Het Basisinkomen: Utopie of noodzakelijke sociale innovatie?

1. Het Basisinkomen: Utopie of noodzakelijke sociale innovatie? Femke Roosma – Dwars Brabant– 23 May 2014

2. Femke Roosma Promovendus Sociologie aan Tilburg University Welfare State Legitimacy Gemeenteraadslid Amsterdam GroenLinks Woordvoerder Financiën, Zorg, Welzijn en Armoede f.roosma@tilburguniversity.edu / f.roosma@raad.amsterdam.nl

3. Introductie • Het Basisinkomen • Basisinkomen: de ontwikkeling van een idee • Egalitaristische argumenten voor een basisinkomen • Liberale argumenten voor een basisinkomen • Basisinkomen en goed werk voor iedereen • Communitaristische argumenten voor een basisinkomen • Praktische argumenten voor een basisinkomen • Werkt het? – “Gratis-geld-projecten” • Waarom niet? – Praktische en Morele dilemma’s • Juist nu?

4. Het Basisinkomen • Vast bedrag (per maand), genoeg om van te leven, verstrekt door de overheid. • Onvoorwaardelijk, zonder tegenprestatie of participatieplicht • Voor alle burgers • Aanvullingen op het inkomen moeten zelf gegenereerd worden uit arbeid. Of eventueel met een aanvullende uitkeringen • Hoogte? Ter discussie: wettelijk sociaal minimum of AOW grens? • Vervangt grotendeels andere uitkeringen. Afgeleide vormen / Uitwerkingen • Voetinkomen of gedeeltelijk B.I. • Negatief basisinkomen • Klein bedrag belastingvrij bijverdienen • Voor specifieke doelgroep

5. De Ontwikkeling van een Idee Wetenschap • Thomas Paine (18e eeuw): Fonds waaruit iedereen onvoorwaardelijk een inkomen kan ontvangen als tegemoetkoming voor gederfde aanspraak op gemeenschappelijk bezit van de aarde. • Phillippe van Parijs (20ste eeuw) Basic Income Earth Network (1986): B.I. als compensatie voor de oneerlijke verdeling van inkomen, bezit en talenten. Maar ook eerlijkere verdeling van vrijheid. • WRR (1985) – Waarborgen voor Zekerheid B.I. aan de basis van een nieuw stelsel van sociale zekerheid.

6. De Ontwikkeling van een Idee Politiek • D66 en de PPR (jaren 80) (Bram van Ojik) • GroenLinks - "Tijd voor zelfstandigheid", 1992 • Nieuw leven? • Sociaal-Kapitalistisch Manifest, 2006 (de Beer) • Van Waarde – WBS – bestaanszekerheid, 2011 • GroenLinks - Kiezen om te Delen, 2013 • Basis Inkomen Partij • Europees Burgerinitiatief voor Onvoorwaardelijk Basisinkomen 6

7. Egalitaire argumenten voor een B.I. • De verdeling van inkomen, bezit en talenten is oneerlijk verdeeld. • Thomas Paine: herverdelen van eigendom vanuit het idee dat de aarde gezamenlijk bezit is. Iedereen heeft recht op compensatie van verloren eigendomsrechten. • Dus: Iedereen heeft een onvoorwaardelijk recht op inkomen. Dat vloeit voort uit het recht dat iedereen heeft om gecompenseerd te worden voor de ongelijke verdeling in bezit. • Bij herverdeling is er een spanning tussen vrijheid en gelijkheid. In hoeverre vrijheid opgeven om gelijkheid te creëren. • Basisinkomen: simpele manier van herverdeling die ook keuzevrijheid in stand houdt. • Basisinkomen bestrijdt daarmee armoede en achterstelling én compenseert voor ongelijke verdeling in bezit.

8. Liberale argumenten voor een B.I. • Vrijwaring van gebrek één van de vier basisvrijheden (Universele Verklaring van de Rechten van de Mens). • Vrijwaring van gebrek zorgt voor autonomie en keuzevrijheid - Eigen regie - Zelf een levenspad kiezen - Zelfbeschikking • Vrijwaring van afhankelijkheid biedt zelfrespect - Afhankelijkheid van de gunsten van de gever - Afhankelijkheid van de partner of ouders - Emancipatie • Stimuleert ondernemerschap: werkt als een vorm van microkrediet

9. Basisinkomen en goed werk voor iedereen • Guy Standing: Het Precariaat=> een nieuwe onderklasse die leeft in voortdurende bestaansonzekerheid, gevangen in een situatie van tijdelijk werk, laag loon en slechte arbeidsomstandigheden • Decommodificatie van arbeid (Marx): niet afhankelijk van de markt voor een inkomen. • Loslaten van het idee dat economisch renderend werk de norm is en het loslaten van de scheiding tussen (zogenaamd) rendabele en onrendabele mensen: Ook ruimte op de arbeidsmarkt voor mensen met een lagere “loonwaarde” • Een sterkere positie voor de werknemer: hoger salaris en betere arbeidsomstandigheden. De kans om junk jobs te weigeren. • Werk eerlijker delen. (Ook ecologische noodzaak tot consuminderen!)

10. Communitaristische argumenten voor een B.I. • Toenemende strijd om tijd. Meer mensen die harder werken. • Toename van stress, burn out. Tekort aan tijd voor ontspanning en sociale relaties. • Basisinkomen biedt de mogelijkheid tot ontspanning, zorg voor kinderen, mantelzorg en vrijwilligers werk. • Basisinkomen wordt verstrekt op basis van gelijkwaardigheid. Dat versterkt de onderlinge solidariteit. Geen afgunst.

11. Praktische argumenten voor een B.I. • Geen uitvoeringskosten voor de bijstand. Geen beoordeling nodig of iemand rechthebbend is of niet. • Geen kosten voor handhaving en controle • Kosten voor re-integratie kunnen drastisch naar beneden. • Volledig bereik van armoedevoorzieningen, geen probleem met non-take up. • Basis voor een Europees stelsel van sociale zekerheid?

12. Basisinkomen: werkt het? OESO onderzoek: Just Give Money to the Poor. • Geld geven aan mensen, in plaats van aan NGO’s en overheden leidt tot betere resultaten. • Programma’s zijn goedkoper, het geld wordt goed gebruikt, efficiënte manier om armoede te reduceren en toekomstbestendig. • Korte termijn: minder armoede • Middellange termijn: meer activiteit, ondernemerschap • Lange termijn: gezondere en beter opgeleide mensen, die minder afhankelijk zijn • Meer zeggenschap, meer zekerheid, minder afhankelijkheid. Maar! Programma’s zijn niet helemaal onvoorwaardelijk of alleen maar voor een deel van de bevolking.

13. Basisinkomen: waarom niet? Praktische Dilemma’s • Kosten: is het betaalbaar? Een basisinkomen op AOW hoogte zou 190 miljard kosten (30% bbp) • Kinderen: is een basisinkomen voor kinderen wenselijk? • Grenzen: insluiting en uitsluiting. Wie is het volk? Morele Dilemma’s • Free riden, participatieplicht? • Democratische legitimiteit • Uitsluiting

14. Een Basisinkomen, juist nu? • Ecologische voetafdruk en consuminderen • Toekomstig tekort aan werk • Overspannen samenleving • Precariaat en tweedeling in de samenleving • Noodzaak tot herverdeling van vermogen (Piketty) • Een meer voorwaardelijk basisinkomen? Een morele plicht tot participatie.

15. Utopie of Noodzakelijke Sociale Innovatie?