EMRAH KANYILMAZ

1. EMRAH KANYILMAZ HALK EDEBİYATI DERSİ ZONGULDAK/DEVREK BASTON SANATI İLE İLGİLİ DERLEME

2. Derlemenin Öyküsü • Geleneksel el sanatlarından bastonculuk Devrek’te bir yaşam biçimi, yerli halkın adeta duygu ve düşüncelerine tercüman olan bir sanattır. Bastonu derleme konusu olarak seçmemdeki en önemli etken köklü bir geçmişi olan bastonu sizlere tanıtmaktır. Bu bağlamda araştırmalar yaptım ve dört kişi ile görüşme yaptım.

3. KAYNAK KİŞİLER KAYNAK KİŞİLER • 1.Kaynak Kişi: Tansel Işık • 2.Kaynak Kişi: Umut Sarı • 3.Kaynak Kişi: Raşit Korum • 4.Kaynak Kişi: Mehmet Sait Akar

4. ZONGULDAK – DEVREK TARİHİ Devrek’in tarihi M.Ö 2000’lı yıllara dayanmaktadır. Devrek’in eski adı Hamideye’dir Temel geçim kaynağı maden ve ormanlardır. Buna bağlı olarak el sanatları özellikle bastonculuk çok gelişmiştir. Toplam nüfusu köylerle birlikte 90 bin civarındadır. Merkezin nüfusu 30 bin civarındadır

5. DEVREK BASTONUN TARİHÇESİ • Tarihsel gelişim içerisinde bastona baktığımızda öncelikle baston kelimesinin ne anlama geldiğini ve hangi amaçlarla kullanılır olduğunu değerlendirmek gerekir • Baston dilimizde yürümeyi kolaylaştırmak için dayanak olarak yaralanılan ağaçtan yapılmış bir araç anlamında kullanılmaktadır.

6. Eski çağlarda bastona asa denirdi. Asa hükümdarların , din adamlarının , kumandanların ellerinde tuttukları maddi ve manevi kuvvete otoriteye dalalet eden ağaçtan yapılmış sopadır. • Türklerde asa kullanma geleneği 19.yüzyılın ilk çeyreğinde kadar devam etmiştir. Bu tarihten sonra II.Mahmut’un başlattığı batılılaşma hareketiyle kendini hissettirmiş bizzat padişahın kendisi kıyafetini değiştirmiş ve ilk baston taşıyan kişi de o olmuştur.

7. Asanın bastondan farkı baş tarafının bir topuzla bitmiş olması ve uzun olmasıdır. Uzunluğu kullanan kişinin omuz hizasında olan asa topuzundan tutulduğunda el o hizada kalkmış olur. Asa ile yürünürken asa baston gibi değil üst kısmından uygun bir yerinden tutulur.

9. Bugün baston düşünüldüğünde bir değnek olmanın yanında birden fazla fonksiyonu vardır. Yüzyıllardan beri baston birden çok amaç için kullanılmıştır. • Baston yürümek için bir değnek, süsleme için bir aksesuar, insanların kendini koruması için bir silah, hediyelik eşya olmak üzere çok amaçlı kullanılmıştır.

10. Bastonculuk Devrek’te yapılan el sanatlarının başında gelmektedir. Baston yapımı Devrek’te orman ürünlerine paralel olarak gelişmiştir. Bastonculuğun temeli kabul edilen ilk ürünler keten eğirme çıkrıkçılığı ile başlamıştır. Devrek bastonunu diğer bastonlardan ayıran en önemli özelliği baston ile baston sapının farklı ağaçlardan yapılmasıdır.

11. Marangoz Ali Ziya Efendi, askerlik yıllarında Mısır’da İngilizlere tutsak düşünce mesleğinden yararlanılarak İngiliz subayların ve asillerinin bastonlarını, şemsiyelerini onarmakla görevlendirilir. Bu yıllarda onarma işleminin yanında pek çok baston, şemsiye sapı ve pipo yapan Ali Ziya Efendi giderek baston yapımının tüm inceliklerini öğrenir. O’nun dönüşüyle birlikte Devrek’te bastonculuk başlamıştır.

12. Devrek Bastonu’nun XVII. Yüzyıldan itibaren popüler olması, Osmanlı İmparatorluğu’nun toplumsal ve kültürel değişim süreciyle yakın ilgilidir. • Tanzimat’tan sonra Avrupalılar gibi giyinilmeye başladıktan sonra fesle beraber baston da kıyafeti tamamlayan bir aksesuar olarak baston kullanılmaya başlanmıştır

13. Cumhuriyet öncesi Devrek’te baston yapımının savaşlar nedeniyle bir ara durakladığı, Yemen İsyanı, I.Dünya Harbi ve ardından İstiklal Savaşı’nın başlaması nedeniyle seferberlik emirleri doğrultusunda silah altına alınan Devrekli baston ustalarının 8-10 yıl memleketlerine gelemedikleri ve bu dönemde baston yapımı duraksamıştır. Daha sonra baston ustaları yaptıkları bastonları satamaz hale gelmişler ve başka işlere yönelmişlerdir.

