ERGOJENİK YARDIM

1. ERGOJENİKYARDIM Stj.Dyt.Ayşe Pınar ÖNÜR

2. Sporcuların performansını etkileyen temel faktörlerin başında genetik yapı, uygun antrenman ve beslenme gelmektedir. • Beslenme, sporcuların bilgi sahibi oldukları taktirde kontrol altında tutabilecekleri ve performanslarını etkileyen en önemli etkenlerden sayılmaktadır. TC.Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü/Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü.Sporcu Beslenmesi,ANKARA,2008.

3. Sporcuların en önemli amaçlarından biri;müsabaka kazanmaktır.Bu amaca ulaşmak için en uygun yol;optimal fizyolojik,psikolojik ve biyomekanik yönde destekleyen antrenman programları uygulamaktır. • Sporcuların çoğu performanslarını üst düzeye çıkarabilmek için,antrenmanın önemine inanmakla birlikte,kazanma sınırını aşmak için farklı arayışlar içine girmektedir.

4. Kazanmakla kaybetmek arasında saliseler, milimetreler, gramlar önemli oldukça, performansı arttıracak yöntemlerin ya da maddelerin kullanımı da önem kazanmaktadır.

5. Ergojenik yardım Yunanca ergon = iş genon = üretmek anlamına gelen iki kelimeden türetilmiştir. Yücesir İ, Güner R, Atasü T. Dopingle Mücadele ve Futbolda Performans Arttırma Yöntemleri.Ajansmat Matbaacılık,Ankara,2011.

6. Ergojenik yardım veya ergojenikler; Performansı geliştiren, normal antrenmanın etkisi üzerinde performansı arttırmak için kullanılan öğeler, tedaviler ve stratejilerdir. Ersoy G. Egzersiz ve Spor Performansı için Beslenme, 1.Baskı, Betik kitap yayıncılık, Ankara, 2010; 35-98.

8. Fizyolojik ergojenikler: Egzersiz süresince enerji oluşumu için gerekli metabolik işlevlerin artırılarak, fiziksel gücün artırılmasını amaçlamaktadır. Örneğin:Anabolikandrojeniksteroidler ve kreatinmonohidrat kuvvet ve gücü arttıran öğeler olarak kullanılmaktadır.

9. Psikolojik ergojenikler: Müsabakaöncesi ve sırası psikolojik işlevleri etkileyecek mental gücü artırmayı amaçlamaktadır. Örneğin:Hipnoz ve mental imaj yöntemleri ile spor dalına göre gevşeme ve uyarana karşı dayanıklılık saptanarak psikolojik yardım sağlanmaktadır.

10. Mekanik ergojenikler: Enerjinin etkin kullanımını sağlamaktadır. Örneğin:Rüzgarın etkisini azaltan kayak giysileri,kayak ve paten gibi sporlarda hızı artırmaya yardımcıdır. Koşucuların ayak yapılarına uygun ve daha hafif ayakkabı giymeleri sayesinde koşu sırasındaki sportif performansları olumlu yönde etkilenmektedir.

11. Psikolojik ve mekanik ergojeniklerin çoğu legal olarak pek çok spor dalında kullanılmaktadır. • Fakat fizyolojik ergojeniklerin bir kısmı örneğin;ilaçlar ve bazı yöntemler (örnek;kan dopingi) etik olmayan müsabaka koşulları yaratması nedeniyle yasaklanmıştır. • Ayrıca bu uygulamalar ciddi sağlık sorunlarına da neden olabilmektedir.

12. Örneğin Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA) tarafından yasaklanmış olan ancak internet üzerinden kolaylıkla ulaşılabilen DNP(dinitrofenol); • Vücut ısısını arttırarak yağ yakmayı sağlayan bir madde olarak, kilo vermek isteyen kadınların ve profesyonel sporcuların kullanılabileceği iddiasını taşımaktadır.

13. 2001'den 2010'a kadar, DNP ye maruz kalma ile ilgili toplam 12 ölüm olmuştur. Grundlingh G,Dargan PI,El-Zanfaly M, Wood DM. 2,4-Dinitrophenol (DNP): A WeightLossAgentwithSignificantAcuteToxicityand Risk of Death. J MedToxicol. 2011 September; 7(3): 205–212.

