GİRİŞ JEOKİMYANIN ANA GÖREVLERİ ŞÖYLE ÖZETLENEBİLİR:

1. GİRİŞ • JEOKİMYANIN ANA GÖREVLERİ ŞÖYLE ÖZETLENEBİLİR: • YERKÜREDEKİ ELEMENTLERİN GERÇEK MİKTARLARININ VE İZOTOPLARININ BELİRLENMESİ • ATMOSFER,HİDROSFER,KABUK GİBİ DÜNYANIN ÇEŞİTLİ BÖLÜMLERİNDE ELEMENTLERİN DAĞILIMI VE GÖÇÜNÜN İNCELENMESİ VE BU DAĞILIMA VE GÖÇE HÜKMEDEN PRENSİPLERİN ÖĞRENİLMESİ • JEOKİMYANIN KAPSAMI: JEOKİMYA 5 ANA DALA AYRILMAKTADIR. • KAYAÇ JEOKİMYASI - LITHOGEOCHEMİSTRY • SU JEOKİMYASI- HYDROGEOCHEMİSTRY • TOPRAK JEOKİMYASI - PEDOGEOCHEMİSTRY • HAVA JEOKİMYASI - ATMOGEOCHEMİSTRY • CANLI JEOKİMYASI - BİOCHEMİSTRY

2. JEOKİMYANIN TARİHÇESİ *BÜYÜK TÜRK BİLGİNİ İBNİ SİNA ( 980-1037 ) TIP, FELSEFE, MANTIK,PSİKOLOJİ YANISIRA YERBİLİMLERİ İLE DE İLGİLENMİŞ VE İLK KAYAÇ SINIFLAMASINI YAPMIŞTIR. KAYAÇLARI ; A) TAŞLAR VE TOPRAKLAR, B)YANICI VE SÜLFÜRLÜ MİNERALLER, C)TUZLAR VE D) METALLER OLMAK ÜZERE DÖRT KISMA AYIRMIŞTIR. ( BETEKHTİN;1963;s14)

3. *AGRİCOLA 1556’DA YAZDIĞI “DE RE METALLİCA” ADLI KİTABINDA YERYÜZÜ HAKKINDAKİ GÖZLEMLERİNİ VE YAPTIĞI BİR ÇOK KİMYASAL OLAYI ANLATMAKTADIR. • *LEİBNİZ, 1749’DA YAYINLANAN”PROTOGEA” ADLI KİTABINDA KİMYASAL DENEYLERİN YERBİLİMLERİNDEKİ UYGULAMALARINDAN BAHSETMEKTEDİR. • ‘JEOKİMYA’ TABİRİ İLK KEZ İSVİÇRELİ KİMYACI , OZONUN KAŞİFİ SCHÖNBEİN TARAFINDAN 1838’DE KULLANILMIŞTIR. • *ELEMENTLERİN MODERN BİR GÖRÜŞ OLARAK BELİRLENMESİ LAVOİSİER’İN “TRAİTE ÉLÉMENTAİRE DE CHİMİE” ADLI 1789 YILINDAKİ ESERİ İLE BAŞLAMAKTADIR.

4. *LAVOİSİER , O,N,H,S,P,C,Cl,F,B,Sb,Ag,As,Bi,Co,Cu,Sn,Fe,Mn,Hg,Mo,Ni,Au,Pt,Pb,W,Zn,Ca,Mg,Ba,Al ve Si OLMAK ÜZERE 31 ELEMENT TANIMLAMIŞTIR. *BUNLARDAN Au,Ag,Cu,Fe,Hg,Sn,S VE C ÇOK DAHA ESKİLERDEN İTİBAREN BİLİNMEKTEDİR. *18. YÜZYILIN SON 10 YILINDA İSE U,Zr,Sr,Ti,Y,Be,Cr ve Te bulunmuştur.

5. *19. YÜZYILDA BULUNAN –BELİRLENEN ELEMENTLER İSE TARİH SIRASIYLA ŞÖYLE SIRALANABİLİR; 1800-1809: Na,K,Nb,Rb,Pd,Ce,Ta,Os,Ir 1810-1819: Li,Se,Cd,I 1820-1829: Br,Th 1830-1839: V,La 1840-1849: Ru,Tb,Br 1860-1869: Rb,In,Cs,Tl 1870-1879: Sc,Ga,Sm,Ha,Tm,Yb 1830-1839: He,Ne,Ar,Kr,Xe,Pa,Ra,Ac

6. 1860-1869: Cs,Rb,Tl ve In (BUNSEN VE KİRCHOFF‘UN SPEKTROSKOP’U BULMASIYLA) 1870-1900: Sc,Ga,Ar, Ne, Kr,Xe, Po,Ra ve Ac 1896’DA RADYOAKTİVİTENİN BECQUEREL TARAFINDAN BULUNMASI. 1914YILINDA MOSELEY ATOM NUMARALARI İLE X-RAY SPEKTRUMLARI ARASIDAKİ KORELASYONUN GÖSTERMİŞTİR. 1900-1925: Eu,Lu,Hf ve Re

7. *19. YÜZYIL BOYUNCA, JEOKİMYASAL VERİLER GENEL JEOLOJİK VE MİNERALOJİK ARAŞTIRMALARIN YAN ÜRÜNÜDÜR VE DÜNYAMIZIN NÜFUS EDİLEN BÖLGELERİNDEKİ MİNERALLER,KAYAÇLAR TABİİ SULAR VE GAZLARIN ANALİZLERİNİ KAPSAMAKTADIR. *BU ÇALIŞMALAR YILLAR BOYU AVRUPA LABORATUVARLARI İLE SINIRLI KALMIŞ, ANCAK AMERİKA JEOLOJİ ARAŞTIRMA BAŞKANLIĞININ F.W.CLARK’I 1884’DE YERKÜRENİN JEOKİMYASAL ARAŞTIRMASI İLE İLGİLİ BİR MERKEZİN BAŞINA GETİRİLMESİNDEN SONRA AMERİKA’DA ÇALIŞMALAR BAŞLAMIŞTIR.

