TEATR ANTYCZNY

1. TEATR ANTYCZNY Prezentacja dla uczniów trzeciej klasy gimnazjum

2. Narodziny teatru Geneza teatru antycznego wiąże się z kultem boga Dionizosa – patrona narodzin i śmierci, winnej latorośli, urodzaju i wina.

3. Ateński tragik Eurypides tak sławił Dionizosa: „Dionizos jest bogiem rozkoszy. Panuje pośród uczt i wieńców kwietnych. Dźwiękiem swojej fujarki roznieca tańce wesołe. Z niego rodzą się śmiechy szalone i on rozprasza czarne troski. Jego nektar płynąc na stołach bogów zwiększa ich szczęście, a ludzie czerpią z jego radosnej czary sen i zapomnienie”.

4. WIZERUNKI DIONIZOSA • Najstarszymi wizerunkami były proste słupy, na które nakładano brodatą maskę i ubierano je w powłóczyste szaty. • Później powszechny stał się wizerunek nagiego młodzieńca z przerzuconą skórą jelonka. • Często przedstawiano go w wieńcu z bluszczu lub z liści winorośli, z tyrysem (zielony pręt zakończony szyszką), z kiścią winogron lub dwuusznym pucharem (kantaros). Wypoczywa w cieniu albo jedzie na wozie zaprzężonym w lwy lub tygrysy. Zwykle ma przy sobie panterę, lamparta, tygrysa i często poi je winem z dzbana.

5. KULT DIONIZOSA W Atenach odbywały się cztery ważne święta ku czci boga Dionizosa, ale dla historii teatru ważne są dwa z nich – Wielkie i Małe Dionizje.

6. Wielkie DIONIZJE • Obchodzono w miastach w końcu marca i z początkiem kwietnia. • Trwały pięć, a potem sześć dni. • Miały charakter podniosłego misterium.

7. Jak świętowano Dionizje? W pierwszy dzień świąt, po złożeniu ofiary z kozła, śpiewano uroczystą pieśń zwaną dytyrambem. Ulicami spacerowali ludzie uwieńczeni bluszczem. Każdy niósł kubek albo dzban wina, przepijano do siebie, witano się świętym okrzykiem Euoe, nucono wesołe i rubaszne piosenki. Nazajutrz o świcie ruszała procesja z Leajonu, małej świątyni Dionizosa. Prastary drewniany posąg boga niesiono do kaplicy za miastem, skąd wieczorem przy świetle pochodni odprowadzano go z powrotem do Lenajonu.

8. MAŁE DIONIZJE • Odbywały się jesienią • Obchodzone były na wsiach • Miały charakter wesołej, ludowej zabawy

9. Jak przebiegały Małe Dionizje? Połączone były z jarmarkiem garncarskim. Zabijano kozła lub zająca i jego krwią podlewano korzenie winorośli. Wsie ożywały. Radość była powszechna, bo nawet niewolnicy w tym dniu mieli zupełną swobodę. Wędrowni grajkowie i komedianci mieszali się z gospodarzami, którzy przysłaniali twarze zabawnymi maskami z kory drzewnej, inni chodzili posmarowani osadem winnym lub farbą garncarską, podobni do starych, nieokrzesanych bożków. Wino przelewało się strumieniami.

10. Rola koryfeusza • Z dytyrambu, czyli chóralnej pieśni z towarzyszeniem tańca ku czci Dionizosa, z czasem wyodrębniono tzw. DIALOG KORYFEUSZA (przewodnika chóru) z chórem. • Koryfeusz dał początek pierwszemu aktorowi.

11. GENEZA GATUNKÓW DRAMATYCZNYCH • Poważne w swym charakterze Wielkie Dionizje dały początek tragedii. • Wesołe, swawolne Małe Dionizje dały początek komedii. Nazwa pochodzi od słowa kosmos, co oznacza świąteczną procesję Dionizosa.

