WYKŁAD 3

1. WYKŁAD 3 • AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA: • SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE • FUNKCJONOWANIE GRUP dr Bożena Ojrzyńska

2. Sytuacje społeczne Współczesny człowiek niemal zawsze znajduje się w sytuacjach społecznych. Sytuacje społeczne to takie sytuacje, w których inni ludzie przez swoją obecność w zasadniczy sposób modyfikują zachowania poszczególnych jednostek. Każda jednostka uczestniczy w życiu grupowym. To, jak się zachowuje, nie zależy jedynie od tego, kim jest, ale też od tego, do jakiej grupy należy, jaką ma w niej pozycję.

3. Rozwój funkcjonowania społecznego • Okres niemowlęcy: niemowlę uzależnione w zaspokajaniu potrzeb od dorosłych – pierwsze reakcje społeczne na to co robią dorośli (pozytywne i negatywne). Z czasem: aktywne inicjowanie kontaktów z innymi, zwracanie ich uwagi, początki procesu spostrzegania społecznego (zewnętrznego np. inna reakcja na twarz mamy niż obcej kobiety), • Okres poniemowlęcy: coraz większy wachlarz interakcji, rozwija się mowa nadająca kontaktom nową jakość, naśladowanie dorosłych.

4. Okres przedszkolny • Dzieci stają przed koniecznością dostosowania się do różnych norm społecznych – konformizm. • Chęć zyskania uznania dorosłych (przechwalają się ). • Chęć bycia lubianym – dostosowanie zachowania, by zaspokoić oczekiwania innych. • Ewolucja w zachowaniach z rówieśnikami: od współuczestniczenia do współdziałania

5. Wiek szkolny (SP) • Rozwój umiejętności zachowań społecznych. • Nauka nowej, ważnej roli, przez pryzmat której są oceniani przez nauczycieli i rodziców. • Stają się świadomymi członkami grupy- pojawia się poczucie identyfikacji z grupą, działają zgodnie z celami grupowymi.

6. Dojrzewanie • Wzrost dynamiki życia społecznego i znaczenia grup nieformalnych • Tendencja do niezależności i samodzielności • Spadek autorytetu rodziców  konflikty (rozbieżność definicji dziecka między młodzieżą i dorosłymi)

7. Jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi? JA

8. Stereotyp • Uproszczony, trwały, niedokładny obraz umysłowy rzeczywistości społecznej. • Uboga, jednostronna treść • Silna emocja i ewaluacja • Bardzo uogólniony • UPRZEDZENIA: stan wewnętrznej gotowości psychicznej do reagowania w tendencyjny sposób na członków pewnych grup • DYSKRYMINACJA: zachowanie spowodowane uprzedzeniem

9. Funkcje stereotypów • Przyspieszają ocenę nieznanych nam osób – są dodatkową wiedzą (nie są oparte na doświadczeniach indywidualnych). • Wiążą się z potrzebą bezpieczeństwa i zdolności przewidywania cudzych zachowań. • Ludzie operując danym stereotypem mają złudne przekonanie, że wiedzą jak należy się w danej chwili zachować.

10. Rodzaje stereotypów • Narodowe • Płciowe • Religijne • Grupowe np. zawodowe, klasowe Aktywizacja stereotypów prowadzi do zniekształconej oceny wykonania innych i do zmian we własnym wykonaniu.

11. Dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypów • Automatyczne przetwarzanie: po pojawieniu się bodźca (członek grupy, stwierdzenie stereotypowe) aktywizuje się stereotyp – bez udziału świadomości. • Kontrolowane przetwarzanie: przy udziale świadomości decydujesz czy odrzucić lub zignorować stereotypizowaną informację (weryfikacja zgodności, przykłady niezgodności).

12. Modele zmiany stereotypów poprzez obserwację (Weber i Crocker) • model buchalteryjny – dostarczenie szeregu informacji niezgodnych ze stereotypem; • model przekształceniowy – wystąpienie jednej silnej, wyrazistej informacji zmieniającej stereotyp; • model wykształcenia stereotypu niższego rzędu– informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi do stworzenia subkategorii pozwalającej na przyswojenie jej bez konieczności zmiany początkowego stereotypu.

13. Osłabianie stereotypów/ uprzedzeń poprzez kontakt • Wzajemna zależność, • Wspólny cel/ wróg, • Jednakowy status, • Nieformalny, interpersonalny kontakt, • Społeczne normy równości.