8. *CLARK, 1925’E KADAR 41 YIL BAŞ KİMYACI OLARAK BU KURUMUN BAŞINDA KALMIŞ VE BİRÇOK ARAŞTIRICI TARAFINDAN ARAZİDEN TOPLANAN ÇOK FAZLA SAYIDA KAYAÇ,MİNERAL VE CEVHERİN ANALİZİNİ YAPMIŞTIR. 1889’DA KLASİK BİR KİTAP OLAN “KİMYASAL ELEMENTLERİN BAĞIL MİKTARLARI” İSİMLİ MAKALESİNİ YAYIMLAMIŞTIR. BU ÇALIŞMA, DAHA SONRALARI DAHA GENİŞLETİLMİŞ OLARAK “JEOKİMYANIN VERİLERİ” İSİMLİ BİR KİTAP OLARAK AMERİKAN JEOLOJİK ARAŞTIRMALAR KURUMUNCA 1908 YILINDA YAYINLANMIŞTIR.

9. *JEOKİMYANIN YENİ BİR YÖNDE GELİŞİMİ, 1904 YILINDA WASHİNGTON CARNEGİE ENSTİTÜSÜNÜN KURULUŞU İLE ÖNEMLİ ÖLÇÜDE BİR GELİŞME KAYDETMİŞTİR. BU LABORATUVARDA UYGULANAN POLİTİKA , KONTROL ALTINDA ÇOK DİKKATLİ OLARAK DENEMELERİ YAPMAK VE FİZİKOKİMYANIN PRENSİPLERİNİ JEOLOJİK OLAYLARA UYGULAMAK OLMUŞTUR.

10. *AYNI TARİHLERDE NORVEÇ’TE DE YENİ BİR JEOKİMYA OKULU GELİŞMİŞTİR.ÇALIŞMALARI J.H.L.VOGT VE W.C.BRØGGEN TARAFINDAN BAŞLATILMIŞTIR.ANCAK DÜNYACA TANINMASI V.M.GOLDSCHMİDT VE ARKADAŞLARININ ÇALIŞMALARI İLE TANINMIŞLARDIR. *GOLDSCHMİDT LABORATUVARLARI TARAFINDAN YAYINLANAN VE ESKOLA TARAFINDAN YAPILAN “MİNERAL FASİYESLERİ” KAVRAMINDAN SÖZ EDİLMİŞTİR.

11. *1912 YILI BİR ÇOK BAKIMDAN JEO KİMYANIN GELİŞİMİ İÇİN KRİTİK BİR YIL OLMUŞTUR.VON LAUEATOMLARIN KRİSTALLER İÇİNDE DÜZENLİ BİR ŞEKİLDE DİZİLDİĞİNİ VE BUNLAR ÜZERİNE GÖNDERİLEN X IŞINLARININ KIRILMASI İLE KATI MADDENİN TANIMLANABİLECEĞİNİ GÖSTERMİŞTİR.

12. *GOLDSCHMİDT 1929’DA OSLO’DAN GÖTTİNGEN’E GİTMİŞ VE ELEMENTLERİN JEOKİMYASI İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALARA BAŞLAMIŞ VE GEÇMİŞ YILLARDAKİ PRENSİPLER İLE YENİ KEŞİFLERİN SPEKTROGRAFİK TEKNİKLERİ BİRLİKTE UYGULAMAYA BAŞLAMIŞTIR.BUNUN SONUCU OLARAK BİRÇOK ELEMENTİ ÇOK KÜÇÜK MİKTARLAR KULLANARAK KUANTİTATİF OLARAK VE BÜYÜK HASSASLIKLA BULMAYI –ANALİZ ETMEYİ BAŞARMIŞTIR. SONUÇLAR “CHEMİCAL SOCİETY OF LONDON” DA “KİMYASAL ELEMENTLERİN MİNERALLERDE VE KAYAÇLARDA DAĞILIM PRENSİPLERİ” ADI ALTINDA SUNULMUŞTUR (1937).

13. *JEOKİMYA, BİRBİRİNE UYMAYAN, FAKAT GERÇEK DATALAR EŞLİĞİNDE GELİŞMİŞTİR.JEOKİMYASAL SPEKÜLASYONLAR YERKÜRENİN ULAŞILAMAYAN YERLERİ ÜZERİNE YAPILMAYA BAŞLANMIŞ, JEOLOJİK ZAMAN BOYUNCA YERKÜRENİN JEOLOJİK TARİH ÖNCESİ DURUM VE SOLAR SİSTEM KONULARINDA DA SPEKÜLASYONLAR YAPILMIŞTIR. * JEOKİMYADA BİR DİĞER ÖNEMLİ OKULDA 1917’DEN SONRA RUSYA’DA GELİŞMİŞTİR.EN ÖNEMLİ İSİMLER V.I.VERDANSKY VE ÇALIŞMA ARKADAŞI A.E.FERNSMAN OLUP 1933-1939 ARASINDA 4 CİLTLİK BİR JEOKİMYA KİTABI YAYIMLAMIŞLARDIR. RUSYA’DAKİ JEOKİMYA ÖZELLİKLE HAMMADDE BULMA VE İŞLETMEYE YÖNELİK OLARAK YAPILMIŞ VE ÖNEMLİ ÖLÇÜDE BAŞARIYA ULAŞMIŞTIR.

14. JEOKİMYANIN DALLARI VE İLGİLİ OLDUĞU BİRİMLER

15. YERKÜRENİN İÇ YAPISI *SİSMİK BİLGİLERİN YORUMLANMASI İLE YERKÜRENİN KABUK, MANTO VE ÇEKİRDEK OLMAK ÜZERE 3 KISMA AYRILABİLECEĞİNİ ORTAYA KOYMUŞTUR. BUNDAN SONRA YAPILMASI GEREKEN ELDE MEVCUT BİLGİLERİ VE METEORİTLERDEN ELDE EDİLEBİLECEK BİLGİLER GİBİ DİĞER BİLGİLERİ KULLANARAK YER KÜRENİN GERÇEK DURUMU HAKKINDA MAKUL BİR SONUÇ ÇIKARMAKTIR.

