Rekomendacja T

1. Rekomendacja T Banki Spółdzielcze Bank BPS Warszawa, 10 stycznia 2011 r.

2. Bank BPS S.A. – trochę historii Bank BPS S.A. - 15 marca 2002 r. utworzony w wyniku inkorporacji: Gospodarczy Bank Południowo-Zachodni SA (bank przejmujący) Bank Unii Gospodarczej SA Lubelski Bank Regionalny SA Małopolski Bank Regionalny SA Rzeszowski Bank Regionalny SA Warmińsko-Mazurski Bank Regionalny SA Dolnośląski Bank Regionalny SA

3. Grupa BPS 360 + 1 Ilość banków spółdzielczych 2 695 Liczba placówek 72 2 623 z tego: Banku BPS S.A. banków spółdzielczych 53 133 mln zł Suma bilansowa

4. Agenda Czym jest Rekomendacja T? Czy przestaniemy się nadmiernie zadłużać? Na co zwrócić uwagę

5. Rekomendacja T i S Rekomendacja T Rekomendacja S • Wyłącznie ekspozycje detaliczne • Polityka i procedury zarządzania ryzykiem • Okresowe oceny przyjętej polityki • Ekspozycje detaliczne i instytucjonalne • Polityka i procedury zarządzania ryzykiem • Okresowe oceny przyjętej polityki Zarządzanie 5

6. Rekomendacja T i S Rekomendacja T Rekomendacja S • Komórka monitorująca portfel kredytów • System wewnętrznych limitów • Rozdzielenie funkcji sprzedaży i ryzyka • Komórka monitorująca portfel kredytów • System wewnętrznych limitów • Limit ekspozycji walutowych < 50% • Rozdzielenie funkcji sprzedaży i ryzyka Kontrola ryzyka 6

7. Rekomendacja T i S Rekomendacja T Rekomendacja S • Ocena zdolności i wiarygodności kredytowej • Limity 50% i 65% • Wszystkie osoby zobowiązanie do spłaty • Korzystanie z zewn. baz danych • Ocena zdolności kredytowej i ryzyk związanych z transakcją • Zdolność obliczana max. na 25 lat • Monitorowanie wpływu kursów walut i stóp procentowych Identyfikacja pomiar i akceptacja ryzyka 7

8. Rekomendacja T i S Rekomendacja T Rekomendacja S • Monitorowanie i aktualizacja wartości zabezpieczenia • LTV nie tylko dla hipotek • Procedury w przypadku spadku wartości zabezpieczenia • Zabezpieczenie na przedmiocie finansowania • Monitorowanie i aktualizacja wartości nieruchomości • Max. LTV 80% >5 lat Zabezpieczenia 8

9. Rekomendacja T i S Rekomendacja T Rekomendacja S • Raportowanie zasad polityki zarządzania ryzykiem • Rekomendacja 22.6 • Raportowanie zasad polityki zarządzania ryzykiem • Rekomendacja 21 pkt 5.1.8 Raportowanie 9

10. Rekomendacja T i S Rekomendacja T Rekomendacja S • Koszt obsługi kredytu przy stopie +400 pb. i kursie waluty +20% • Szczegóły konstrukcji umowy kredytowej • Zapisy Rekomendacji T Relacje z klientami 10

11. Rekomendacja T i S Rekomendacja T Rekomendacja S • Identyfikacja podstawowych obszarów podlegających kontroli wewnętrznej Kontrola wewnętrzna 11

12. Agenda Czym jest Rekomendacja T? Czy przestaniemy się nadmiernie zadłużać? Na co zwrócić uwagę

13. Zamiast wstępu 13

14. Zjawisko przekredytowania na początku 2009 r. zostało wskazane i opisane przez Biuro Informacji Kredytowej Pierwotna definicja osoby nadmiernie zadłużonej to: więcej niż 6 czynnych kredytów 7 zapytań do BIK w ostatnich 12 miesiącach stosunkowo niski dochód terminowe regulowanie zobowiązań Aktualna definicja osoby nadmiernie zadłużonej to: suma miesięcznych obciążeń z tytułu kredytów przekracza miesięczny dochód Zjawisko przekredytowania

15. Wskazywane przyczyny zjawiska przekredytowania to: niepobieranie lub ograniczanie pobierania raportów BIK świadome zbyt łagodne wykorzystywanie informacji o posiadanych przez klienta zobowiązaniach bazowanie na ocenie wiarygodności i rezygnacja lub ograniczanie oceny zdolności kredytowej Zjawisko przekredytowania