14. Ukryte teorie osobowości • Schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości. • Składają się z naszych własnych przekonań o zasadach współwystępowania cech osobowości. • Cel: zapełnienie luk w wiedzy i szybka i bogata ocena osoby. • Rozbudowywane wraz ze zdobywaniem doświadczenia. • Częściowo wspólne kulturowo.

15. Upraszczamy • Pozytywne cechy intelektualne: analityczny-praktyczny, • Negatywne cechy intelektualne: głupi –nietaktowny, • Pozytywne cechy społeczne: uczciwy-pomocny, • Negatywne cechy społeczne: dominujący – próżny.

16. Upraszczamy • Typy osobowości np. Typ artystyczny (USA, Europa; nie ma w Chinach), otyły wujek – dobry, troskliwy, • Korelacja pozorna: osoba X przypomina mi osobę Y, więc pewnie ma podobny charakter, • Korelacja atrakcyjności fizycznej z cechami charakteru (wysocy- więcej cech pozytywnych: profesorowie wyżsi od studentów, ładni-dobrzy: przestępcy -niższe wyroki), • Generalizacja defektu: uogólnienie słabości (defektu fizycznego) na inne obszary

17. Atrybucja przyczyn • Teoria atrybucji: określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny zachowania swojego i innych ludzi DLACZEGO LUDZIE ROBIĄ TO CO ROBIĄ? • Atrybucje wewnętrzne: odwołują się do dyspozycji – osobowości, wartości, postaw. • Atrybucje zewnętrzne: odwołują się do sytuacji

18. Czemu krzyczymy na dzieci? • Ja krzyczę, bo DZIECKO zrobiło coś złego. • Ona krzyczy, bo JEST agresywną, złą matką. • Przyczyny własnego zachowania częściej tłumaczymy sytuacją a przyczyny zachowania innych tłumaczymy ich dyspozycjami.

19. Podstawowy błąd atrybucji • Przeceniamy wagę atrybucji wewnętrznej, nawet gdy wpływ sytuacji jest oczywisty.

20. Przyczyny własnych zachowań • Sukces: atrybucje wewnętrzne (jestem mądry – podwyższanie poczucia własnej wartości). • Porażka: atrybucje raczej zewnętrzne (coś mi przeszkodziło, nie miałem szczęścia – obrona poczucia własnej wartości). gdy porażka jest spodziewana i zgodna z naszymi oczekiwaniami łatwiej przyjąć za nią odpowiedzialność.

21. Spostrzeganie błędy: • Przecenianie własnego wkładu w jakiś wynik osiągany wspólnie z innymi osobami (łatwiej przypomnieć sobie, co się robiło samemu niż co robili inni, zwłaszcza gdy się przy tym nie było). • Efekt fałszywej powszechności: przeceniamy stopień rozpowszechnienia własnych postaw, poglądów i cech.

22. Wybór zachowań diagnostycznych • Ocena moralności (intencji działania): zachowania negatywne mają większe znaczenie dla identyfikowania trwałych cech jednostki. • Ocena sprawności (sposób realizacji celów, skuteczność, kompetencje): zachowania pozytywne ważniejsze dla identyfikowania trwałych cech jednostki (błąd może popełnić każdy).

23. Błędy oceny • Efekt pierwszeństwa: obraz człowieka tworzony na podstawie pierwszego wrażenia, blokowane są następne informacje, szczególnie niezgodne (pomijanie, relatywizowanie, usprawiedliwianie) • Efekt Polyanny: tendencja do spostrzegania ludzi RACZEJ w sposób jednoznacznie pozytywne niż jednoznacznie negatywny (negatywne pierwsze wrażenie łatwiej zmienić niż pozytywne)

24. Błędy oceny • Efekt „aureoli” („efekt halo”, błąd oślepienia) – uogólnianie oceny człowieka przez pryzmat jednej cechy pozytywnej, • Efekt Horna (efekt diabelski) – uogólnianie oceny człowieka przez pryzmat jednej cechy negatywnej,

25. Błędy oceny • Efekt podobieństwa – bardziej lubimy osoby, które są pod jakimś względem do nas podobne, w związku z czym te osoby mogą zostać lepiej ocenione; • Tendencja do uśredniania wyników – wg wielu oceniających oceny średnie są najbezpieczniejsze, ponieważ w takim wypadku trudno udowodnić niesprawiedliwość;

26. Błędy oceny • Transfer stereotypu estetycznego – osoby przystojne i eleganckie są oceniane wyżej niż osoby, których wygląd zewnętrzny nie jest aż tak pociągający; • Efekt kontrastu – ocenianie osób na podstawie otaczającej go grupy (gołąb wśród wróbli będzie postrzegany jako potężny, ale pośród jastrzębi wyda się mały i słaby); • Efekt ostatniej chwili – branie pod uwagę tylko i wyłącznie ostatnich sukcesów i porażek, nie uwzględniając wyników pracy osiąganych przez cały okres oceny;

27. Widzimy co chcemy • Efekt Pigmaliona (samospełniające się proroctwo): jeśli założymy, że ktoś ma jakąś cechę, to determinuje nasze zachowanie wobec niego, co z kolei determinuje zachowanie tej osoby i w rezultacie spełnia się proroctwo.