12. AKTORZY Aktorzy, tylko mężczyźni, występowali przeważnie w bardzo jaskrawych strojach, w maskach i na koturnach.

13. Skąd się wzięli aktorzy? • Początkowo na scenie w ogóle nie występowali aktorzy, tylko chór i jego przewodnik. • Aktorzy byli wprowadzani na scenę stopniowo: • pierwszego wprowadziłTespis • drugiego – Ajschylos • trzeciego – Sofokles. • W tragedii na scenie mogło występować jednocześnie tylko trzech aktorów.

14. MASKI Aktor mógł wystąpić w jednej z czterech masek: • masce śmiechu • masce płaczu • masce gniewu • masce strachu.

15. Gdzie odbywały się przedstawienia? Ciepły klimat Grecji pozwalał na to, by przedstawienia odbywały się na powietrzu.

16. SCHEMAT BUDOWY TEATRU

17. Jak wyglądał teatr antyczny? Środek teatru stanowiła ORCHESTRA (tanecznia), na której chór, liczący do piętnastu osób, wykonywał rytmiczne ruchy i śpiewy.

18. Czy tylko orchestra? • Za orchestrą znajdowała się scena zwana PROSCENIUM, na której występowali aktorzy. • Za proscenium znajdowała się SCENE – ściana, dzięki której głosy odbijały się i rozchodziły na całą widownię. Służyła ona też za garderobę i miejsce do wieszania dekoracji.

19. Pierwsza widownia Widzowie, którzy początkowo oglądali przedstawienia siedząc na trawie, z czasem zajęli miejsca na kamiennych lub drewnianych ławach wznoszących się stopniowo w górę. Zwane one były THEATRONEM.

20. O tragedii greckiej • Budowa • Cechy • Funkcja • Sytuacja bohaterów • Tragizm

21. BUDOWA TRAGEDII ANTYCZNEJ • PROLOGOS (wstęp) – zawierał zapowiedź treści tragedii • PARODOS – wejście na scenę chóru, który informował, jak doszło do konfliktu • EPEISODIA (epizody) – wydarzenia; było zazwyczaj 5 epeisodionów, w 4.występował punkt kulminacyjny • STASIMONY – komentarze chóru • EXODOS – ostatnia pieśń chóru; na wyjście

22. Podstawowe zasady budowy dramatu antycznego • Zasada trzech jedności – miejsca, czasu i akcji. • Zasada decorum, czyli odpowiedniości stylu do gatunku. • Zasada nieprzedstawiania bezpośrednio scen krwawych. • Zasada niezmienności charakteru postaci.

23. KATHARSIS Dosłownie: „oczyszczenie” – podstawowa funkcja tragedii greckiej. Dzieło teatralne miało celowo oddziaływać na odbiorców, wywoływać w widzach „litość” (gdy patrzą na cierpienie niewinnego) i „trwogę” (gdy widzą podobieństwo między cierpiącym a sobą) a następnie oczyszczenie z tych doznań.

24. Bohaterowie • O ich sytuacji decyduje przeznaczenie, los, fatum. • Uwikłani są w konflikt tragiczny (istnienie przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru). • Często popełniają „nieszczęśliwe zbłądzenie”, czyli zbrodnię lub czyn niegodny, nie wiedzą jednak o tym; taka rozbieżność między samoświadomością bohatera a jego sytuacją rzeczywistą to ironia tragiczna.

25. Tragizm To podstawowe pojęcie związane z tragedią grecką. Tragizm wywołuje szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowanych w nierozerwalnym konflikcie tragicznym. Bohater, niezależnie od siły charakteru i szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę – śmierć i klęskę.

26. Trójka największych tragików greckich • Ajschylos • Sofokles • Eurypides Ciekawostka: Sofokles napisał ok. 130 tragedii, do naszych czasów dotrwało ich tylko siedem.

27. Bibliografia Ilustracje i zdjęcia wykorzystane w prezentacji pochodzą następujących źródeł: • „Książka o mitologii Greków i Rzymian”, wydawnictwo RTW, Warszawa 1995 • J. M. Roberts „Ilustrowana historia świata”, t.2, Świat Książki, Warszawa 1999 • „Odkrycia młodych”, zeszyt 17, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1991 • „Język polski. Matura 2000”, zeszyt 1, Agencja Wydawnicza Aga-Press, Warszawa 1999