Bragfræði Ljóðstafasetning

1. BragfræðiLjóðstafasetning • Ljóðstafasetning er fólgin í því að sama eða sams konar hljóð (stafur) er endurtekið í áhersluatkvæðum tveggja ljóðlína, þrisvar sinnum alls. • Þessi hljóð nefnast ljóðstafir. • Yfirleitt standa tveir saman í fyrri línu og nefnast stuðlar. • Höfuðstafur er einn í þeirri næstu, í fremsta áhersluatkvæði. Málbjörg / SKS

2. BragfræðiLjóðstafasetning Ef samhljóð mynda ljóðstafi verður alls staðar að hafa sama hljóðið. Dæmi:Fljúga hvítu fiðrildin fyrir utan gluggann. Sérhljóð stuðla hvert við annað og tvíhljóðin ei, ey og au mynda einn ljóðstaf hvert. Dæmi: Þarna siglir einhver inn, ofurlítil dugga. Um s gilda sérstakar reglur. Ef næsti stafur á eftir s er k, l, m, n, p eða t, skal það líka eiga við um orðin sem stuðlað er við. Þetta eru kallaðir gnýstuðlar (sk, sl, sm, sn, sp eða st). Dæmi:spenna - spotti, stökk – standa Málbjörg / SKS

3. Bragfræði Rím Rím er flokkað eftir eðli sínu: • Karlrím / einrím: Rímorðin eru eitt atkvæði: sátt - fátt • Kvenrím / tvírím: Rímorðin eru tvö atkvæð: una – buna • Þrírím: Rímorðin eru þrjú atkvæði: sverðinu – verðinu Þegar sérhljóð og samhljóð ríma saman nefnist rímið alrím. Dæmi: hræðast – fræðast. Þegar sérhljóðið er breytilegt en samhljóðar eins nefnist rímið hálfrím. Dæmi: land – grund. Endarím: Víxlrím nefnist það þegar 1. og 3. lína ríma saman og 2. og 4. lína (abab). Runurím nefnist það þegar t.d. 1. og 2. lína ríma og 3. og 4. lína. (aabb) Innrím/miðrím birtist inni í braglínunum. Dæmi:„Láttu smátt en hyggðu hátt.“ Málbjörg / SKS

4. BragfræðiTaktur og hrynjandi • Í ljóðum er yfirleitt fylgt fastari reglum um hrynjandi og takt en í óbundnu máli. Línur í ljóði hafa oft fasta tölu atkvæða þar sem áherslur ráða skiptingu í bragliði. • Allt mál hefur hrynjandi og orð og atkvæði bera misþunga áherslu. Í ljóðum er hin frjálsa hrynjandi máls skipulögð og öguð til samræmis föstum takti líkt og í tónlist. • Taktur byggist m.a. á atkvæðum og atkvæðin byggjast á sérhljóðunum. Málbjörg / SKS

5. Bragfræði Áherslu- og áherslulaus atkvæði • Í íslensku er aðaláhersla á fyrsta atkvæði hvers orðs. • Þung áhersla er á 1. atkvæði og létt á því næsta. • Hver taktlota kallast bragliður. • Til eru fjórar mismunandi gerðir af bragliðum: • Tvíliður: Tvö atkvæði, það fyrra með þungri áherslu, hitt áherslulaust (sbr. ferskeyttur háttur eða ferskeytla). • Stúfur: Eitt áhersluatkvæði í enda braglínu. • Þríliður: Þrjú atkvæði, það fyrsta með þungri áherslu, hin tvö áherslulaus. • Forliður: Eitt áherslulaust atkvæði fremst í braglínu. Málbjörg / SKS

6. Bragfræði Áherslu- og áherslulaus atkvæði • Braghrynjandi er byggð upp af einingum með ákveðnum atkvæðafjölda þar sem skiptast á áhersluatkvæði og áherslulaus atkvæði. • – Beint strik táknar áherslu. • ˘bogi áhersluleysi. • Áhersluatkvæði og áherslulaus skiptast reglulega á. Verkefni: Merktu inn áherslu- og áherslulausu atkvæðin. F l j ú g a h v í t u f i ð r i l d i n f y r i r u t a n g l u g g a; þ a r n a s i g l i r e i n h v e r i n n o f u r l í t i l d u g g a. Málbjörg / SKS

7. BragfræðiMargræðni, tvíræðni, Þversögn • Margræðni: Margbrotinn, óræður. • Margræður: Hefur fleiri en eina merkingu. • Tvíræðni: Eitt sagt en annað meint. • Þversögn: Staðhæfing sem felur í sér mótsögn þannig að hún virðist fjarstæða. Þversagnir eru algengar í ljóðum með heimspekilegu ívafi. Verkefni: • Finndu þversögn í eftirfarandi ljóðum úr Ljóðspeglum: Fermingarbörn e. Jón úr Vör, bls. 12 Frelsi II e. Eirík Brynjólfsson, bls. 17 Málbjörg / SKS