17. KITA KABUĞU * KABUK KISMI EN AZINDAN ÜST KESİMLERİ,DOĞRUDAN GÖZLEMLERİMİZE AÇIKTIR VE GENEL ÖZELLİKLERİ HAKKINDA GENEL BİR UZLAŞMA MEVCUTTUR. HETEROJEN BİR YAPIYA SAHİP OLAN KABUĞUN KALINLIĞI BÖLGEDEN BÖLGEYE DEĞİŞMEKTEDİR. *KABUĞUN ALTINDA ,DEĞİŞİK YOĞUN BİR ORTAMA GEÇİLDİĞİNDEN, SİSMİK DALGALARIN HIZLARINDA ANİ BİR ARTIŞ GÖRÜLÜR. KABUKLA MANTO ARASINDAKİ SINIRA İŞARET EDEN BU GEÇİŞE “MOHOROVİÇİÇ SÜREKSİZLİĞİ” DENİR. *OKYANUS BASENLERİNDE SU SEVİYESİNİN 10-13 KM ALTINDA BULUNAN MOHOROVİÇ KESİKLİLİĞİ, KITALARIN ALTINDA 35 KM DERİNLİKTE, HATTA AKTİF DAĞ KUŞAKLARININ ALTINDA 60 KM DERİNLİKTE BULUNMAKTADIR. OKYANUSAL ORTAMDA ORTALAMA OLARAK 4 KM SU DERİNLİĞİ, 0.5-2 KM ARASINDA DEĞİŞEN PEKİŞMEMİŞ SEDİMAN KALINLIĞI VE 5-8 KM ARASINDA DEĞİŞEN BAZALTİK BİR KOMPOZİSYONDA BULUNAN BİR KISIM BULUNMAKTA VE NİHAYET MOHO KESİKLİĞİNE ULAŞILMAKTADIR.

20. *KITASAL KABUKTA ELDE EDİLEN SİSMİK VERİLERİN IŞIĞI ALTINDA İKİ TABAKANIN MEVCUT OLDUĞU ,ÜST KESİMİN GRANİTİK, GRANODİYORİTİK KARAKTERDE, ALT KESİMİN İSE BAZALTİK KARAKTERDE OLDUĞU, ÜST KESİMİN SİAL (SİLİSYUM VE ALİMİNYUMCA ZENGİN MATERYAL), ALT KESİMİN İSE SİMA OLARAK ADLANDIRILMASI ALIŞILMIŞ BİR YORUM OLARAK KARŞIMIZA ÇIKMAKTADIR. • KITASAL KABUK, SEDİMANTER, METAMORFİK SEDİMANTER, HER TÜRLÜ MAGMATİK İNTRÜZYONLAR VE VOLKANİKLERİN DEĞİŞİK BOYUTLARDA FAYLANMALARI, KIRILMALARI SONUCU KARIŞIMI İLE OLUŞMUŞTUR. • ANCAK BELLİ BİR ÖLÇÜDE YÜZEYDEKİ ORTALAMA GRANİTİK BİLEŞİMİN DERİNLERE DOĞRU GİTTİKÇE GABROİK KARAKTERE DOĞRU DEĞİŞTİĞİ SÖYLENEBİLİR. MOHO KESİKLİĞİ, BU HETEROJEN KABUĞU, DAHA HOMOJEN OLAN VE SİSMİK DALGA HIZININ ANİDEN ARTMASI İLE KENDİNİ BELLİ EDEN MANTODAN AYIRMAKTADIR.

21. OKYANUS KABUĞU *ARAŞTIRICILAR, OKYANUS KABUĞUNUN BÜYÜK BÖLÜMÜNÜN “OKYANUS TOLEYİTLERİ”,”ABİSAL TOLEYİTLER” VEYA DÜŞÜK POTASYUMLU TOLEYİTLER” ADI VERİLEN BAZALTİK KAYAÇLARDAN OLUŞTUĞUNA İNANMAKTADIRLAR. OKYANUS DİBİ TOLEYİTİK BAZALTLAR, OLİVİN TOLEYİT OLARAK DA ADLANDIRILIRLAR VE NORMATİF OLARAK KUVARS VE FELDİSPATOİD İÇERMEZLER. AYRICA HİDROKSİL İYONU İÇEREN HORNBLEND VE BİYOTİT DE İÇERMEZLER. TOLEYİTİK MAGMANIN KRİSTALLENEREK AYRILMASI SÜRECİNDE SiO2 DOYGUNLUĞU, DOLAYISIYLA OLİVİN KRİSTALLEŞMESİ DURUR. KRİSTALLEŞMİŞ OLİVİNLER DE, KALAN SiO2 İLE REAKSİYONA GİREREK Ca’CA FAKİR, HİPERSTEN, PİJEONİT GİBİ PİROKSENLERE DÖNÜŞÜR. BU SEBEPLE, TOLEYİTİK BAZALTLARIN İNCE KESİTLERİNDE, ÖNCE KRİSTALLEŞMİŞ OLİVİNLER, ORTOPİROKSENLER İLE ÇEVRELENMİŞ OLARAK GÖRÜLÜR. ( Mg,Fe)2 SiO4 ------ ( Mg,Fe) Si2O6 *OKYANUS KABUĞUNUN 4 BÖLÜMDEN MEYDANA GELEN GENELLEŞTİRİLMİŞ KESİTİ ŞEKİL 9-5 DE GÖSTERİLMEKTEDİR. KABUK-MANTO SINIRI BAZI YERLERDE KESKİN BAZI YERLERDE GEÇİŞLİDİR. OKYANUS TABANI DİK KONİLER ŞEKLİNDE DENİZALTI DAĞLARI İLE KESİLMİŞTİR (AZOR,HAWAİ ADALARI ). BUNLAR ÖZEL OLARAK “GUYOST-GİİOS” OLARAK ADLANDIRILIR.

23. OKYANUS TOLEYİTLERİNİN OLUŞUM MEKANİZMASI VE KİMYASAL YAPISI *OKYANUS KABUĞUNUN, OKYANUS ORTASI SIRTLAR BOYUNCA ÜST MANTODAN YERKABUĞUNA BÜYÜK MİKTARDA MALZEME EKLENMESİ SEBEBİYLE OLUŞTUĞU (VİNE VE MATTHEWS,1963 ; MORLEY VE LAROCHELLE,1963) ARAŞTIRMALARINDA BELİRTİLMEKTEDİR. *YAKLAŞIK 10 KM KALINLIĞINDAKİ OKYANUS KABUĞU VE ALTINDAKİ ÜST MANTO MALZEMESİ (PERİDOTİT) KATI VE KIRILGANDIR. BU DURUM 70-80 KM DEVAM EDER. BU DERİNLİK, P DALGALARININ HIZININ 8.1 KM/SN ‘DEN 7.9 KM/SN ‘YE DÜŞTÜĞÜ, PLAKANIN ALT SINIRIDIR. HIZ DEĞİŞİKLİĞİ, PERİDOTİTİN BU NOKTADA KIRILGANLIĞINI KAYBETTİĞİNİ VE KATI HALDE HAREKET KAZANDIĞINI DÜŞÜNDÜRMEKTEDİR ( BUZUL GİBİ ). BU ZONA ASTENOSFER DENİLİR VE BU ZONDA SICAKLIK 1300-1600 ºC ARASINDADIR.

