Hazırlayan: Serkan Aslan 14. Grup Bilgisayar I Dersi Yrd. Doç. Nuray Gedik

1. Hazırlayan: Serkan Aslan 14. Grup Bilgisayar I Dersi Yrd. Doç. Nuray Gedik Cümle Türleri ünitesi Türkçe dersinde 8. Sınıf öğrencilerine yönelik olarak işlenmektedir. Ünite toplamda 5 hafta sürmektedir. Bağımsız sıralı cümle konusu, ünitenin 1.konusudur.

2. Bağımsız Sıralı Cümle • Öğe ortaklığı olmayan sıralı cümle çeşididir. Sıralı cümleyi oluşturan cümleler anlamca birbirine bağlıdır; ancak aralarında öğe ortaklığı söz konusu değildir. • "Kitapları çok severdi." sözü yüklemi, öznesi olan bir cümledir. • "Evindeki kütüphanede binlerce kitabı vardı." sözü de eksiksiz bir cümledir. • Bu iki cümle anlamca birbirine bağlıdır.

4. Aşağıdaki cümlelere bakalım: • "Dün öldü, bugün can veriyor, yarın ise henüz doğ­madı." • "Hayat ne bir yaş, ne bir bayram günüdür, o biriş günüdür. • "İyi ağaç kolay yetişmez; rüzgâr ne kadar kuvvetli eserse ağaçlar da o kadar sağlam olur." • "Önce biz alışkanlıklarımızı oluştururuz, sonra da alış­kanlıklarımız bizi oluşturur." • "Dün tarihtir, yarın bilinmeyendir, bugün bir hediyedir." • "Her işin başı zamanlamadır; bir işin ne zaman yapıla­cağı, nasıl yapılacağı kadar önemlidir." • Yukarıdaki cümlelerin öğeleri bulunacak olursa, cümleler arasında herhangi bir öğe ortaklığı olmadığı fark edilir. • Yukarıda sıralanan cümlelerin tümü birer bağımsız sıralı cümle örneğidir.

5. Bağımsız sıralı cümle durumundaki bazı atasözlerinde ilk bakışta öğe ortaklığı olduğu zannedilebilir. • Horoz ölür, gözü çöplükte kalır. • İlk cümlenin öznesi "horoz"dur, ikinci cümlenin öznesi "gözü" sözcüğüdür. Peki bu "gözü" "horozun gözü" değil mi? - Evet horozun gözü. "Gözü" yerine "horozun gözü" sözü olsaydı ikinci cümlenin öznesi "horozun gözü" olurdu, yine öğe ortaklığı olmazdı.

6. Aşağıdaki atasözleri de aynı şekilde, öğe ortaklığı olmayan bağımsız sıralı cümle örneğidir. • Besle kargayı, ovsun gözünü. • Birinci yüklemin öznesi gizli özne sen • İkinci yüklemin öznesi gizli özne o • Sakla samanı, gelir zamanı. (Gizli özne sen) • Mirasa "nereye gidiyorsun" demişler; esip savurmaya demiş.

7. Öğelerinden hiçbiri ortak olmayan cümlelerdir. • *Evden sessizce çıktık sokakta lambalar yanmıyordu   • *Yağmur durmuştu yollar çamurdan görünmüyordu • * O geziyordu ben çalışıyordum • *Denemebaşka şeydir felsefe başka şeydir.

8. Not: Bazı kaynaklar ama fakat çünkü gibi bağlaçlarla birbirine bağlayan cümleleri bağlı cümle olarak kabul eder. • *Bu işe başlıyorum; • ama bugün bitiremem.

9. Özet • Öğe ortaklığı olmayan sıralı cümle çeşididir. Sıralı cümleyi oluşturan cümleler anlamca birbirine bağlıdır; ancak aralarında öğe ortaklığı söz konusu değildir. • "Kitapları çok severdi." sözü yüklemi, öznesi olan bir cümledir. • "Evindeki kütüphanede binlerce kitabı vardı." sözü de eksiksiz bir cümledir. • Bu iki cümle anlamca birbirine bağlıdır. • "Kitapları çok severdi; evindeki kütüphanede binlerce kitap vardı." cümlesi ise bir bağımsız sıralı cümle olur. Her cüm­lenin öğeleri yalnız kendine ait, cümleler arasında öğe ortaklığı yok.

10. Kaynakça • EdebiForum.Com. (2011, 7 Çarşamba). Edebi Forum. 7 Cuma, 2011 tarihinde Edebiyat Forum: http://www.edebiyatforum.com/cumle-turleri/yapi-bakimindan-cumleler.html adresinden alındı