Psikolojiye Giriş ve Tarihçesi

1. PsikolojiyeGirişveTarihçesi Dr. Esin Doğantekin

2. DersinKazanımları • Psikoloji bilimini tanımlayacak, • Psikoloji biliminin önemini kavrayacak, • Psikolojideki temel yaklaşımları bilecek, • Psikoloji bilimi ile diğer bilimdalları arasındaki ilişkiyi kuracak, • Psikoloji bilimdalınınçalışmaalanlarını sıralayacaksınız.

3. 1. PSİKOLOJİ NASIL TANIMLANIR ? • Psikolojinin konusu oldukçagenistir. • Psikoloji yaşamımızın hemen hemen her yönüyleilişkilidir. • Bugün psikoloji bilimi gerek kendimizde, gerekse başkalarında gözlediğimizbazı davranışarıanlamada yardımcı olur • Bireyin içindeyaşadığı toplum karmaşıklaştıkça, sorun çözmede psikoloji giderek daha önemkazanmıştır. • Bu nedenle psikologlar birbirinden farklı sorunlarla ilgilenmektedirler. • Peki bu sorunlar nelerdir?

4. Psikolojinin tanımı-2 Ergenlik döneminde anne-babanın çocuğa karşı takındığı olumsuz tutumlar nelerdir? Parçalanmışailenin çocuküzerine etkileri nelerdir? Ruh hastalıkları nasıl önlenir? Çevre ve toplum bireyi nasıl etkilemektedir? Televizyon programlarında yer alan Şiddetin çocuküzerine etkisi nedir? İlaçlarınbirey davranışlarına etkisi nedir? Nasıl öğrenirve unuturuz?

5. Psikoloji insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Psikoloji, canlı varlıkların duyuş, düşünüşve davranışlarını inceleyen bir bilimdir. Psikoloji, insan davranışını anlamak amacıyla, insana özgüzihinsel süreçlerinve bellek yapılarının bilimsel analizidir.

6. PsikolojideTemelYaklaşımlar • Biyolojik yaklaşımı savunan psikologlar aşk davranışının hormonların, kasların ve sinir hücrelerininfaaliyetleri sonucunda ortaya çıktığınıbelirtiyorlar. • Davranışçı yaklaşımı savunan psikologlar, aşkın uyaran-tepki şeklinde açıklıyorlar. Bu davranışın koşullanma ve olumlu pekiştirme yoluyla öğrenildiğiniileri sürüyorlar. • Bilişsel yaklaşımı savunan psikologlar, aşkın bir zihinsel süreç olduğunu belirtiyorlar. • Psikoanalitikyaklaşımı savunan psikologlar, aşkın bir bilinçdışıolay olduğunu belirtiyorlar. • İnsancıl yaklaşımı benimseyen psikologlar, aşkı, kişinin duygularının açığaçıkması ve kişilerarası ilişkilerini daha iyiye götürebilmesiiçin bu duyguları açıkça dile getirilmesi olarak tanımlıyorlar.

8. PsikolojideTemelYaklaşımlar • BiyolojikYaklaşım: • Hubel, Wiesel, Cannon, Chomsky, Piaget gibi bilim adamlarının temsil ettiği biyolojik yaklaşıma göre, tüm psikolojik olaylar bir biçimde beynin ve sinir sisteminin etkinliği sonucu ortaya çıkmaktadır. • Davranış ve beden içerisinde meydana gelen olaylar ile beyin ve sinir sisteminde oluşan olaylar arasında bağlantı kurma bu yaklaşımın görevidir.

9. PsikolojideTemelYaklaşımlar 2. DavranışçıYaklaşım • Davranışçı yaklaşım, insanları içsel fonksiyonları yerine davranışlarına bakarak incelemeyi önermektedir. • Davranışın, psikolojinin tek inceleme konusu olduğu yolundaki görüş, Amerikalı psikolog J.B. Watson (1878-1958) tarafından ortaya atılmıştır. • Daha önceleri, psikoloji zihinsel deneyimlerin incelenmesi olarak tanımlanıyor ve psikolojiyle ilgili veriler içebakışbiçimindekikişiselgözlemlerdenoluşuyordu.