25. *BU SICAKLIKDAKİ NORMAL BİR SİLİKAT KAYASININ, ATMOSFERİK ŞARTLARDA, BÜTÜNÜYLE SIVI OLMASI BEKLENİR. ANCAK BULUNULAN DERİNLİKTEKİ BASINÇ SEBEBİYLE KATI FAZDADIR. BU DERİNLİKTE ERGİMEYE ULAŞMAK ÜÇ ŞEKİLDE MÜMKÜN OLABİLİR; • BUNLAR; 1) SICAKLIK YÜKSELMESİ 2) SU BUHARI BASINCI VE • BASINCI DÜŞÜRMEK ŞEKLİNDE OLABİLİR. • * ISI GRADYANI DEĞİŞEMEYECEĞİNDEN VE MANTOYA SU EKLENMESİ DÜŞÜNÜLEMEYECEĞİNDEN, GERİYE TEK ALTERNATİF OLARAK BASINCI DÜŞÜRMEK KALMAKTADIR. BU DA, OKYANUS ORTASI SIRTLARINDA PLAKALARIN BİRBİRLERİNDEN UZAKLAŞMASIYLA OLMAKTA VE TAM EKSEN BÖLGESİNDE BİR BASINÇ AZALMASI OLMAKTADIR. BASINÇ AZALINCA, YAKLAŞIK 25 KM DERİNLİKTE KISMİ ERGİME OLUŞMAKTA VE ERİYEN VE DAHA AZ YOĞUN OLAN SİLİKAT ERİYİĞİ DİAPİRLER ŞEKLİNDEYUKARI DOĞRU YÜKSELMEKTEDİR.

27. MANTO *JEOFİZİKSEL VERİLER MANTONUN TABAKA YAPISINDA OLDUĞUNU, ÜST MANTONUN YAKLAŞIK 400 KM KALINLIKTA OLDUĞU VE YAKLAŞIK 600 KM KALINLIKTA OLAN BİR GEÇİŞ ZONUNDAN SONRA ALT MANTOYA GEÇİLDİĞİNİ ORTAYA KOYMUŞTUR. *MAGMANIN ORİJİNİNİN , DERİN MERKEZLİ DEPREMLERİN , KITALARIN KAYMASI GİBİ BİR ÇOK JEOLOJİK VE JEOKİMYASAL PROBLEMİN ÜST MANTO VE GEÇİŞ ZONUNDAN KAYNAKLANDIĞI ORTAYA KONULMUŞTUR. *ELDEKİ İMKANLARDA 400 KM VEYA DAHA DERİNLERDEKİ BİR KAYACIN MARUZ KALACAĞI ŞARTLARI LABORATUAR ŞARTLARINDA YAPMAK MÜMKÜN OLABİLMEKTEDİR. MANTOYU OLUŞTURAN MADDENİN TANIMLANMASI BÜYÜK ÖLÇÜDE VOLKANİK PİPE (BORULAR) ARAYICILIĞIYLA GETİRİLEN İNKLÜZYONLAR, MİNERAL VE KAYAÇLARIN YÜKSEK SICAKLIK VE BASINÇ ALTINDA GÖSTERDİĞİ DAVRANIŞLAR VE ELEMENTLERİN MİKTARLARI HAKKINDA BİLGİLERİMİZE BAĞLI OLMAKTADIR.

28. *DENEYLER, ÜÇ KAYAÇ TİPİNİN, DÜNİT (OLİVİN), PERİDOTİT (OLİVİN+PİROKSEN) VE EKLOJİT (GRANAT+PİROKSEN), ÜST MANTODA GÖRÜLEN DALGA HIZINA BENZER ÖZELLİKLERE SAHİP OLDUĞUNU GÖSTERMEKTEDİR. BU KOMPOZİSYON AYNI ZAMANDA ,ESAS OLARAK PERİDOTİTİK KARAKTERDE OLAN VE BİR MİKTAR PLAJİOKLAZ İÇEREN KONDRİTİK TİP METEORİTLERİ DE KAPSAMAKTADIR. BU KAYAÇLAR BÜYÜK ÖLÇÜDE MAGNEZYUM -DEMİR SİLİKATLARDAN OLUŞMUŞLARDIR. * BAZI VOLKANİK KAYAÇLARDA (BAZALTLAR VE ELMAS İÇEREN KİMBERLİTLER GİBİ) DÜNİT VE PERİDOTİT İNKLÜZYONLARI BÜYÜK ÖLÇÜDE BULUNMAKTADIR. EKLOJİT İNKLÜZYONLARI MUHTEMELEN DAHA AZDIR. HAWAİ BAZALTLARININ 60 KM DERİNDEN GELDİĞİ, KİMBERLİTLER İÇİNDEKİ ELMASLARINDA EN AZ 100-150 KM DERİNLİĞİ İŞARET ETTİĞİ BİLİNMEKTEDİR.

29. *MOHO KESİKLİĞİNİN TABİATI KONUSUNDA ÖNEMLİ ANLAŞMAZLIKLAR VARDIR. BAZI ARAŞTIRICILAR BUNUN FİZİKSEL BİR KESİKLİK OLDUĞU VE BU DURUMUN, AYNI MADDENİN YÜKSEK YOĞUNLUK FARKI SEBEBİYLE, ALT KABUKTAKİ FAZ DEĞİŞİMİ İLE GABROİK BİR KARAKTERDEN, EKLOJİTİK BİR KARAKTERE DOĞRU DEĞİŞMESİ SEBEBİYLE OLUŞTUĞUNU DÜŞÜNMEKTEDİRLER. ALTERNATİF DİĞER GÖRÜŞ İSE, BU DEĞİŞİMİN KİMYASAL BİR DEĞİŞİM OLDUĞUNU BELİRTEN GÖRÜŞTÜR.