14.  Bu ölümlerin sebebi, • vücut geliştiricilerin kaza sonucu toksisite ve yanlışlıkla mesleki maruziyet veya kasıtlı doz aşımı olarak bildirilmiştir. • Özellikle vücut geliştiriciler tarafından, internet üzerinden doğrudan pazarlanan DNP’nin satın alımının artan durumu, bildirilen ölümlerin nedenini yansıtabilir.

15. DNP alımı ile görülen toksisitenin sonuçları; hipertermi, taşikardi, terleme, kardiyovasküler çöküş / kalp durması ve ölümdür.

16. Bu araştırmaya son zamanlarda verilebilecek en iyi örnek milli sporcu Şahin İrencin’in yüksek miktarda (normalde 12 saatte 1 tane alınması gerekirken 8-9 tablet almış) DNP alıp iç organlarının iflas etmesiyle 19.10.2013’te hayatını kaybetmesidir.

17. Fizyolojik Ergojenik Yardım • Egzersiz stresi organizmayı uyuma zorlayarak akut ve kronik değişiklikler yaratır. • Fizyolojik yardımcılar bu stresin tolore edilmesini ve kronik uyumla organizmada gerçekleşen değişiklikleri kolaylaştıran madde ve uygulamalardır. • Çeşitli herbal ilaçlar, kafein, kreatin, karnitin vb.

18. Besinsel yardımcılar • Başlıca iki grupta toplanabilirler;

19. Ergojenik yardım ve besin destekleri doğal ve günlük beslenme ile alınan besin öğelerinin sıvı, toz, tablet formlarında hazırlanmış biçimleridir.

20. Diyet destekleri antrenman, müsabaka ve seyahatler gibi günlük beslenme düzeni ve gereksinimlerini zorlayan faktörlerin olumsuz etkilerini nötralize etmek amacı ile kullanılan ürünlerdir ve performansa katkı beklentisinden ziyade sporcunun gereksinimlerini karşılama amacı ile kullanılırlar. • Ergojenik yardımcılar ise performansı arttırma amacı ile kullanılan maddelerdir.

21. Karbonhidratlar, proteinler, aminoasitler, bitkisel kaynaklı ürünler, kreatin, kafein ve vitaminler gibi besinsel içerikli maddeler besinsel ergojenik yardımcılar grubunda yer alırlar.

22. Bu maddeler başlıca: • kas kasılması için gerekli yakıt kaynağını geliştirmek • dayanıklılığı geliştirmek • kas kitlesini ve kas gücünü arttırmak • yağ kitlesini azaltmak • egzersiz sırasında oluşacak yorgunluğu geciktirmek • egzersiz sırasında oluşan laktik asit gibi maddelerin zararlı etkilerini önlemek gibi amaçlarla kullanılırlar.

23. Performansı yapay olarak ve kural dışı bir şekilde artırmak amacıyla organizmaya yabancı bir ajanın verilmesi veya fizyolojik maddelerin anormal miktarlarda bir şahsa yarışma esnasında veya yarışma dışında uygulanması doping olarak kabul edilir.

24. Ergojenik yardım ürünleri performans artışına neden olabilir ancak, doğru ürüne, doğru zamana ve doğru miktara karar verilmeli ve bu konuda profesyonel yardım alınmalıdır.

25. Farmakolojik yardımcılar • İlaç olan maddeler olarak tanımlanabilecek bu yardımcıların içinde hastalıkların tedavisinde kullanılan farmakolojik maddeler, bir kısım fizyolojik yardım maddeleri ve besinsel yardımcıların bir kısmı sayılabilir. • Ancak kavram olarak farmakolojik yardımla kastedilen biraz daha daraltılmış ve sıklıkla bir patolojinin tedavisi için kullanılması gereken maddelerin sporcular tarafından performans arttırma amacı ile kullanılmasıdır.

26. Hastalık halleri dışında kullanımları ile sağlıklı kişilerde performansı optimal düzey üzerine çıkarma olasılıkları, doping maddelerinin kullanımını gizleyebilecekleri veya gereksiz yere kullananların sağlıklarını tehdit edebileceğinden, • Dünya Anti-doping Ajansı tarafından yasaklanan ilaçlar bu grupta yer alır.