10. 2. DavranışçıYaklaşım • İçe bakış tekniği bireylerin daha öncedenöğrendiğiianlamları bir kenara bırakarak etki altında kalma-dan herhangi bir uyarıcı verildiğinde neler hissettiklerini ortaya çıkarmayaçalışmıştır. • Watson içebakış tekniğini reddetmiş bunungereksiz bir yaklaşım olduğunu düşünmüş, ona göre psikoloji bir bilim olacaksa, verilerinin gözlemlenebilir ve ölçülebilir olması gerektiğini savunmuştur. • Psikolojinin yanlızca bireylerin ne yaptıklarını, davranışlarını inceleyerek nesnel bir biçim haline getirilmesinin mümkünolabileceğini söylemiştir. • Organizma ve çevreilişkilerinin insan ve hayvanlarda birbirinin aynı olduğunu söyleyenWatson, bunlar üzerindearaştırmalar yapmıştır.

11. Davranışçı yaklaşımın olumlu yönleri: - Klasik öğrenmekuramı psikolojinin tüm alt dallarını önemliölçüdeetkilemiştir. - Programlı öğrenme, davranış terapisi, reklamcılık ve hayvanları eğitmede bu yaklaşım sayesinde önemli bir yol katedilmiştir. • Davranışçıakıma aşağıdaki eleştiriler yapılmıştır: - Bilinci tamamen gözardıetmiştir. - Davranışın iradeden değil sadece çevredenetkilendiğini belirtmiştir. - Karmaşık davranışları sadece uyarı-tepki bağlamında açıklamıştır. - Genelde daha çok hayvanlar üzerindeçalışmıştır.

12. 3. BilişselYaklaşım • Bilişsel psikologlar, zihnin aldığı bilgiyi etkin bir biçimdeişlediğini ve onu yeni biçimlere ve sınıflamaya dönüştürdüğünü savunurlar. • Biliş,bireyinbilgi edinmesini, sorunları çözmesini ve geleceğe yönelikplânlar yapmasını sağlayan algı, bellek ve bilgi işleme gibi zihinsel süreçlerigöstermek amacıyla kullanılan bir terimdir. • Bilişsel psikoloji, bilişin bilimsel olarak incelenmesidir. • Bu yaklaşımın amacı, zihinsel süreçlerin nasıl örgütlendiğinive çalıştığınıaçıklayandeneyler yapmak ve kuramlar geliştirmektir.

13. 3. Bilişselyaklaşım • Bilişsel psikoloji yaklaşımı kısmen davranışçılarabir tepki olarak geliştirilmiştir. • Birey davranışlarını yanlızca uyaran girdisi ve davranım çıktısıbağlamında açıklamak, davranışın yalın biçimlerinin incelenmesi için uygun olabilir, ancak bu yaklaşım, bireye özgü işlevlerle ilgili ilginç birçok alanı gözardı etmektedir. • İnsanlar düşünür, plân yapar, hatırladıkları bilgiyi temel alarak karar verir ve dikkat gerektiren uyaranlar arasında seçici bir ayrım yaparlar. • Davranışçılar insanların bu yönünüihmal etmiştir.

14. 3. BilişselYaklaşım • Bilişsel psikolojinin ilk savunucularından İngiliz psikolog KennethCraik, beynin bir bilgisayar gibi dış olayları örnek alma ve onlara paralel yapılar kurma yeteneği olduğunu vurgulamıştır. • Psikolog Craik'egöreeğer, organizma kafasının içindedışı gerçekliğinve onun olası tümeylemlerinin "küçükölçekli bir modelini" taşıyorsa, birçokseçenek deneyip en iyisini seçebilir, gelecekteki durumlara olayların bilgisini kullanabilir ve • karşılaştığı acil durumlara çok daha kapsamlı, güvenli ve uzmanca bir yaklaşımla tepki gösterebilir. • "Zihinsel gerçeklik modeli" psikolojide bilişsel yaklaşımın merkezini oluşturmaktadır.

15. Bilişsel kuramın olumlu yönleri: - Davranışçılarıngözardıettiği zihinsel süreçlerüzerindedurmuş ve bu süreçleriaraştırma konusu yapmıştır. - Bireysel kontrol üzerindedurmuştur. - Daha fazla araştırma yapma amaçlamıştır. • Bilişsel kuramın olumsuz yönleri: - Bilişsel kuram davranış üzerine etkisi olan duygusallığı ve çevreselfaktörütamamen gözardı etmiştir. - Deneyler genellikle laboratuvar ortamında gerçekleştirilmiştirve doğal değildir.