30. ÜST MANTO *ÜST MANTO ULTRABAZİK (DÜNİT VEYA PERİDOTİT) BİR KOMPOZİSYONDADIR. CLARK VE RİNGWOOD (1964) ÜST MANTO İÇİN ULTRABAZİK MODELİ TERCİH ETMEKTEDİRLER VE BİR BÖLÜM BAZALT VE ÜÇ BÖLÜM DÜNİTTEN OLUŞAN BİR KARIŞIMI ,KENDİ İFADELERİ İLE “PİROLİT”(PİROKSEN+OLİVİN) KAYACI TABİRİNİ BENİMSEMEKTEDİRLER. BU MATERYALİN FRAKSİYONEL ERİMESİ İLE BAZALTİK BİR MAGMANIN OLUŞTUĞUNU, BU MAGMANINDA JEOLOJİK ZAMAN BOYUNCA KABUK İÇİNE ENJEKTE OLDUĞUNU VE GERİYE DÜNİTİK VE PERİDOTİTİK ARTIĞIN KALDIĞINI DÜŞÜNMEKTEDİRLER.

32. TÜKETİLMİŞ MANTO KAVRAMI *BÖLÜMSEL ERGİME İLE ÜST MANTODAN YERYÜZÜNE ULAŞTIĞINI VARSAYDIĞIMIZ ÜÇ AYRI CİNSTEKİ PERİDOTİT PARÇALARININ KİMYASI İLE BAZALT KİMYASI KARŞILAŞTIRILDIĞINDA ( ŞEKİL 9-9) , ÜST MANTODAN GELDİĞİNE İNANDIĞIMIZ PERİDOTİTLER ARASINDA, BÖLÜMSEL ERGİMEYLE HENÜZ BAZALTI AYRILMAMIŞ OLAN PERİDOTİT CİNSİNİN GRANATLI PERİDOTİT OLDUĞU GÖRÜLÜR. *BAZALTIN, MANTODAN AYRILARAK YERYÜZÜNE ULAŞMASIYLA GERİYE KALAN PERİDOTİTLER,YAKLAŞIK 25 KM DERİNLİKTE ”TÜKETİLMİŞ MANTO’YU-ALP TİPİ PERİDOTİT’İ” OLUŞTURMUŞLARDIR. HENÜZ İÇİNDEN BAZALT AYRILMAMIŞ GRANATLI PERİDOTİTLER İSE “TÜKETİLMEMİŞ MANTO” OLARAK DAHA DERİNLERDE YER ALMIŞLARDIR. UYUMSUZ ELEMENTLERCE ZENGİN ALKALİ OLİVİN BAZALTLAR TÜKETİLMEMİŞ DERİN MANTONUN ÜRÜNÜ OLURKEN, ALP TİPİ PERİDOTİTLERDEN OLUŞAN SIĞ MANTO, TOLEYİTLER’İN KAYNAĞI DURUMUNDADIR.

33. *RİNGWOOD, ÜST MANTONUN BİLEŞİMİNİ 3 BİRİM ULTRAMAFİK KAYAÇ+ 1 BİRİM BAZALTIN KARIŞIMI OLARAK DÜŞÜNMEKTEDİR.BU BİLEŞİMİN MİNERAL İÇERİĞİ BAŞLICA PİROKSEN VE OLİVİN OLACAĞINDAN “ PİROLİT “OLARAK ADLANDIRILMIŞTIR. PİROLİTİN MİNERALOJİSİ, BASINÇ VE SICAKLIĞA BAĞLI OLARAK DEĞİŞMEKTEDİR. RİNGWOOD, BU KOMPOZİSYONDAKİ MATERYALİN DÖRT DEĞİŞİK MİNERAL BİRLİĞİ HALİNDE KRİSTALLENEBİLECEĞİNİ GÖSTERMİŞTİR. BUNLAR; a)       OLİVİN+AMFİBOL→AMPHOLİT(AMFİBOLİT) b)       OLİVİN+ AL’CA FAKİR PİROKSEN+PLAJİOKLAZ → PLAJİOKLAZ PİROLİT c)       OLİVİN+AL’CA ZENGİN PLAJİOKLAZ+SPİNEL → PİROKSEN PİROLİT d)       OLİVİN+AL’CA ZENGİN PİROKSEN+GRANAT → GRANAT PİROLİT

34. *PREKAMBRİYEN KALKANLARININ ALTINDA MANTO DERİNLİĞİ FAZLA OLUP, DÜNİT, PERİDOTİT VE AZ ORANDA SEGREGASYONLAR HALİNDE EKLOJİTLER İÇERMEKTEDİR. ORTALAMA BİR KITASAL KABUĞUN ALTINDAKİ MANTO ÇOK KALIN DEĞİLDİR VE BU TABAKA, OKYANUSAL KABUĞUN ALTINDA DAHA İNCELMEKTE VE KOMPOZİSYON İSE AMFİBOLİTE DÖNÜŞMEKTEDİR.

35. *MANTO VE GEÇİŞ ZONUNDAKİ EN ÖNEMLİ DEĞİŞİM,YÜKSEK BASINÇ VE SICAKLIKLA POLİMORFİK DEĞİŞİMLERİN OLMASIDIR. BERNAL, Mg2SİO4 BİLEŞİMİNİN İKİ MODİFİKASYON OLARAK ORTAYA ÇIKTIĞINA İŞARET ETMEKTEDİR.BUNLARDAN İLKİ OLİVİN,DİĞERİ İSE %9 DAHA YOĞUN OLAN SPİNEL YAPISINDAKİ İZOMETRİK FAZIDIR. BİRCH (1952)’DE MANTO İÇİNDE BAŞKA POLİMORFİK DEĞİŞİMLERİNDE BEKLENEBİLECEĞİNİ BELİRTMEKTEDİR. MgSiO3–PİROKSENİTİN, İLMENİT YAPISINA VE SİO2 ‘NİN RUTİL YAPISINA DEĞİŞİMLERİ BUNA ÖRNEK OLARAK VERİLEBİLİR. SiO2’NİN RUTİL ŞEKLİ, STİSHOV VE POPOVA TARAFINDAN 1961’DE YAPILMIŞ VE DAHA SONRA “STİSHOVİTE” OLARAK ADLANDIRILMIŞTIR. BU MİNERAL 130 KB VE 1600 0 C ‘DA DURAYLI BİR HALDEDİR. GENE (Mg,Fe)2SiO4 KATI ÇÖZELTİLERİNDE YAPILAN DENEMELER, OLİVİN- SPİNEL DEĞİŞİMİNİN Mg 2SiO4 DE 130KB VE 600 0C ‘DA MEYDANA GELDİĞİNİ ORTAYA KOYMUŞTUR.

