Partnerstwo w zintergowanym systemie wsparcia rodziny

1. Partnerstwo w zintergowanym systemie wsparcia rodziny czyli o modelu polityki społecznej wobec dziecka i rodziny w kontekście ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Mirosław Kaczmarek Olsztyn, 21 marca 2013 r.

2. Partnerstwo i współpraca „Żaden człowiek nie jest samotną wyspą, każdy stanowi ułamek kontynentu.” /John Donne/

3. Partnerstwo w działaniu Partnerstwo w obszarze pomocy dziecku i rodzinie Refleksje z realizacji w 14 powiatach projektu systemowego „Razem dla Mazowsza – Edukacja w działaniu” ze środków EFS w ramach PO KL Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji

4. Podstawą partnerstwa są ludzie!! Bardzo ważnym wyznacznikiem skuteczności działań podejmowanych w partnerstwie są zasoby ludzkie, w tymcharyzmalidera–koordynatora. Od sprawnego wykorzystania indywidualnych potencjałów, mocnych stron członków zespołu zależą rezultaty podejmowanych działań, ich kreatywność i innowacyjność - efekt synergii (2+2=5).

5. Czego potrzebują zintegrowane zespoły pomocy dziecku i rodzinie? Wypracowania i ustalenia odpowiedzi na szereg pytań: Czym jest lokalne partnerstwo? Co stanowi płaszczyznę porozumienia? Jaki powinien być skład partnerstwa? Jakie relacje, style pracy uczestników i lidera powinny charakteryzować udane partnerstwo? Kto powinien (a kto nie) pracować w zespole? Jaka wiedza i umiejętności potrzebne są do pracy w zespole? Jak komunikować wypracowane stanowisko (media)? 2. Poszanowanie różnic

6. Czego potrzebują zintegrowane zespoły pomocy dziecku i rodzinie? Wiedzy i umiejętności w zakresie, m.in.: Pracy w zespole, wypracowywania wspólnego stanowiska z poszanowaniem różnic; Aktywnego słuchania, asertywności; twórczego rozwiązywania problemów, rozwiązywania konfliktów, mediacji; Wzajemnego zaufania, otwartości, wspólnej odpowiedzialności; Relacji między wszystkimi członkami zespołu, jasno wyznaczonych granic; Utrzymania indywidualnego poczucia wartości, odporności na stres (syndrom wypalenia zawodowego); Otwartej komunikacji decyzji (relacja z mediami); 2. Poszanowanie różnic

7. Polityka społeczna wobec dziecka i rodziny Dylemat: Pomagać – wspierać – interweniować

8. Suplement O czym świadczą historie jakich wiele: Historia małej Róży z Błot Wlk. Historia babci Teresy z Lublina Historia rodziny Bajkowskich z Krakowa

9. „Moralna panika”, czyli społeczne i urzędnicze przyzwolenie na interwencję • Dlaczego łatwo sięgamy po środki interwencyjne i dajemy na nie społeczne przyzwolenie? • O czym to świadczy? • Czy jako rodzice chcielibyśmy takiego modelu interwencji wobec własnych dzieci? • Czy taki model interwencji rozwiązuje problemy?

10. Kiedy i jak pomagać? Kiedy i jak interweniować? Prawo nie pozwala nam na dowolność, istnieją m.in.: • Konstytucyjna zasada pomocniczości; • Zasady autonomii rodziny; • Zasada prymatu rodziny • Zasada dobra dziecka; • Społeczny i prawny obowiązek interwencji;

11. Konstytucyjna zasada pomocniczości • Subsydiarne pomaganie (zakaz odbierania) - nie pozbawiać osób i grup niższych tego, co sami potrafią uczynić; • Subsydiarne towarzyszenie– wspierać, gdy ktoś nie jest w stanie sam sobie poradzić,tzw. „ pomoc do samopomocy”; • Subsydiarna redukcja – pomagać do chwili podjęcia swych zadań przez potrzebujących.