16. 4. PsikoanalitikYaklaşım Psikolojinin gelişmesinde önemli yeri olan bir kişi de Sigmund Freud (1856-1939) dur. Freud, birey davranışlarını psikoanalitikaçıdan ele almıştır.

17. 4. PsikoanalitikYaklaşım • Freud bilinçdışısüreçlerüzerindedurmuştur. Bilinçdışısüreçler, insanın farkında olmadığı, ancak yine davranışı etkileyen düşünce, korku ve arzulardır. • Freud'a göreçocukluk sırasında anne ba-ba ve toplum tarafından yasaklanan davranışlar, doğuştan gelen içgüdülerden kaynaklanmaktadır. , • Freud'a görebilinçdışıdavranışlar, rüyalarda, dil sürçmelerinde, tutumlarda ve bunun yanı sıra sanatsal ya da edebi etkinlik gibi toplumsal olarak onaylanan davranış biçimleriyle ifade edilmektedir.

18. 4. PsikoanalitikYaklaşım • Freud, ruh hastaları ile uğraşırken yaptığı çalışmalarave bilgilerine dayanarak bir tedavi yöntemive kişlikkuramı geliştirmiştir. • Freud'un geliştirdiği "psikoanaliz" hem tedavi yöntemi olarak hem de kuram olarak kullanılmaktadır. • Freud, bilinçdışısürecinserbest çağrışım tekniği ile ortaya çıkacağınıönesürmüştür. • Bu tekniğe göre hasta, aklına ne gelirse özgürcedüşünürve söyler. • Böylecehastanın sorunlarının kaynağını çözümlemede, yorumlamada ve anlamada onun serbest çağrışımlarıkullanılır.

20. 5. İnsancılYaklaşım • Rogers ve çalışma arkadaşları, insanlığın gelişiminde psikolojik buluşlardan yararlanılabileceği inancını taşırlar. • Gelişimin, insan davranışlarını kontrol altına alarak değil de, bireyi özgürlüğe, yaratıcılığa doğru sevkederekyapılacağını savunurlar. • İnsancıl yaklaşım, bilimin amaç değil, bir araç olabilece- ğini vurgulamıştır.

21. 5. İnsancılYaklaşım • Bu yaklaşım, bireyin kişisel dünyagörüşü ve olayları yo-rumlamasıyla ilgilidir. • Bir bireyin başlıca güdüselgücü, gelişmeye ve kendini gerçekleştirmeyeyönelikeğilimidir. • Bireyin potansiyelinin geliştirilmesine verdiği önem nedeniyle insancıl yaklaşım, etkileşim gruplarıyla, değişik türde "bilinç alanını genişletme" yöntemleriyle ve mistik de- neyimlerle yakından bağlantılıdır. • Bu alanda Rogersdışında Kelley, Maslow da çalışmalar yapmıştır.

22. PSiKOLOJiNiNALANLARI • Deneysel Psikoloji (Biyopsikoloji, Fizyolojik psikoloji, Psikofizyoloji, Nöropsikoloji) • Gelişim Psikolojisi • Eğitim ve Okul Psikolojisi • Klinik Psikolojisi • Kişilik Psikolojisi • Sosyal Psikolojisi (Ekolojik Psikoloji, Çevresel Psikoloji) • Endüstrive Örgüt Psikolojisi (Mühendislik Psikolojisi, Tüketici Psikolojisi) • Psikometri

23. 1. DeneyselPsikoloji • Bireylerin duyusal uyaranlara nasıl tepki verdiklerini, dünyayı nasıl algıladıklarını, nasıl öğreniphatırladıklarını, duygusal olarak nasıl davrandıklarını, başarma arzusu, açlıkgüdüsüyle nasıl eylemde bulunduklarını anlamak, açıklamak ve kontrol etmek içinaraştırma yapmak,deneysel psikolojinin alanına girer. • Bu türçalışmalarçoğukez laboratuar ortamlarında yapılır.

24. 1. DeneyselPsikoloji • Deneysel Psikologlar hayvanlar üzerinde de çalışırlar. • Bazen birey ve hayvan davranışlarını birbiriyle ilişkilendirme çabasına girerler, bazen de, değişik türlerindavranışlarını karşılaştırmak amacıyla hayvanları incelerler. • Deneysel psikologlar kesin ölçüm ve kontrol yöntemlerigeliştirme amacındadırlar.