16. Prawdziwe przyczyny zjawiska przekredytowania: nad wskazanymi w poprzednim slajdzie przyczynami należy się jednak zastanowić nie można twierdzić, że udzielając kredyty w sposób przedstawiony w poprzednim slajdzie Banki „poszły na całość”, „działały na swoją szkodę”, „nie wiedziały co robią”, czy też co często się pojawia w komentarzach „źle oceniały ryzyko” co zatem było prawdziwą przyczyną takiego zachowania? Zjawisko przekredytowania

17. Prawdziwe przyczyny zjawiska przekredytowania: dążenia do maksymalizacji zysku coraz szersze stosowania modeli statystycznych w tym modeli behawioralnych Banki „odkryły”, że stosując modele statystyczne i automatyzację oceny wniosków kredytowych można znacznie zwiększyć przychody i zyski zwiększając apetyt na ryzyko Zjawisko klientów przekredytowanych to około 5% populacji, modele statystyczne niejednokrotnie funkcjonowały z założonym EL równym 8-10% Zjawisko przekredytowania

18. Nie można jednak twierdzić, że Banki są bez winy: banki świadomie dopuściły do przekredytowania części klientów orientując się na zysk a nie na dobro klienta kryzys finansowy lat 2008-2009, którego „przedłużeniem” jest pogorszenie sytuacji gospodarstw domowych w 2010 roku ze względu na brak doświadczeń historycznych w polskiej gospodarce nie był ujmowany w założeniach do budowy modeli Zjawisko przekredytowania

19. Opisana w poprzednich slajdach sytuacja stała się podstawą do wydania przez KNF Rekomendacji T Rekomendacja poza częścią związaną z polityką kredytową, oceną ryzyka i raportowaniem posiada także bardzo mocno zaakcentowaną część dotyczącą relacji z klientami Czy Rekomendacja T powstała aby powstrzymać Banki przed podejmowaniem nadmiernego ryzyka? Zjawisko przekredytowania

20. Agenda Czym jest Rekomendacja T? Czy przestaniemy się nadmiernie zadłużać? Na co zwrócić uwagę

21. Osoba zobowiązana do spłaty ekspozycji kredytowej – osoba, do której bank posiadający ekspozycję kredytową może kierować roszczenia o spłatę ekspozycji kredytowej z tytułu zawartej umowy kredytowej, w szczególności współmałżonek osoby wnioskującej lub posiadającej ekspozycję kredytową o ile nie jest on objęty ustrojem rozdzielności majątkowej. Znaczące zaangażowanie z tytułu detalicznych ekspozycji kredytowych – oznacza maksymalną z wartości: zaangażowanie z tytułu udzielonych przez bank detalicznych ekspozycji kredytowych (wycena według wartości bilansowej) przekraczające 10% sumy bilansowej lub 0,5 mld zł. Definicje

22. Bank powinien posiadać wewnętrzne limity ograniczające ryzyko kredytowe odnoszące się do całego portfela, oraz poszczególnych rodzajów detalicznych ekspozycji kredytowych. Limity te powinny uwzględniać zróżnicowanie ekspozycji kredytowych i zabezpieczeń. Limity te powinny ponadto określać wielkość apetytu na ryzyko banku. 7.6. Każdy produkt powinien mieć określony maksymalny poziom pojedynczej ekspozycji z uwzględnieniem segmentacji klientów. Rekomendacja 7

23. W strukturze organizacyjnej banku powinny być rozdzielone funkcje związane z: a) pozyskiwaniem klientów i sprzedażą oferowanych produktów, b) bezpośrednią analizą wniosków kredytowych, oceną ryzyka i podejmowaniem decyzji kredytowej oraz monitorowaniem detalicznej ekspozycji kredytowej w czasie jej trwania. 8.1. Powyższy podział powinien być w miarę możliwości utrzymany na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej banku. W szczególności odnosi się to do banków znacząco zaangażowanych w detaliczne ekspozycje kredytowe. Oddzielenie funkcji analitycznych oraz kontroli, monitorowania i raportowania ryzyka od sprzedażowych ma szczególne znaczenie w przypadku podejmowania decyzji o udzieleniu kredytu. Istotne jest tutaj aby w przypadku decyzji kolegialnych osoby odpowiedzialne za analizę wniosków kredytowych i ocenę ryzyka miały przeważający głos w relacji do osób związanych z pozyskiwaniem klientów i sprzedażą produktów. 8.2. W przypadku procesów, w których wykorzystywane są w szerokim zakresie narzędzia wspierające proces oceny zdolności i wiarygodności kredytowej (np. systemy scoringowe) realizacja tego wymogu powinna być zapewniona poprzez: a) niezależność procesów budowy i walidacji narzędzi wspierających proces akceptacji ryzyka od funkcji sprzedażowych i operacyjnych, b) ograniczenie możliwości akceptacji odstępstw od wskazań narzędzi wspierających i przypisanie kompetencji w tym zakresie z zachowaniem zasady rozdzielenia funkcji wspomnianej na wstępie (wyłączenie komórek/jednostek odpowiedzialnych za pozyskanie klientów i sprzedaż produktów). 8.3. Podział ten powinien zostać odzwierciedlony w odpowiednich wewnętrznych procedurach. Rekomendacja 8