36. *CLARK VE RİGWOOD BÜTÜN BU BİLGİLERİ GEÇİŞ ZONUNU AÇIKLAMAK İÇİN KULLANMIŞLARDIR.İLK KABUL İSE, BU ZONUN,ESAS OLARAK,OLİVİN (Mg2SiO4) , VE PİROKSEN (MgSiO3) SEBEBİYLE, MgO VE SiO2’DEN OLUŞTUĞUNUN KABULÜDÜR.BU FAZLAR 400 KM DERİNLİKTE MUHTEMELEN DURAYLIDIRLAR.BU DERİNLİĞİN ALTINDA VE BİR SERİ DEĞİŞİMLERİN OLDUĞU DÜŞÜNÜLMEKTEDİR.ELDEKİ BİLGİLERİN IŞIĞI ALTINDA, ARTAN DERİNLİKLE BİRLİKTE AŞAĞIDAKİ DEĞİŞİMLERİN OLUŞTUĞU SÖYLENEBİLİR. 2MgSiO3(Px) --------- Mg2SiO4 (OLİVİN)+SiO2 (STİSHOVİTE) Mg2SiO4 α ---------- Mg2SiO4(SPİNEL) Mg2SiO4(SPİNEL)+SiO2 (STİSHOVİTE) -------- 2MgSiO3 (İLMENİT) Mg2SiO4 (SPİNEL) ------ MgSiO3 (İLMENİT)+MgO (PERİKLAZ) *BU REAKSİYON SERİLERİ VE DEĞİŞİMLER, YÜZEYDEN 1000 KM DERİNLİĞE DOĞRU CİVARINDA TAMAMLANIR VE SONUÇTA YOĞUNLUK 3.2’DEN 3.9 ‘A YÜKSELİR. NİHAİ SONUCA ULAŞMADAN ÖNCE BİRBİRİNİ TAKİP EDEN BİR ÇOK ARA GEÇİŞ BASAMAKLARININ BULUNDUĞUNA VE “ GEÇİŞ ZONU” OLARAK ADLANDIRILAN KISMIN OLDUKÇA KALIN OLDUĞUNA DİKKAT ETMEK LAZIMDIR.

37. UYUMSUZ (INCOMPATIBLE) ELEMENT KAVRAMI *DENGEDE BULUNAN BİR SİSTEMDE, BİR BÖLÜM ELEMENT KRİSTAL FAZI TERCİH ETMEYİP,BERABER DENGEDE BULUNDUKLARI SIVI FAZDA ZENGİNLEŞİRLER. Ni GİBİ BAZI ELEMENTLER KRİSTAL FAZI TERCİH EDERKEN, K, Rb GİBİ BAZI ELEMENTLER SIVI FAZI TERCİH EDER.ÜST MANTOYA AİT BİR PARÇA BÖLÜMSEL OLARAK ERGİDİĞİNDE, DİĞER ELEMENTLERDEN FARKLI OLARAK, K, Rb, Sr, Ba, Pb,Th,U, Zr VE REE’LER FARKLI DAVRANARAK HEMEN SIVIYA GEÇERLER. BU DAVRANIŞLARI SEBEBİYLE RİNGWOOD (1966) BU ELEMENTLERE “UYUMSUZ ELEMENT “ADINI VERMİŞTİR. BÖLÜMSEL ERGİME ( PARTİAL MELTİNG) KAVRAMI *BİR SİLİKAT KAYASINA GEREKEN ISI VE BASINÇ VERİLİRSE, BİR BÖLÜMÜ ERGİYEREK KİMYASAL BİLEŞİMİ KENDİNDEN FARKLI VE DAHA HAFİF BİR ERGİYİK OLUŞTURUR. DAHA HAFİF OLAN BU ERGİYİK, DAHA ÜST KISIMLARA DOĞRU HAREKET EDEREK KRİSTALLEŞEBİLİR. MAGMATİZMA OLAYININ BAŞLANGIÇ NOKTASI BUDUR. K VE Rb DEĞERLERİ, DİĞER UYUMSUZ ELEMENTLER İLE BİRLİKTE, DERİNDEKİ TÜKETİLMEMİŞ MANTODAN DAHA SIĞDA BULUNAN TÜKETİLMİŞ MANTOYA DOĞRU AZALIR. ANCAK BU AZALMA EŞİT MİKTARDA OLMAZ. K, 7 MİSLİ AZALIRKEN, Rb 15MİSLİ AZALIR. DOLAYISIYLA, K / Rb ORANI SIĞ MANTOYA DOĞRU ARTAR.

38. *BÖLÜMSEL ERGİME YAKLAŞIK 25 KM DERİNLİKTE, UYUMSUZ ELEMENTLERCE, TÜKETİLMİŞ ÜST MANTO BÖLGESİNDE GERÇEKLEŞMEKTEDİR. • BU SEBEPLE BU KAYAÇLARDA; • K2O,TiO2,FeO,P2O5,Ba,Rb,Sr,Pb,Th,U VE Zr DEĞERLERİ DÜŞÜK VEYA ÇOK DÜŞÜKTÜR. • K/Rb ORANI AŞIRI DERECEDE YÜKSEK ( 700-1700 ) ; Th/U ORANI İSE AŞIRI DERECEDE DÜŞÜKTÜR. • 87Sr/ 86Sr ORANI ( 0.7016-0.7035 ) ARASINDA BULUNMUŞTUR. BU DEĞER MAĞMATİK KAYAÇLAR İÇİNDE EN DÜŞÜK, VE ÜST MANTO DEĞERİNE EN YAKIN DEĞERDİR. • NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ (REE) BAKIMINDAN KONDRİTİK METEORİTLERE ÇOK YAKINDIR. DİĞER BAZALTLARDAN FARKI ŞEKİL 9-8 DE GÖSTERİLMİŞTİR.