27. Dünya Anti-Doping Ajansı’nın 2013 yılı için yayınladığı yasaklı maddeler listesinde;

28. Anabolik ajanlar (anabolikandrojeniksteroid) • Peptid hormonlar,büyüme faktörleri ve ilişkili maddeler (Epo, Igf-1 vb.) • Uyarıcılar (amfetamin,katin,vb.) • Narkotik analjezikler(morfin vb.) • Beta 2 agonistler • Anti-östrojenik aktivite ajanları • Diüretikler ve maskeleyici ajanlar • Kannabinoidler (marijuana,esrar vb.) • Glukokortikoidler • Alkol • Beta blokerler olmak üzere 11 ana grup bulunmaktadır. TheWorld Anti-Doping Agent ,The 2013 ProhibitedListInternational Standard,10 September 2012

29. Bu yasaklı maddelerden anabolikandrojeniksteroidler, özellikle protein sentezinin stimülasyonundaanabolik etkiler oluşturmak ve performans arttırmak için kullanılmaktadırlar. • Testosteron, AAS’lerin kimyasal bir türevidir. Testosteron ve türevlerinin birincil derecede anabolik etkisi, daha büyük kas kitlesi ve dayanıklılık etkisi sağlamaktır. • Androjenlerin beyin üzerinde aşırı zindelik ve agresiflikle sonuçlanan teşvik edici etkisi, bu ilaçların her seviyedeki sporcular tarafından kullanımına yol açmıştır.

30. Günümüzde 100’den fazla AAS ilaç geliştirilmiştir. • AAS ilaçlar ABD’de reçete ile satılırken, bazı ülkelerde kontrolsüz ve yasa dışı olarak satılmaktadırlar. • Türkiye’de ise eczanelerde reçetesiz olarak da satılmakta ve bu ilaçların tanıtım bilgilerinde kötüye kullanımı ile ilgili uyarıcı bilgiler yer almamaktadır.

31. Anabolik-androjeniksteroidlerin yan etkileri • kardiyovasküler sistemde yükselmiş kan basıncı, azalmış HDL, aritmi • hepatik sistemde hepatotoksisite (Yükselmiş karaciğer fonksiyon testleri),sarılık, neoplazi

32. Üreme-endokrin sistemde fertilizasyonda bozulma, LH ve FSH’de azalma, spermatogenezin bozulması, prostat hipertrofisi, özellikle kadınlarda hirsutizm, sesin kabalaşması, menstrual düzensizlik • Davranışsal etki olarak ruhsal değişiklikler, saldırganlık, depresyon, içe kapanma ve bağımlılıktır.

33. ABD'de Genç Erkeklerde AnabolikAndrojenikSteroid Kullanımı ve Şiddet Davranışlarına Katılımın Ulusal Temsilci Örneği 15. Beaver KM, Vaughn MG, Lisi MD, Wright JP. Anabolic-AndrogenicSteroidUseandInvolvement in ViolentBehavior in a NationallyRepresentativeSample of YoungAdultMales in the United States. Am J PublicHealth. 2008 December; 98(12): 2185–2187.

34. Ulusal temsilci örneğine 1994 yılında okuyan 7 den 12. Sınıfa kadar olan Amerikalı öğrenciler alınmıştır. • Veriler 20.000 den fazla katılımcıdan toplanmıştır. • Anabolik-androjeniksteroid kullanımı 2 şekilde ölçülmüştür.  

35. İlk olarak, katılımcıların bugüne kadar ömürleri boyunca anabolik-androjeniksteroidleri kullanıp kullanmadıkları sorulmuştur (hayır=0; evet=1).  • İkinci olarak, katılımcıların geçen 12 ay boyunca anabolik-androjeniksteroidleri veya diğer performans arttırıcı ilaçları kullanıp kullanmadıkları sorulmuştur (hayır=0; evet=1).

36. Genel olarak, erkeklerin % 2,6 sı hayatları boyunca en az bir kez anabolik-androjeniksteroidleri kullanmış ve %2,3 ü önceki yıl anabolik-androjeniksteroidleri kullanmıştır.  • Yaygınlık oranları kadınlarda (yaşam boyu kullanım için% 0.9 ve önceki yıla ait %0.4) çok daha düşük olduğu için analizler sadece erkeklerle sınırlandırılmıştır.

37. En az bir kez kendi hayatında anabolik-androjeniksteroidleri kullanan erkeklerin şiddet davranışlarının anabolik-androjeniksteroidleri asla kullanmayan erkeklerden daha fazla olduğu rapor edilmiştir. • Bir önceki yıl anabolik-androjeniksteroid kullanan erkekler ile hiç kullanmayanlar karşılaştırıldığında da kullanan grupta şiddetin anlamlı olarak daha fazla olduğu rapor edilmiştir.