12. Zasady prawa rodzinnego • Zasada prymatu rodzinyw wychowaniu dzieci: „...Rodzice ponieważ dali życie dzieciom, mają pierwotne, niezbywalne prawo i pierwszeństwo do wychowania potomstwa i dlatego muszą być uznani za pierwszych i głównych jego wychowawców...” (JPII: Karta Praw Rodziny)

13. Zasady prawa rodzinnego • Zasada autonomii rodziny względem wpływów zewnętrznych, w tym Państwa: „...Nikt nie może być narażony na samowolną lub bezprawną ingerencję w jego życie prywatne, rodzinę, dom czy korespondencję, ani też na bezprawne zamachy na jego cześć i dobre imię….” (Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych) • „Mój dom, moja twierdza”- „my home, my castel”;

14. Zasady prawa rodzinnego • Zasada dobra dziecka: To nakaz kierowania się kryterium najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka w rodzinie, działalności publicznych i prywatnych instytucji: opieki społecznej, edukacji, sądów, władz administracyjnych, ciał ustawodawczych. (przepisy kro: art.56, 109, 114; Konwencja: art. 3);

15. Społeczny obowiązek interwencji • Każdy, kto jest świadkiem zagrożenia dobra dziecka, szczególnie zagrożenia jego zdrowia i życia, ma obowiązek pomocy i interwencji. • Każdy, komu znane jest zdarzenie zagrażające dobru dziecka lub działanie rodziców na jego szkodę, obowiązany jest powiadomić o tym sąd (art. 572 kpc). • Każdy ma obowiązek zawiadamiania policji i sądu rodzinnego w przypadkach świadczących o demoralizacji osoby nieletniej – obowiązek ten nakłada art. 4 upn. To społeczny obowiązek interwencji - nie niesie on za sobą prawnego przymusu reagowania i sankcji karnych.

16. Prawny obowiązek interwencji W sytuacji powzięcia informacji - w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, swoją działalnością publiczną - o zdarzeniach naruszających dobro dziecka, działaniu rodziców na jego szkodę lub popełnieniu przez dziecko przestępstwa ściganego z urzędu, czy też przejawach demoralizacji nieletnich – przedstawiciele instytucji publicznych mają prawny obowiązek interwencji. (art. 572 kpc; art. 4 upn; art. 304 kpk)

17. Szczególna ochrona i odpowiedzialność funkcjonariuszy publicznych Funkcjonariusze publiczni, w tym sędzia, kurator, policjant, nauczyciel, pracownik administracji rządowej i samorządowej (pracownik socjalny), którzy przekraczając swoje kompetencje lub niedopełniając obowiązków działają na szkodę interesu publicznego lub prywatnego (w tym przypadku na szkodę dziecka), podlegają karze do lat 3, a jeżeli działali nieumyślnie do lat 2 (art. 231 § 1 i 3 kk).

18. Granica interwencji – dobro dziecka Powinniśmy zatem pamiętać, że na mocy obecnych przepisów na pracownikach instytucji publicznych i niepublicznych pracujących z dziećmi spoczywa szczególny obowiązek reagowania na wszelkie przypadki zagrożenia dziecka bądź zagrożenia innych przez dzieci.

19. Dyrektywy oddziaływania wobec rodzin nienależycie sprawujących pieczę nad dziećmi Bez koniecznej potrzeby nie należy ingerować w życie rodziny; Jeżeli interwencja jest potrzebna – chronić dobro dziecka udzielając wsparcia całej rodzinie; Celem umieszczenia dziecka poza rodziną jest praca na rzecz powrotu dziecka do rodziny;

20. Dyrektywy oddziaływania wobec rodzin nienależycie sprawujących pieczę nad dziećmi Dzieci pozostające poza rodziną umieszczać w rodzinnych formach pieczy; Dziecko przebywające poza rodziną powinno mieć kontakt z rodzicami; Tylko w sytuacji, gdy postawa rodziców nie gwarantuje powrotu umieszczać dzieci w trwałym środowisku zastępczym.

21. Jak zatem wygląda obraz interwencji w rodzinie w świetle statystyk? • Statystyki Wielkiego Rocznika Statystycznego GUS za lata 2000 – 2010 • Druki sprawozdawcze Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej MPiPS-3 za lata 2001 - 2010 • Druki sprawozdawcze Ministerstwa Sprawiedliwości za lata 2000 – 2010: • MS-16r „ Sprawozdanie w sprawach rodzinnych z zakresu spraw cywilnych …” • MS-18 „Sprawozdanie w sprawach nieletnich”.

