerdeki sistemik zayıflıkları ortaya çıkarmada yeterli olmayabilir. Firmanın teknik departmanlarının bu alandaki katkıları yetersiz olabilir veya yönetimsel nedenlerden dolayı gözardı edilmiş olabilir.

40. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • MUHASEBE STANDARTLARI • Ülkelerin kendi içlerindeki yetersizliklerin dışında, ülkeler arasında da finansal tabloların karşılaştırılabilmesini engelleyecek önemli farklılıklar ve karmaşıklıklar bulunabilmektedir. Ulusal sınırları aşan yatırımların artık yaygın olduğu düşünülürse, bu durum yatırımların bilgiye dayanarak yapılmasını engellemekte ve birden fazla standarda uygun finansal rapor hazırlamaya çalışan muhasebeciler için problemler yaratmaktadır.

41. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • MESLEKİ DÜZENLEME • Mesleki düzenleme alanında da ülkeler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Birçok ülkede bu alana yetersiz kaynak ayrılmaktadır. Mesleki düzenlemelerin etkinliği de oldukça farklılıklar göstermektedir. Düzenlemelerin bağımsız kuruluşlar tarafından izlenmediği ülkelerde zayıflıkların oluşacağına dair beklentiler yüksek olmaktadır.

42. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • YATIRIM BANKALARI, AVUKATLAR VE DİĞER DANIŞMANLARIN DAVRANIŞLARI • Yapılan incelemeler sonucunda yatırım bankalarının yanıltıcı finansal tablolar yaratılmasını amaçlayan ürünler sattıkları ortaya çıkarılmıştır. Borçlar satış gibi gösterilmek üzere yapılandırılmış, bilanço dışı finansman işlemlerin gerçekliğini saklayacak şekilde yapılandırılmış ve zarar ve borçlanmalarla ilgili açıklamalardan kaçınmak için özel amaçlı şirketler oluşturulmuştur.

43. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • YATIRIM BANKALARI, AVUKATLAR VE DİĞER DANIŞMANLARIN DAVRANIŞLARI • Avukatlar ve diğerleri, teknik konularda danışmanlık yapmışlardır ancak verdikleri tavsiyeler finansal tabloların gerçeğe uygun bir şekilde gösterilmesinden çok, şimdi artık kabul edilemez olarak görülen yaklaşımları destekler nitelikte olmuştur.

44. 2- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVEN KAYBININ NEDENLERİ • SON GELİŞMELER • Yıllardır finansal raporlamanın ve şirket açıklamalarının güvenilirliğinin artırılmasını hedefleyen değişiklikler yapılmaktadır. Bazı ülkelerde Enron’un çöküşünden önce başlatılmış olan çalışmalar bulunmaktaydı. Enron sonrasında ise, birçok ülkede önemli konuların incelenmesi ve geliştirilmesine yönelik çabalar yoğunlaşmış ve uluslararası düzlemde ulusal sistemlerdeki gelişmelere yön veren standartlarla ilgili çalışmalara hız verilmiştir.

45. 3- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVENİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YENİDEN YAPILANMA • Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC), toplumun güvenini yeniden sağlayabilmek için uluslararası boyutta neler yapılabileceğini incelemiş ve bu konuda raporlar hazırlamıştır. IFAC’a göre, finansal raporlamada ulusal ve uluslararası gelişmeler arasındaki etkileşim önemlidir. IFAC tarafından dikkat çekilen uluslararası unsurlar şunlardır:

46. 3- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVENİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YENİDEN YAPILANMA • GÜVEN KAYBI ULUSLARARASI BİR SORUNDUR • Küreselleşme olgusu; mallar, hizmetler ve finansman sağlanması alanlarındaki gelişmelere yön veren en önemli faktördür. Menkul kıymet ihraçları artık sadece işletmelerin kendi ülkeleriyle sınırlı olmamakta, farklı bölgelerde de ihraçlar gerçekleşmektedir. Birçok şirketin menkul kıymetleri farklı ülkelerin borsalarında işlem görmektedir. Örneğin 1990’larda, ABD borsasında işlem gören yabancı şirketlerin sayısı üç kat artarak 1200’ün üzerine çıkmıştır. Benzer artışlar diğer piyasalardaki yabancı firmalar için de geçerlidir.

47. 3- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVENİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YENİDEN YAPILANMA • GÜVEN KAYBI ULUSLARARASI BİR SORUNDUR • Ancak, düzenlemeler ulusal kalmıştır; bunun sonucu olarak da finansal tabloların hazırlanış ve sunumunu belirleyen standartlar ulusal standartlar olmuştur. Hisse senetleri birden fazla ülkenin borsasında işlem gören işletmeler hem kendi ülkesinin kurallarına hem de kayıtlı olduğu diğer ülkenin kurallarına uymak zorunda kalmışlardır. Piyasada şirketin finansal durumunu doğru olarak gösterdiğini iddia eden birden fazla bilgi setinin bulunması, bu bilgilerin güvenilirliğine zarar vermektedir. Bu durum piyasaların etkinliğine zarar vermekte, aynı zamanda da gereksiz maliyet yaratmaktadır.

48. 3- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVENİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YENİDEN YAPILANMA • GÜVEN KAYBI ULUSLARARASI BİR SORUNDUR • Bundan, sorunların çözümü için tüm ülkelerin bir ülkenin standartlarını alıp uygulaması gerektiği sonucu çıkarılmamalıdır. Enron olayından önce bazıları tüm ülkelerin ABD standartlarını kabul edip uygulaması gerektiğini öne sürmüştür. Politik olarak, bir ülkenin standartlarında karar kılınıp diğer ülkelerin bu standartları uygulaması hükümetlerce kabul edilebilir bir durum değildir. Buna alternatif olarak da tarafsız standartların oluşturulup tüm ülkelerden bu standartları uygulaması veya kendi standartlarına bu standartları adapte etmeleri istenebilir.

49. 3- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVENİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YENİDEN YAPILANMA • Enron olayından sonra yapılan çalışmalar sonucunda IFAC’ın ulaştığı bulgular aşağıdadır: • 1- Etkin ahlak kuralları oluşturulmalı ve bu konudaki uygulamalar düzenli olarak izlenmelidir. • 2-Şirket yöneticileri finansal yönetim ve kontrollerin etkinliğine daha fazla önem vermelidir.

50. 3- FİNANSAL RAPORLAMADA GÜVENİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YENİDEN YAPILANMA • Enron olayından sonra yapılan çalışmalar sonucunda IFAC’ın ulaştığı bulgular aşağıdadır: • 3-Finansal bilgilerin yanıltıcı olarak hazırlanmasını teşvik eden durumların ortadan kaldırılması gerekmektedir. • 4-Yönetim kurulu şirket yönetimi üzerindeki gözetimini artırmalıdır.