14. Bastonculuk sanatının günümüze aktarılmasında Hacı Bekir Efendi, Abdullah Salman Usta, Hasan Usta, Hakkı Salman Usta, Ahmet Usta, Abdullah Karaöz ve Abdulbaki Usta’nın katkıları olmuştur.

15. DEVREK BASTONUNUN YAPIMINDA KULLANILAN AĞAÇLAR • Genel olarak kızılcık ağacı kullanılır. Kızılcık ağacının yanı sıra akça ağaç, ak gürgen, ceviz, çam, gül, döngel, çınar, kayın, fındık, meşe, kiraz ve porsuk ağacı gibi ağaçlar kullanılmaktadır.

16. DEVREK BASTONUNUN YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER • Baston yapımında birbirinden faklı birçok araç ve gereç kullanılmaktadır. Bunlar ; testere, keski, çivi, çekiç, eğe, zımpara kağıdı, matkap, freze aleti, divit ve divit ucu, sistire, zımpara makinesi, kompresör, doğrulama tahtası, mengene, ağaç tornası, törpü, vernik borusu, yakma makinesi, oyma bıçakları, fırça gibi araçlar kullanılmaktadır.

17. DEVREK BASTONUNUN YAPIMINDA KULLANILAN FİGÜR VE MOTİFLER • Bastonların süslenmesinde belli başlı figür ve motifler vardır. Bunlar; İnsan figürleri, hayvan figürleri ( yılan, kartal, aslan, kurt, balık at gibi…) bitkisel motifler ( çiçek, yaprak, ağaç gibi…), geometrik motifler, geçmeler, yazı, nesneli bezeme gibi motif ve figürler kullanılmaktadır

21. DEVREK BASTONUNUN YAPILIŞ AŞAMALARI 1) Fırınlama 2) Tornalama, törpüleme 3) Gövde 4) Sap kesimi 5)Uç Takma 6)Sistire ve zımpara 7)Renklendirme ve boyama 8)Süsleme ve işleme 9)Verniklenme

22. Fırınlama: Baston yapımında kullanılacak olan ağaç fırında 180- 240 derecede on – on beş dakika bekletilir. Sonra fırında yumuşayan ağaç istenilen şekilde düzeltme tahtasında düzeltilir. Daha sonra da düz yere konulur ve soğutulur. • Tornalama: Tornada bastonun sap takılacak kısmı, işleme yapılacak gövdesi ve uç takılarak bölümleri çekilerek hazırlanır.

23. Gövde: Bastonun üzerine yapılacak motif bastonun üstüne el yordamıyla çizilir. • Sap Kesimi: Bastona uygun olan sap kesilir ve uygun sap tutkal ile gövde kısmına tutturulur. • Uç Takma: Takılacak uç delinerek gövdedeki kavelaya tutkalla monte edilir. Uç takmaktaki amaç bastonun uç kısmının çabuk aşınmasını engellemektir.

24. Sistire ve Zımpara: Oyma ve törpü işlemleri bitmiş sap ve gövde üzerindeki törpü izlerini tamamen çıkartmak için önce sistire çekilir. Sonra da iyice baston üzerine yapılan şekil belirginleşene kadar zımpara yapılır. • Renklendirme ve Boyama: En rahat ve kalıcı olarak ya çini mürekkebi ile ya da saf nitrik asitle yakılarak boyanır.

25. Süsleme – İşleme: Süslemeler çini mürekkebi ile ya boyayarak, spiralle oyulur ya çini kalemlerle çizerek yapılır ya da aynı işlem asitle yapılır. • Vernikleme: Bütün işlemleri tamamladıktan sonra bastonun verniklenmesi, daldırma yöntemiyle yapılır. • Daldırma usulü, verniğin her bölgesine nüfus etmesi eşit şekilde dağılması bakımından en sağlıklı yöntemdir

26. Bastonların Pazarlanması • Her yıl yapılan baston festivalinde bastonlar görücüye çıkar ve reklamı yapılıp satışa sunulur. • İnternet üzerinden de satışı yapılmaktadır. • Ayrıca kargo vasıtasıyla istenilen yere baston ulaştırılabiliyor.