22. Demografia – dzieci do uk. 18 r.ż. • 2000 r. – 9 983 200 = 100 % • 2001 r. - 9 664 400 • 2002 r. – 9 342 600 • 2003 r. – 9 008 100 • 2004 r. – 8 700 300 • 2005 r. – 8 446 200 • 2006 r. – 8 229 500 • 2007 r. - 8 041 500 • 2008 r. - 7 860 500 • 2009 r. - 7 850 800 • 2010 r. - 7 840 600 = 78,5 % (spadek o 21,5%)

23. Małoletni pod nadzorem sądów

24. Małoletni pod nadzorem sądów (Wskaźnik na 10 tys. dzieci)

25. Ingerencja we władzę rodzicielską

26. Czy w świetle powyższych danych rodziny zastępcze i adopcja mogą być panaceum na niewydolność rodziny biologicznej?

27. Rozpad rodzin zastępczych – skala zjawiska • W latach 2006 – 2008 rozwiązano 5 911rodzin zastępczych, w tym: • 4 513 rodzin spokrewnionych (76 % rodzin rozwiązanych); • 1 014 rodzin niespokrewnionych (19% ); • 284 rodziny zawodowe (5 % ogółu rodzin rozwiązanych); (Wg. niepublikowanego raportu dr I. Kowalskiej opracowanego dla MPiPS)

28. Rozpad rodzin zastępczych – skala zjawiska Ale rozwiązaniu uległo: • 5,3% ogółu rodzin zastępczych; • 4,8% rodzin spokrewnionych; • 6,5% rodzin niespokrewnionych; • 9,8% rodzin zawodowych ( co 10 rodzina zawodowa!) (We Wrocławiu w ostatnich latach rozwiązano blisko 50% RDDz)

29. Rozpad rodzin zastępczych – przyczyny • Niewywiązywanie się rodziny zastępczej z obowiązków; • Brak możliwości godzenia roli rodzica zastępczego z innymi rolami (rodzinnymi, zaw.); • Trudny kontakt z rodziną biologiczną dziecka (mała pomoc i wsparcie); • Choroba rodzica zastępczego; • Niskie i nieatrakcyjne wynagrodzenie. Wnioskodawcą:34,6% Sąd; 27,5 RZ; 22,8% PCPR!?

30. Należy robić wszystko by dzieci nie trafiały do pieczy zastępczej W świetle prezentowanych danych statystycznych oraz dominujących tendencji można zaryzykować stwierdzenie, że zagrożeniem dobra dziecka i jego prawa do wychowania w rodzinie może stać się wkrótce rozbudowa bądź utrzymanie rozbudowanego systemu opieki zastępczej. (Jednocześnie następuje implozja nadmiernie rozbudowanego, pozbawionego wsparcia systemu rodzin zastępczych)

31. Reforma systemowa wspierania rodziny i pieczy zastępczej Nowa ustawa: o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej uchwalona przez Sejm RP 9 czerwca 2011 r. – weszła w życie 1 stycznia 2012 roku

32. Reforma systemowa wspierania rodziny i pieczy zastępczej I. Pomoc i wsparcie rodziny w środowisku; II. Wsparcie rodzicielstwa zastępczego; III. Przeniesienie części odpowiedzialności na poziom gminy.

33. Reforma - założenia • Profilaktyka i wczesna pomoc rodzinie: usługi dla rodzin „w potrzebie”; • Wzmocnienie odpowiedzialności gminy za rodzinę – asystent rodziny, rodzina wspierająca, odpowiedzialność finansowa: 10%-30%-50%; • Nowe formy rodzinnej pieczy zastępczej; • Wsparcie rodzicielstwa zastępczego: organizator i koordynator ROZ, rodzina pomocowa, urlopy dla rodziców zastępczych;

34. Usługi dla rodzin „w potrzebie” Asystent rodzinny w Gminie: • Pomoc i wsparcie rodzin: diagnoza, zmotywowanie, plan pracy z rodziną, poradnictwo, poprawa sytuacji życiowej rodziny, reintegracja rodziny; • Asystent nie może łączyć funkcji z zadaniami pracownika socjalnego; • Posiada pod opieką do 20 rodzin ( w tym zastępczych spokrewnionych). • Do 31 grudnia 2014 - fakultatywnie

35. Zadania Gminy • Ponoszenie odpowiedzialności finansowej: 1 rok – 10%, 2 – 30%, 3 – 50% za dzieci w pieczy zastępczej; • Prowadzenie konsultacji i poradnictwa specjalistycznego; • Prowadzenie placówek wsparcia dziennego; • Zatrudnienie asystentów rodzinnych; • Organizowanie rodzin wspierających (fakultatywnie); • Organizowanie usług opiekuńczych, specjalistycznych, prawnych; • Organizowanie „grup wsparcia” i „grup samopomocowych”; • Organizowanie terapii i mediacji.