38. Ergojenik Yardım Konusunda Kişilerin Bilgi Düzeyleri

39. Türkiye’de Doping, sporcuların doping bilgi düzeylerinin ölçülmesi (Hentbol Örneği)

40. Bu çalışma, 2007–2008 döneminde Hentbol Süper Liginde mücadele eden 24 adet takımdan (12 Bay- 12 Bayan) 336 sporcu arasından tesadüfî yöntemle seçilmiş 148 sporcudan oluşturulmuştur. • Sporcuların kişisel bilgilerinin dağılımı incelendiğinde;

41. FAKTÖR DEĞİŞKEN f % Cinsiyet Bayan 73 49.3 Erkek 75 50.7 Toplam 148 100.0 Yaş 15-19 41 27.7 20–24 53 35.8 25-29 34 23.0 30 ve üzeri 20 13.5 Toplam 148 100.0 Eğitim Durumu İlköğretim 1 0.7 Lise 38 25.7 Üniversite 105 70.9 Lisans Üstü 4 2.7 Toplam 148 100.0 Üniversite Mezuniyet Durumu BESYO 92 62.2 Eğitim Fakültesi 13 8.8 Sosyal Bilimler 2 1.4 Fen Bilimleri 2 1.4 Toplam 148 100.0

42. Araştırma grubunda doping kullanımının; tıbbi, psikolojik ve sosyal yönlerinin kamuoyunun bilgilendirilmesindeki önemine ilişkin görüşleri incelendiğinde:

43. %47.3 ünün  “medya/yazılı ve görsel basın” • %37.2 sinin “antrenör/eğitmen” • %8.1 inin “arkadaş” • %5.4 ünün “aile” cevaplarıyla doping sözcüğünü ilk olarak nerede duydukları tespit edilmiştir.

44. Ayrıca sporcuların performans arttırıcı ilaç (doping) hakkında bilgilerine ilişkin dağılıma bakıldığında: • %4.1 inin kısmen • %27 sinin evet • %18.9 unun hayır yönünde görüş bildirdikleri görülmektedir.

45. Sporda ilaç kullanımının başarıyı/performansı olumlu yönde etkileyeceğini düşünüyor musunuz? sorusuna • %46.6 sının “kısmen” • %24.3 ünün “evet” cevabını verdikleri • Sporda ilaç kullanımının başarıyı/performansı olumlu yönde etkileyeceğini düşündüğünüz ilaçların neler olduğunu belirtiniz sorusuna, • %52,7 sinin “vitaminler “ • %3,4’ünün ise “doping ilaçları” cevabını verdikleri tespit edilmiştir

46. Çevrenizdeki takımlardan sporcu, antrenör ve idarecilerden doping uyguladığını bildiğiniz var mı? sorusuna, • %81.8 oranında “hayır” yanıtı verirken • %18.2 oranında doping kullanıldığını söyleyen sporcuların bulunduğu görülmektedir.

47. Bu araştırmanın sonucunda, • Sporcuların önemli bir kısmının doping hakkında az bilgi sahibi oldukları görülmüştür. Bu durumun da zaman zaman olumsuz etkilerinin yaşanabileceği düşünülebilir. • Ayrıca bazı sporcuların da doping kullandıkları tespit edilmiştir.

48. Sporcuların “doping” sözcüğünü ilk olarak nerde duyduklarına ilişkin orana bakıldığında, medya/yazılı ve görsel basına doping konusunda sporcuların bilgilendirilmesinde önemli rol düştüğünü göstermektedir. • Sporcu doping konusunda bilgilendirilmeli ve bu bilinçle, bu tür ilaçların zararlarını öğrenerek kendini ondan uzak tutmalıdır.

49. GAZİ ÜNİVERSİTESİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİNİN ERGOJENİK YARDIMCILAR, DOPİNG VE SAĞLIK HAKKINDAKİ BİLGİ VE ALIŞKANLIKLARININ BELİRLENMESİ Çetin E, Dölek B, Orhan Ö. Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu Öğrencilerinin Ergojenik Yardımcılar, Doping ve Sağlık Hakkındaki Bilgi ve Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi,2008, Cilt: VI, Sayı: 3

50. Çalışmanın örneklemini, Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencileri oluşturmaktadır. • Öğrencilere 16 sorudan oluşan bir anket uygulanmıştır. • Anketleri, yaşları 17-28 aralığında olan ve 126’sı bayan, 174’ü erkek olmak üzere toplam 300 öğrenci yanıtlamıştır.