39. ALT MANTO *1000- 2900 KM’LER ARASINDA BULUNAN ALT MANTONUN HOMOJEN OLDUĞU VE MUHTEMELEN İLMENİT YAPISINDAKİ (Mg-Fe)SiO3 ve (Mg-Fe)O FORMÜL İLE BELİRLENEN PERİKLAZ’IN BİR KARIŞIMINI İÇERMEKTEDİR. FeO/FeO+MgO ORANININ 0.1-0.2 ARASINDA OLDUĞU TAHMİN EDİLMEKTEDİR. RİNGWOOD, ALT MANTODA DAHA SIKI BİR YERLEŞİMİN OLDUĞUNU, İLMENİT YAPISININ PEROVSKİT YAPISINA (CaTiO3) VE PERİKLAZ YAPISININDA CsCl YAPISINA DEĞİŞTİĞİNİ DÜŞÜNMEKTEDİR. ANCAK BU KONUDA DENEYSEL BİR ÇALIŞMA BULUNMAMAKTADIR.

40. ÇEKİRDEK *SİSMİK VERİLERİN MEVCUDİYETİNDEN ÖNCE DÜNYA’ NIN ÇEKİRDEĞİNİN DEMİRDEN OLUŞTUĞUNA DAİR BİR İNANÇ VARDI. BU İNANCIN TEMELİ DE 1866 YILINDA DAUBREÉ ÇALIŞMALARINA DAYANMAKTADIR VE BU ÇALIŞMA METEORİTLERİN KOMPOZİSYONUNA DAYALI OLARAK YAPILMIŞTIR. DEMİR ÇEKİRDEK FİKRİ, JEOFİZİKSEL VE JEOKİMYASAL DÜŞÜNCELERİN ETKİSİ İLE DAHA DA SAĞLAMLAŞTIRILIRKEN, KUHN VERİTTMANN, 1944 DE VE RAMSEY’İN 1948’DE YAPTIĞI ÇALIŞMALARDA, ÇEKİRDEK MALZEMESİNİN DE MANTO MALZEMESİNDEN OLUŞTUĞU, ANCAK BUNLARIN DAHA SIKIŞTIRILMIŞ FORMUNDA OLABİLECEĞİNİ ORTAYA ATMIŞLARDIR. *HAFİF METALLERLE VE BUNLARIN OKSİJENLİ BİLEŞİKLERİYLE BİR ÇEKİRDEK MALZEMESİ OLUŞTURULAMAYACAĞI DÜŞÜNÜLMEKTEDİR VE ÇEKİRDEĞİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ BİR GEÇİŞ ELEMENTİNİN VARLIĞINI ZORUNLU KILMAKTADIR, DEMİR BUNUN İÇİN İDEAL GÖRÜLMEKTEDİR.

41. *MANTO VE ÇEKİRDEK ARASINDAKİ SİSMİK DEVAMSIZLIK ÇOK KESKİN BİR DURUMDADIR VE POZİSYONU JEFFERY’NİN ÇALIŞMASINA GÖRE YAKLAŞIK 2.5 KM KESİNLİKLE BİLİNMEKTEDİR. S DALGALARI ÇEKİRDEĞE KADAR GÖZLENEMEMİŞTİR, BUNUN DA ANLAMI, ÇEKİRDEĞİN, EN AZINDAN DIŞ ZONUNUN SIVI OLMASIDIR. BUNUN AKSİNİ SAVUNAN BULLEN İSE, 5000 KM DERİNLERDEKİ DEVAMSIZLIĞIN, DERİNLERDE SIKILIĞIN DEĞİŞMESİNE BAĞLI OLDUĞU VE ÇEKİRDEĞİN KATI OLMASI GEREKTİĞİNİ SAVUNMAKTADIR.

42. *YER KÜRENİN MANYETİK ALANININ KABUL EDİLEBİLİR ORİJİNİ, SIVI DEMİR ÇEKİRDEĞİN VARLIĞINA BAĞLANABİLİR. ELSASSER, YER KÜRENİN MANYETİK ALANININ, MERKEZDE HAYLİ İLETKEN OLAN BİR METALDEKİ ELEKTRİK AKIMININ AKISI SONUCU OLUŞABİLECEĞİNİ, BİR SİLİKATTAN OLUŞAMAYACAĞINI BELİRTMEKTEDİR. JEOMANYETİK ALAN , AKIŞKAN ÇEKİRDEKTEKİ TERMAL KONVEKSİYONUN BİR SONUCU OLARAK DA OLUŞMUŞ OLABİLİR. BULLEN İSE, ÇEKİRDEĞİN KATI OLMASI DURUMUNDA, FERROMANYETİK OLMASI, BUNUN DA YER MANYETİK ALANA YOL AÇMIŞ OLABİLECEĞİ KABUL EDİLEBİLİR DEMEKTEDİR. ANCAK, DEMİR DÜŞÜK SICAKLIKLARDA FERROMANYETİK ÖZELLİĞİNİ KAYBEDER, BUNA “CURİE NOKTASI” DENİR VE BU NOKTA, BASINÇLA BAĞLANTILI DEĞİLDİR. BU SEBEPLE “FERROMANYETİK ÇEKİRDEK” FİKRİNE CİDDİ İTİRAZLAR BULUNMAKTADIR. *NİKEL-DEMİR METEORİTLERİN VARLIĞINDAN BENZETME YAPILARAK YERYUVARI ÇEKİRDEĞİNİN % 6 NİKEL İLE KARIŞIK DEMİR OLABİLECEĞİ VE BİR MİKTAR Al, Mg, Si,C, S, N, He, Ne, ve H ‘ne SAHİP OLDUĞU DÜŞÜNÜLMEKTEDİR.

44. YER KÜRENİN ZONLU YAPISI *YUKARIDAKİ BİLGİLERİN IŞIĞI ALTINDA YER KÜRENİN DEMİR BİR MERKEZ; NİSPETEN HOMOJEN BİR SİLİKAT MANTO VE HETEROJEN BİR KABUKTAN OLUŞTUĞU DÜŞÜNÜLEBİLİR. ANCAK ELDEKİ BÜTÜN BİLGİLERE RAĞMEN GERÇEK DURUMUN BU OLDUĞU DA ,OLMADIĞI DA KESİN DEĞİLDİR.DEĞERLENDİRME, ELDEKİ BİLGİLER IŞIĞI ALTINDA YAPILMAKTADIR. KABUK, MANTO VE ÇEKİRDEK’TEN OLUŞAN TABAKALARA ATMOSFER ,HİDROSFER VE BİYOSFERİ EKLEYEREK TAMAMLAYABİLİRİZ. ATMOSFER, YER KÜRENİN ETRAFINDAKİ GAZDAN OLUŞAN BİR ZARF, HİDROSFER ,OKYANUS GÖL VE NEHİRLERİ OLUŞTURAN TAZE,TATLI,TUZLU SUDUR. BİYOSFER İSE , HİDROSFER VE YERKÜRE KABUĞUNUN ÜZERİNDE ATMOSFERDE DAĞILI OLARAK BULUNAN ORGANİK MADDELERDİR.