25. 2. GelişimPsikolojisi • Döllenmedenölüme kadar olan evre içindeçevresel ve genetik etkilerin bir sonucu olarak bireyin davranışlarında, düşüncesindeve yapısında ortaya çıkan fiziksel, bilişsel ve sosyal duygusal değişmeleri inceleyen bir psikoloji alanıdır. • Gelişim psikologları, psikolojik sürecive davranışların gelişimiyle ilgilenirler.

27. 2. GelişimPsikolojisi • Gelişim psikolojisi en çokgelişme, değişme, birey ve zaman, genetik çevresel etkiler üzerinde durmaktadır. • Gelişim psikologları, gelişimsel değişmeleri yalnızca açıklamakla kalmaz, aynı zamanda bu değişmenin altında yatan ve onu ortaya çıkaransüreci veya koşulları da açıklamayaçalışırlar.

28. 3. EğitimPsikolojisi • Eğitim psikolojisi, öğrenmesüreçlerinin psikolojik yönleriniaraştırır. • Eğitim psikologları, öğrenmeve öğretimdallarında uzmanlaşmışlardır. • İnceleme konuları arasında, televizyonun çocuklarınçalışma alışkanlıklarını ne derece etkilediği, eğitimde stres, öğretmenve öğrenci ilişkileri, öğrenmeengeli olan çocukların sorunları gibi konular vardır. • Eğitim psikologları, okullarda da çalışmaklabirlikte, çoğunluklaüniversitelerin ilgili dallarında çalışırlar. • Buradaki görevleri, öğretimyöntemleriüzerindearaştırma yapmak ve öğretmenlerleokul psikologlarının çalışmalarınayardımcı olmaktır.

29. 4. KlinikPsikolojisi • Klinik psikolojisi çok yaygın bir uzmanlık alanıdır. • Klinik psikologlar çokçeşitlialanlarda görev yapmaktadırlar. • Tüm diğer psikologlar gibi klinik psikologları da "davranışı" anlamaya çalışırlar. • Özellikleinsanın "normal" ve "anormal" davranışı ile ilgilenirler. • İkinci özellikleriaraştırıcılıklarıdır. • Klinik psikologları insan davranışlarını araştırırlar ve araştırmalarla elde edilen bu bilgileri pratikle bütünleştirerekuygularlar.

30. 4. KlinikPsikoloji • Üçüncüözellikteölçmedeğerlendirme fonksiyonlarıdır. • Gözledikleri, inceledikleri kişilerle ilgili kararlarını temellendirebilmek içindeğişik yöntemlerlebilgiler toplarlar, topladıkları bilgiler genellikle bir "vaka"yayöneliktir. • Dördüncüözellikte, psikolojik açıdan sorunları, sıkıntıları olan, stresli kişi ya da gruplara yardım etmeleri, gerekti- ğindekoruyucu ruh sağlığı çalışmalarıiçine girmeleridir.

32. 4. KlinikPsikoloji • Klinik psikologlar, duygusal, zihinsel ve davranışsal sorunlar, ergenlik döneminin belirtileri, yetişkinlik ve yaşlılık dönemleri, depresyon ve şizofren gibi konularla ilgilenirler. • Diğer inceleme konuları ise, fobiler, kişilik, mutsuzluk, huzursuzluk, engelleme, yetersizlik ve gerginlik gibi konulardır.

33. 5. KişilikPsikolojisi • Kişilik psikologları, bireylerarası farklılıkları incelerler. • Bireylerin pratik amaçlarlasınıflandırılması ve her bireyin kendine özgüniteliklerinin incelenmesi bu psikologların ilgi alanlarına girmektedir.

34. 5. KişilikPsikolojisi • Kişilik psikologları, klinik psikologlarından bir yönüyle ayrılırlar. • Klinik psikologları normal dışı bireylerin tedavisi ile ilgilenirler. • Kişilik psikologları ise, normal bireylerin davranışlarındaki değişimleri inceler. • Bireyler her olaya değişik tepkide bulunurlar. • Kişilik psikologları, "Neden bireyler aynı olaylara değişik biçimlerde tepki gösteriyorlar?" sorusuna yanıt verirler. • Başka bir ifadeyle, kişilik psikologları, bireyleri ve bireysel ayrılıkları anlamaya çalışırlar. • Örneğin saldırganlık, başkaldırı, boyun eğme, bireyin toplumsallaşması, özgürlük gibi.

