Download
1 / 23
270 likes | 693 Vues
Kaya, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle olusmus btndr. Granit ve bazalt esitli minerallerden, kumtasi degisik zelliklerde kum boyutundaki tanelerin siklasmasindan, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden olusmus kayalardir.Dogada 45 tr kaya bulunur. Bunlar Tortul, Magmatik
E N D
1. KAYALAR
2. Kaya, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle olusmus btndr. Granit ve bazalt esitli minerallerden, kumtasi degisik zelliklerde kum boyutundaki tanelerin siklasmasindan, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden olusmus kayalardir.
Dogada 45 tr kaya bulunur. Bunlar Tortul, Magmatik ve Metamorfik kayalardir. Magmatik kaya yerin derinliklerinde bulunan esitli elementlerce zengin eriyik olan magmanin derinlerde ya da yzeyde katilasmasi sonucu olusur. Metamorfik kayalar var olan magmatik ya da tortul kayacin yksek sicaklik ve basin altinda degisime ugramasi sonucu olusur. Tortul kayalar ise magmatik, metamorfik ya da tortul kayalarin ayrismasi, asinmasi ve bir kelme havzasinda birikmesi ve ardindan taslasmasi sonucu olusur. Magmatik ve metamorfik kayalar tm yer yuvarinin yzde 95'ini meydana getirmesine karsin yer kabugunun sadece yzde 25'lik kismini olusturur.
3. Kayalar srekli dng halindedir. Bir magmatik kaya sicaklik ve/veya basin altinda metamorfik kayaca, metamorfik bir kaya sicaklikla eriyerek magmaya ardindan da magmatik kayaca, hem magmatik kaya hem de metamorfik kaya ayrisarak tortul kayaca dnsr. Buna kaya dngs adi verilir.
Kayalar olusumlari sirasindaki dogal ortami yansitan belgelerdir. Yer kabugunun jeolojik gelismesinin izleri kaya zerinde izlenmistir. Bu nedenle onlar yer kabugunun dogal belgeleri sayilir.
4. Bugn yeryznde hkm sren fiziksel olaylar, akarsularin asindirma ve tasima etkileri, llerin ve denizlerin degisik blgelerinde farkli tortullarin kertilmesi, yeryznn degisik iklim kusaklarinin bulunmasi gibi jeolojik olayla btn yer tarihi boyunca hep ayni sekilde, ayni dzende olusmustur. Yani eski jeolojik devirlere ait kayalarin olusumu bugn yeryznde hkm sren fiziksel olaylarin isigi altinda yorumlanabilir. Bylece kayalar olusumu sirasinda mevcut olan dogal ortami aynen yansitirlar.
5. Tortul kayalar Su ve rzgr yeryzn degistirebilir. Bu kuvvetler, kayalari kirarak, kk paralara ayirir. Bu partikller farkli yerlerde yerlesirler. Buralarda, kk paraciklar toparlanarak, basin altinda imentolasip daha byk kayalari meydana getirirler. Bu kayalar, genellikle suda olusur ve magmatik kayalardan daha yumusaktirlar. Tortul kayalar, birok tabakalari meydana getirir ve fosilce zengindir. Tortul kayalar tm yeryuvarinin%5'ini, yer kabugunun ise yzde 75'ini meydana getirir. Tortul kayalarin yzde 95'i suda olusmustur.
6. Tortul kayalarin kirintili, organik ve kimyasal olmak zere tipi vardir.
Kirintili tortul kayalar esitli byklkteki tas ve mineral paralarda karalardaki ve denizlerdeki tortullasma havzalarini kelmeleriyle meydana gelen taneli kayalardir. Degisik boyuttaki taneleri birbirleriyle imento maddeleriyle birlesmeleri sonucu imentolu kayalar kum tasi, kire tasi gibi taneleri birbirine baglayarak madde bulunmadigindan imentosuz tortul kayalar olusur.
Kirintili tortul kayalar tane api 2 mm'den byk ve akil, moloz, konglomera gibi kayalardir. 2 mm'den 0,2 mm'ye kadar olan kisma kum, karisik kum, kumtasi, kuvarsit, gibi kayalardir. Tane api 0,2 mm'den 0,02 m^'ye kadar olan kisim mil ondan daha kkler genellikle mil+kil seklinde geer. organik tortullar esitli bitki ve hayvan kalintilarini, uzun zaman esliginde fosillesip baskalasmalariyla olusurlar. En uzun srede olusan kayalardan biridir. zellikle bitki fosillerinin olustugu alanlarda yogunlukta olmaktadirlar.