29. Chwilowe obniżanie trafności spostrzegania • Kłopoty z samym sobą: koncentracja na swoich problemach powodują, że nie jesteśmy dobrymi obserwatorami. • Silne emocje: zniekształcamy postrzeganie zgodnie ze znakiem emocji. • Bliska znajomość (przyjaciele, związki, wrogowie): tendencyjne i wybiórcze interpretowanie faktów

30. Grupa społeczna • Grupa, w której 2 lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależy od siebie (w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać) • Zaufanie, • Wpływanie na postępowanie wobec siebie, • Działanie na rzecz wspólnego dobra.

31. Powstawanie grup • Aspekt biologiczny: wszystkie ludzkie działania ukierunkowane są na osiągnięcie jednego wspólnego celu, którym jest przetrwanie gatunku. • Aspekt psychologiczny: człowiek ma wrodzoną potrzebę doznawania opieki, oparcia, przebywania z innymi i miłości, a są one zaspakajane w kontakcie z innymi ludźmi

32. Grupy społeczne: cechy • Wielkość, • Cele (zadania, idee, zaspakajanie potrzeb), • Struktura (role, władza, komunikacja), • Normy grupowe, • Tożsamość – spójność i poczucie odrębności.

33. Wielkość grupy W małych grupach interakcja ma charakter bardziej intensywny niż w większych grupach, uwaga członków skupiona jest wzajemnie na sobie, zachowują oni swoją indywidualność. Wraz ze wzrostem liczby członków grupa staje się bardziej stabilna, utrata członka nie zagraża istnieniu grupy. Wraz ze wzrostem grupy poszerza się zakres jednostkowej wolności, mała grupa może całkowicie kontrolować jednostkę. W przypadku większych społeczności jednostka należy do różnych mniejszych grup, z których każda kontroluje jakąś część osobowości/ działalności. Idealny rozmiar grupy zależy od celów grupy.

34. Cele grupy • Cel grupowy: mniej lub bardziej jasno określony stan rzeczy posiadający dla całej grupy wartość pozytywną i ku któremu grupa zmierza. • Grupy zadaniowe (cel narzucony): • Im bardziej precyzyjnie określony cel, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie on zrealizowany, • Im jaśniejszy cel, tym chętniej ludzie uczestniczą w jego realizacji i tym mniej napięć między członkami, • Im jaśniejszy cel, tym większą więź z grupą odczuwa jednostka i tym chętniej spełnia polecenia grupy.

35. Cele grupy • Grupy towarzyskie: działania grupy są wynikiem interakcji między członkami grupy. • Głównymi celami takich grup jest zaspokajanie potrzeb jednostki (przynależności, uznania, władzy….)

36. Cele jednostki a cele grupy • Zbieżność: OK. • Mała rozbieżność: kompromis nie przynoszący ujmy ani grupie ani jednostce. • Duża rozbieżność: opuszczenie grupy przez jednostkę lub relegowanie jednostki z grupy.

37. Struktura grupy • System pozycji i ról społecznych • Pozycja społeczna: usytuowanie jednostki względem innych członków grupy (obiektywna lub subiektywna) • Rola społeczna: określony zespół wskazań mówiących, jak powinno się postępować, jakie ma się obowiązki, uprawnienia, jakiego postępowania mogą oczekiwań inni ludzi • Struktura władzy, socjometryczna i komunikacji.