36. Zmiany w rodzinnej opiece zastępczej • Rodzinne domy dziecka – formą opieki rodzinnej; • Rodziny pomocowe (fakultatywne) – jako wsparcie dla rodzinnej pieczy zastępczej (płatna forma zastępstwa na czas urlopów, leczenia itp.); • Stopnie kwalifikacji zawodowych i awansu zawodowego opiekunów zastępczych;

37. Organizator pieczy zastępczej • Wskazany przez starostę publiczny lub niepubliczny organizator rodzinnej pieczy zastępczej powinien: • Szkolić rodziny zastępcze; • Kwalifikować rodziny zastępcze; • Prowadzić poradnictwo i terapię dla rodzin zastępczych i dzieci; • Przeprowadzać pełną diagnozę stanu zdrowia dziecka przed powierzeniem do opieki zastępczej; • Współpracować z sądem.

38. Koordynator rodzinnej opieki zastępczej • Koordynator – zatrudniony i powołany przez Organizatora (30 rodzin lub rdd) powinien: • Zebrać pełną dokumentację dziecka; • Przygotować plan pomocy dziecku i rodzinie (reintegracja); • Dokonywać oceny zasadności pobytu dziecka w RZ; • Wspierać rodzinę zastępczą z umożliwieniem jej dostępu do różnorodnych specjalistów; • Zapewnić opiekę dzieciom w uzasadnionych przypadkach; • Zgłaszać do OA-O dzieci z uregulowaną sytuacją prawną; • Udzielać wsparcia pełnoletnim wychowankom. Do 31.12.2014 tylko dla „nowych” RZ – mniej niż 2 lata stażu

39. Nowe nazwy form opieki • Placówki opiek.-wychow. typu socjalizacyjnego, interwencyjnego i specjalistyczno-terapeutycznego (dzieci powyżej 10 r.ż. - nie więcej niż 14 dzieci); • Placówka opiek.-wych. typu rodzinnego do 8 dzieci); • Regionalna placówka opiek.-terapeutyczna (do 30 dzieci); • Interwencyjny ośrodek preadopcyjny (do 20 dzieci do uk. 1 r.ż.)

40. Nowe standardy placówek opiekuńczych • Do 2020 r. mogą mieć do 30 dzieci; • Do 2015 r. przyjmują dzieci powyżej 7 r.ż; • Od 1.01.2015 r. do 31.12.2019 mogą przyjmować dzieci powyżej 7 r.ż.; • Od 1 stycznia 2020 r. tylko dzieci pow. 10 r.ż.

41. Jak nie należy uprawiać polityki społecznej wobec rodziny? • Problemem dzieci kierowanych do pieczy zastępczej nie jest nierealizacja obowiązku szkolnego; • „Moralna panika” czyli społeczne i urzędnicze przyzwolenie na interwencję; • Słuszne jednostkowe decyzje nie zawsze przekładają się oczekiwane efekty zmian w polityce społecznej;

42. Zintegrowany system pomocy dziecku i rodzinie • Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w założeniach systemowych stawia na prymat rodziny, a w przypadku jej kryzysu na działania na rzecz jej wsparcia i reintegracji - w miejsce dotychczasowego prymatu pieczy zastępczej, jako środka zaradczego na dysfunkcję rodziny. • Brak środków finansowych na jej realizację, przesunięcie w czasie części proponowanych rozwiązań, zmiana standardów mogą wypaczyć sens reformy i pogłębić kryzys.

43. Należy chronić dzieci przed wkraczaniem w zastępczy model opieki. To główne zadanie i istota polityki prorodzinnej. Dziękuję za uwagę Mirosław Kaczmarek – Olsztyn, 21 marca 2013 r.