7. Organik tortul kayalar Bitki ve hayvan kalintilarinin birikmesi sonucunda olusur.Silisli, karbonatli ve karbonlu organik tortul kaya trleri vardir.
Kimyasal tortul kayalar Dolgun eriyiklerin kelmesi sonucu meydana gelirler. Magaralardaki sarkit ve dikitler, deniz kiyilarindaki kireli ve demirli oolitler, kapali gllerin kenarlarindaki tuz olusumlari su kaynaklari etrafindaki traverten olusumlari%35'i kadar kire taslari olusturur. Kire taslari yapi tasi, stabilize malzeme, kire yapiminda ve dsemecilikte, elik sanayiinde ve ila sanayiinde kullanilir.
10. MAGMATIK KAYALAR
11. Magmanin ykselerek yer kabugunun ierisine girmesi veya derinliklerinde yeryznde soguyarak katilasmasi sonucu olusan kaya trdr. Magmatik kayalar temel olarak silikat minerallerinden olusmuslardir.
14. TORTUL KAYALAR
15. Iki degisik tortul kaya esidi: kiretasi tabakasi kireli sistin zerinde. Cumberland Platosu, Tennessee.
ana kaya trnden (tortul kayalar, magmatik kayalar, metomorfik kayalar ya da Baskalasim kayalari) biri olan tortul kayalar, yeryznde ok grlen kayalardir ve Dnya'nin yzeyinin yaklasik yzde 75'ini yerkabugunun ise yaklasik yzde 8'ini kaplarlar. Bunlar genellikle tabakali olarak bulunurlar ve ierlerinde organizma kalintilari (fosil) bulundururlar. Sarkit ve dikitler bu kayalarin oluiturdugu jeolojik yapilara rnek olabilirler.
16. Tortul kayalarin byk bir kismi dis etmenler tarafindan yeryznn asindirilmasiyla meydana gelen esitli byklkteki unsurlarin tasinarak ukur sahalara (gl, deniz ve okyanus tabanlari gibi) biriktirilmesi sonucu olusmuslardir. Bu olaya genel anlamda tortullasma denir. Biriken unsurlar nceleri bosluklu gevsek bir yapiya sahiptirler. Fakat zamanla sikisip sertlesirler. Bir birikme sahasinda, sonradan biriken unsurlar ncekiler zerinde birikerek agirliklari vasitasiyla basin yaparlar. Bu basin sonucu unsurlar, aralarindaki bosluklarin klmesi ve byk lde ortadan kalkmasiyla sikisir ve sertlesirler. Tortul depolarin veya kayalarin olustuklari ortamlar yerden yere farklilik gsterirler.
17. TORTUL KAYALAR DRT DEGISIK SEKILDE OLUSABILIRLER: erozyona ugramis diger kayalarin kelmeleriyle (bunlara kirintili (klastik) tortul kayalar da denir),
tortularin birikmesi ve saglamlasmasi ile,
biyolojik aktivitelerin sonucu olusan tortullarin depolanmasi ile ve
eriyiklerden kelme sonucu ile.
Tortul kayalarin olusmasinda drt nemli sre vardir. Bunlar erozyon, tasinma, birikme ve sikismadir.
18. OLUSUMLARI Yeryzne ulasan magmatik kayalar, iklim olaylari ve esitli dis etkenlerlerle (akarsu, sel sulari, rzgarlar vb.) karsilastiklarinda zamanla paralanarak zlrler. Bu sekilde dagilan kk paralar yine esitli dis etkenlerle tasinarak ukur olan gl ve deniz sahalarinda birikir ve buralarda sikismaya ugrarlar. Bu sekilde tortullanip sikisan kk paralar tortul kayalari olustururlar.
21. BASKALASIM KAYALARI
22. Baskalasim kayalari, magmatik ve tortul kayalarin esitli etkilerle (rnegin basin, sicaklik) degisiklige ugramasi sonucu olusur. Mermer baskalasim kayalara rnek olarak verilebilir.baskalasim kayalari kalker,kil tasi,kum tasi,granit ve kmrdr. gnays, elmas, sist de bu kayalara diger rneklerdir.