24. Rekomenduje się aby banki przyjmowały obiektywnie bezpieczny poziom obciążenia dochodów klientów detalicznych spłatą zobowiązań kredytowych i finansowych, uwzględniając wpływ warunków makroekonomicznych na ich zdolność kredytową. 10.3. Ustalając maksymalny poziom relacji wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych i finansowych do dochodów klienta bank powinien uwzględniać wyniki testów warunków skrajnych (dalej zwane stress testami) biorąc pod uwagę: a) w przypadku ekspozycji kredytowych oprocentowanych według zmiennej stopy procentowej – istotne zmiany stóp procentowych, przy czym jako wymóg minimalny rekomenduje się przeprowadzanie testów przy założeniu wzrostu stóp procentowych o 400 punktów bazowych, b) w przypadku walutowych ekspozycji kredytowych – istotne zmiany kursów walut, przy czym jako wymóg minimalny rekomenduje się przeprowadzanie testów przy założeniu spadku kursu złotego, w stosunku do poszczególnych walut obcych o 30%. Wyniki stress testów Malesy uwzględnić w procesie ustalania limitów następnie wykorzystywanych w ocenie zdolności i wiarygodności kredytowej klientów detalicznych. Rekomendacja 10 i 11

25. 10.4. Niezależnie od wskazanych powyżej rekomendacji, maksymalny poziom relacji wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych do średnich dochodów netto osiąganych przez osoby zobowiązane do spłaty zadłużenia nie powinien być wyższy niż 50% dla klientów detalicznych o dochodach netto nie przekraczających poziomu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, w żadnym jednak przypadku nie powinien być wyższy niż 65%. 11.8 W przypadku gdy klient detaliczny ubiega się o ekspozycję kredytową, która oprocentowana będzie według zmiennej stopy procentowej w ocenie zdolności kredytowej bank powinien uwzględniać w analizie ryzyka stopy procentowej odpowiedni bufor na skutki potencjalnych niekorzystnych zmian stóp procentowych. Bank wyznacza ten bufor na podstawie prowadzonych analiz zmienności stóp rynkowych. Rekomendacja 10 i 11

26. Zakres oceny zdolności i wiarygodności kredytowej powinien uwzględniać wszystkie osoby zobowiązane do spłaty zobowiązania. 12.1. W ocenie zdolności kredytowej mogą być uwzględnione jedynie dochody osób, które będą zobowiązane do spłaty zaciąganego zobowiązania. 12.2. W ocenie zdolności kredytowej powinny być uwzględnione wszystkie wydatki osób zobowiązanych do spłaty zaciąganego zobowiązania, w tym ponoszone na rzecz osób pozostających na ich utrzymaniu. W ocenie nie można pominąć wydatków i zobowiązań obciążających gospodarstwo domowe, nie zaciąganych przez osobę zobowiązaną do spłaty ekspozycji kredytowej, a które mogą obciążać tą osobę ze względu na objęcie ustrojem wspólności majątkowej. 12.3. Oceną wiarygodności kredytowej powinni zostać objęci wszyscy zobowiązani do spłaty ekspozycji kredytowej. Rekomendacja 12

27. 13.3 Bank powinien uzyskać wiarygodne potwierdzenie wielkości dochodów klienta detalicznego. Bank może przyjąć do oceny zdolności kredytowej dochody deklarowane przez klientów jeśli ma możliwość ich weryfikacji (np. poprzez analizę historii rachunków (wyciągów) bankowych, składanych deklaracji podatkowych, dokumentacji kredytowej innych zaangażowań) oraz wykazania ich odpowiedniego poziomu zgodności ze stanem faktycznym (back testing). 13.4. Bank może dokonać szacunku wielkości dochodów klienta detalicznego jeśli ma możliwość pozyskania obiektywnej informacji niezbędnej do takiego oszacowania (np. poprzez analizę historii rachunków (wyciągów) bankowych, dokumentacji kredytowej innych zaangażowań, wielkość uiszczanych świadczeń) oraz wykaże odpowiedni poziom zgodności szacunków ze stanem faktycznym (back testing). Sposób szacowania dochodu powinien być określony w procedurach zatwierdzonych przez Zarząd banku. Rekomendacja 13

28. Przykładowe wyniki obliczeń zdolności kredytowej Czy Rekomendacja T spowoduje spadek dostępności kredytu?

29. Dziękuję Państwu za uwagę Banki Spółdzielcze Bank BPS