35. 6. SosyalPsikoloji • Sosyal psikoloji, olayları birey ve toplumsal bağlam içerisinde ele alır. • Başka bir deyişle, toplumsal bağlam içindeki bireyin ve bireyle toplumsal bağlam arasındaki karşılıklı ilişki ve etkinin bilimsel olarak araştırılmasını inceler. • Sosyal psikologlar itaat, uyma, propaganda, önyargı, saldırganlık, şiddet ve sevgi, yardımlaşma, işbirliği, rekabet, kişilerarası iletişim gibi konuları inceler.

36. 6. SosyalPsikoloji • Son yıllarda, önce ekolojik psikoloji, sonra çevresel psikoloji akımlarının ortaya çıkması ile sosyal psikoloji, insanların günlükyaşamlarını geçirdikleri ortamların, yalnızca toplumsal değil, aynı zamanda fiziksel çevreninözellikleri ve bu çevre ile davranış arasındaki önemli ve çokyönlü ilişkilerin araştırılması gereğini kabul etmiştir. • Çevresel psikoloji, sosyal psikolojinin algı, biliş, tutum v.b. gibi çok temel kavramlarına ve ilgili kuramlarına da dayanarak çevresel algı, çevreselbiliş, çevresel tutum, öğrenme, çevresel stres ve bununla başa çıkma yolları, kent yaşamı, gürültü, hava kirliliği gibi pekçok konu üzerindeçalışır.

37. 7. EndüstriveMühendislikPsikolojisi • Endüstri psikologların bir diğer adı da örgütselpsikologdur. • Bu psikologlar belirli endüstriişletmelerinde danışman olarak çalışırlar. • Belirli bir işe en uygun kişi ya da kişileri seçmek, işle ilgili eğitim programları hazırlamak ve yönetimin, çalışanlarınmoral ve iyiliğine yönelik kararlarına katılmak gibi sorunlarla uğraşırlar.

38. 7. EndüstriveMühendislikPsikolojisi • Endüstri psikologların kurumlarda verdiği hizmetler üç aşamada gerçekleşiyor. • İlk aşamada problem tanımlanıyor, bunu da gözlem yapma, anket uygulama, görüşme, test yapma ve varolankurum arşivlerinden yararlanma izliyor. • İkinci aşamada, sorunun yapısına ve doğasına uygun çözümönerilerigeliştiriliyor, uygulanıyor. • Çözümönerisi, eleman seçmek veya iş verimini arttırmaya yönelik bir eğitim programının hazırlanmasını örgörmekte. Son aşama ise eğitim programlarının etkili olup olmadığını değerlendirmekten ibarettir.

39. 7. EndüstriveMühendislikPsikolojisi • Endüstri psikolojisinin bir dalı da, mühendislik psikolojisidir. • Bunlar bireylerle makinalar arasında ilişkiyi en iyi hale getirmeye, bireyin hatasını en aza indirgeyen makinalar tasarımlamaya çalışırlar. • Örneğin, mühendislik psikologları, astronatlarıniçinde rahatlıkla yaşayıp, işlerini görebilecekleri uzay kabinlerinin geliştirilmesi çalışmalarınakatılmaktadırlar.

40. PsikolojiBilimininTürkToplumundakiYeri • Bireydüzeyindepsikolojininyaraları • Psikolojibilimininkavramvesüreçlerinibilenkişiler, kendidavranışlarıüzerindedahadüzenligözlemleryapabilirler. • Psikolojininyöntemleriveiçeriğikonusundabilgisinigeliştirmişbirbirey, kendidavranışınaönyargılar, kalıplaşmışgeleneklervegöreneklerçerçevesindedeğilbilimselbiryaklaşımiçindebakabilir. • Psikolojibilmeyenkişinin, toplumumuzdasıksıkrastladığımızkalıplaşmışcevaplarınarkasınasığınarakçözümleraramaktanötebaşkabirseçeneğiyoktur

41. Psikolojiningrupvetoplumdüzeyindekikatkısı • Grupilişkilerinindoğasınıinceleyenpsikologlar, önemlikavramlarvetekniklergeliştirmişlerdir. • Bu kavramveteknikler, aileilişkileriileilgiliolabildiğigibibirşirketidareheyetininveyasınıftakiöğrencilerindavranışını da ilgilendirebilir. • Şirketyöneticisi, askeribirliğinkomutanı, başhekim, muhtargibiyöneticikonumundakikişiler, psikolojininyöntemvekavramlarındanfaydalanarakgruplarındakiinsanilişkilerinidüzenli, sağlıklı,veverimliyöndegeliştirebilirler.