38. Przykładowe role grupowe • lider dominacji –nadaje ramy formalne interakcjom, stara się wyznaczyć cele lub reguły (osoby te źle czują się w niejasnych relacjach z innymi, zależy im na produktywności własnej) pozostali członkowie grupy mogą podtrzymywać rolę lidera zadaniowego); • lider sympatii – dostarcza oparcia, zrozumienia, ciepła, wczuwa się w nastroje większości, ma tendencje opiekuńcze;

39. Przykładowe role grupowe • błazen grupowy – osoba, której zachowanie sprzyja rozładowaniu napięcia przez humor (sama źle toleruje napięcie)- może być konstruktywne o ile nie przeszkadza w pracy; • kozioł ofiarny – kanalizuje napięcie grupowe, grupa rozładowuje agresję na tej osobie; • outsider– osoby, które budzą niepokój grupy – pozostaje na uboczu; początkowo grupa poświęca mu czas, jeśli to nie skutkuje jest izolowany, odrzucany przez grupę;

40. Struktura władzy • Uznajemy władzę innych, bo: • Przyzwyczajenie do hierarchii i tego, że ważniejsi sprawują władzę (rodzice), • Zgoda na różne role społeczne i związany z tym przywilej nagradzania i karania przez „ważniejszych”, • Przypisywanie „władcy” autorytetu (wiedza, moralność, ideologia)

41. Geneza przywództwa • Wypadkowa sytuacji, interakcji między członkami grupy i cech osobowościowych oraz rodzaju grupy, jej charakteru, celu i zadań. • Styl: autokratyczny („Bóg”), demokratyczny (organizator) i liberalny („klucznik”).

42. Wpływ przywództwa • Efektywność działania: • Ilość pracy największa: autokratyczne, • Oryginalność produktów: demokratyczne, • Stosunki między członkami: • Życzliwość i kooperacja- demokratyczne, • Agresja i rywalizacja- autokratyczne • Ocena stylu przywództwa przez członków: • Demokratyczny: OK. • Liberalny i autokratyczny- krytyka.

43. Struktura socjometryczna • Kto kogo uznaje lub nie uznaje za atrakcyjnego pod określonym względem. • Usytuowanie poszczególnych członków grupy w odniesieniu do całości grupy, wydzielonych podgrup. • Osoby popularne/ atrakcyjne interpersonalnie/ lubiane i osoby odrzucane przez grupę.

44. Struktura komunikacji • Osoby, które otrzymują największą liczbę info i mają największą liczbę połączeń informacyjnych z innymi zajmują pozycję CENTRALNĄ. • Osoby o małej ilości połączeń: pozycje PERYFERYCZNE. • Relacje między pozycjami informacyjnymi: struktura komunikacyjna grupy. • Osoby o pozycji centralnej postrzegane są przez osoby o pozycji peryferycznej jako przywódcze --> struktura komunikacyjna często pokrywa się ze strukturą władzy.

45. Komunikacja Styl demokratyczny: okrąg Styl autokratyczny: łańcuch, igrek, iks

46. Normy grupowe • Przepisy ustalające, jak powinien a jak nie powinien zachowywać się członek grupy: • Przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę celu (np. plan pracy), • Pozwalają grupie utrzymać swoje istnienie (np. nie ujawniaj info o grupie osobom z zewnątrz - AA, solidarność wewntrzgrupowa – partie)

47. Normy grupowe: przyswajanie • Naśladownictwo: obserwacja zachowań innych członków grupy, ich zachowań zgodnych i nie z normami i ich efekty (sukces- naśladuję zachowanie). • System kar i nagród: nagrody utrwalają właściwe zachowania. • Przy rozbieżności zachowań jednostki i grupy najłatwiej jest zredukować powstały dysonans upodabniając swoje zachowanie do zachowań grupy.

48. Konformizm • Uleganie naciskowi grupowemu zarówno w sferze zachowań jak i wartości. • Kształtowanie postaw zgodnych z postawami innych członków grupy. • Kształtowanie „odporności” na zmianę postaw przez kogoś z zewnątrz – odporność tym silniejsza im bardziej człowiek jest związany z grupą.

49. Konformizm • Konformizm nagradzany, nonkonformizm karany: pozycja w grupie zależy od zachowywania jej norm. • Konformizm zapewniany przez: • Wymuszanie i nacisk grupowy (edukacja, nadzór / obserwacja, ostrzeganie oraz działania dyscyplinujące / nagradzające) • internalizacja (uznanie norm za własne)

50. Jak bardzo zachowamy się konformistycznie? • Grupa wywierająca nacisk: • wielkość (największa zmiana z 2 do 3 osób naciskających), • kompetencje/ autorytet, • Zadanie, którego dotyczy nacisk: • Zadania niejasne, • Zadania trudne, • Osoby, na którą kierowany jest nacisk: • kobiety, • osoby z niską samooceną i kompetencjami, mało twórcze, • silna potrzeba afiliacji i pomocy innym.