45. ELEMENTLERİN JEOKİMYASAL SINIFLANDIRILMASI • *JEOKİMYASAL ARAŞTIRMA MATERYALİ HER ZAMAN KATI DEĞİLDİR. SULAR VE GAZLARDA ARAŞTIRMALAR İÇİN ÇOK ÖNEMLİDİR. HATTA KRİSTALLER İÇİNDEKİ KAPANLANMIŞ SU VE GAZLAR BİLE ÖNEMLİDİR. • YERYUVARININ İLK 100 KM’LİK BÖLGESİNDE OKSİJENE’E KARŞI DUYARLI ELEMENTLER YOĞUNDURLAR. BUNLAR LİTOFİL ELEMENT OLARAK ADLANDIRILIRLAR, ÇÜNKÜ SİLİKATLI KAYAÇLARIN BULUNDUĞU LİTOSFER’DE YAYGINDIRLAR. • DAHA DERİNLERE GİDİLDİĞİNDE KÜKÜRT’E DUYARLILIĞI DAHA FAZLA OLAN KALKOFİL ELEMENTLER YOĞUNLAŞIRLAR. BÖLGEYE İSE KALKOSFER DENİR. • * DEMİR’E OLAN DUYARLILIĞI, KÜKÜRT’E OLAN DUYARLILIĞINDAN DAHA FAZLA OLAN ELEMENTLER İSE ÇEKİRDEK’E DOĞRU GİTTİKÇE ARTMA GÖSTERİR. BU BÖLGEYE SİDEROSFER, BURADA BULUNAN ELEMENTLEREDE SİDEROFİL ELEMENTLER DENİR. ÇİZELGE 2-10

46. LİTOSFER 8 ELEMENT BAKIMINDAN ÇOK ZENGİNDİR.ÇİZELGE 2.11. DİKKAT EDİLİRSE LİTOSFER’İN 2/3 KADARINI Si VE O OLUŞTURMAKTADIR. ÇiZELGEDE YER ALMAYAN ANCAK KISMİ OLARAK ZENGİNLEŞEN BİR ÇOK ELEMENT MADEN YATAKLARININ OLUŞUMUNA SEBEP OLUR. • ELEMENTLERİN HACİMSEL DAĞILIMI GÖZ ÖNÜNE ALINDIĞINDA OKSİJENİN % 93.77 ORANA SAHİP OLDUĞU GÖRÜLECEKTİR. KRİSTAL YAPILARINDA Si, Al GİBİ OKSİJEN İLE BİLEŞİK OLUŞTURAN ELEMENTLER OKSİJENLER ARASI BOŞLUKLARA YERLEŞİR. • GOLDSCHMİDT’E GÖRE ELEMENTLERİN DAĞILIMI ÇİZELGE 2.12 DE GÖRÜLMEKTEDİR. • * SON ARAŞTIRMALAR ( MASON,1972) UZAY KOŞULLARINDA DAHA FAZLA ELEMENTİN KALKOFİL KARAKTERDE OLDUĞU GÖRÜLMÜŞTÜR.

48. ELEMENTLERİN YERYÜZÜNDEKİ ANAKAYA BİRİMLERİNDEKİ YAYILIM VE BOLLAŞMALARINA GÖRE YAPILAN SINIFLAMA İSE ŞÖYLEDİR. • ULTRABAZİK KAYAÇLARDA BOLLAŞAN ELEMENTLER: Mg, Cr, Ni, Co, Ru, Pd, Os, Ir, Pt. • BAZİK KAYAÇLARDA BOLLAŞAN ELEMENTLER: Ca, Sc, Ti, Al, P, Mn, Cu, Zn, Ga, As, Br, Sr, Ag, Cd, Sb. • FELSİK KAYAÇLARDA BOLLAŞAN ELEMENTLER: H, He, Li, Be, B, O, F, Na, Si, Sr, Ar, K, Rb,Y, Zr, Sn, Cs, Ba, La, Hf, Ta, Tl, Pb, Po, At, Rn, Fr, Ra. • İNTERMEDİYER –GEÇİŞ KAYAÇLARDA BOLLAŞAN ELEMENTLER: İLK ÜÇ GRUPTAKİ BAZI ELEMENTLER • * ÇEŞİTLİ KAYAÇLARDA BELİRGİN BİR BOLLAŞMA GÖSTERMEYEN ELEMENTLER: Ge, Se, Kr, Nb, Mo, In, Te, Xe, W, Re, Au, Hg, Bi,

49. ZON İSMİ ÖNEMLİ KİMYASAL KARAKTERLERİ ÖNEMLİ FİZİKSEL KARAKTERLERİ ATMOSFER N2, O2, H2O, CO2, HAREKETSİZ GAZLAR GAZ BİYOSFER H2O, ORGANİK BİLEŞİKLER VE İSKELET MADDELERİ KATI VEYA SIVI EKSERİYA KOLLOİDAL HİDROSFER TUZ VE TAZE SU ,KAR VE BUZ SIVI,BİR KISIM KATI KABUK NORMAL SİLİKAT KAYAÇLARI KATI MANTO SİLİKAT MATERYALİ MUHTEMELEN OLİVİN VE PİROKSEN VEYA ONLARIN YÜKSEK BASINÇ ALTINDAKİ EŞ DEĞERLERİ KATI ÇEKİRDEK VEYA SİDEROSFER DEMİR-NİKEL ALAŞIMI ÜST KISIM SIVI İÇ KISIM MUHTEMELEN KATI

50. YER KÜRENİN YAPISI Kalınlık (km) Hacim (x1027 cm3) OrtalamaYoğunluk (g/cm3) Kütle (x1027 gr ) Kütle (%) Atmosfer 0.000005 0.00009 Hidrosfer 3.80(ortalama) 0.00137 1.03 0.00141 0.24 Kabuk 0.008 2.80 0.024 0.4 Manto 2883 0.899 4.5 4.016 67.2 Çekirdek 3471 0.175 11.0 1.936 32.4 BütünYerküre 6371 1.083 5.52 5.976 100.00 YERKÜRENİN YAPISI 17(ortalama)