Download
1 / 183
1.84k likes | 2.01k Vues
بسم الله الرحمن الرحیم. مرکز آموزش جامع علمی - کاربردی. سواد هنری نادر نصیری دانشگاه جامع علمی کاربردی بنیاد شهید و امور ایثارگران استان قزوین پاییز 92. فصل اول. هنر از دیدگـــاه قـــرآن.
E N D
بسم الله الرحمن الرحیم مرکز آموزش جامع علمی - کاربردی سواد هنری نادر نصیری دانشگاه جامع علمی کاربردی بنیاد شهید و امور ایثارگران استان قزوین پاییز 92
فصل اول هنر از دیدگـــاه قـــرآن
هنر آفرینش انسان است. به توان ، اثر و کاری که از تصور و آفرینش انسان شکل یافته است، هنر می گویند. امر هنری الزاما با زیبایی همراه نیست یا زیبایی شناسی یکتایی ندارد ولی همواره با خلاقیت انسان همراه است.
واژه شناسی واژه هنر در زبان سانسکریت،ترکیبی از دو کلمه سو به معنی نیک و نر یا نره به معنای زن و مرد است،در زبان اوستایی سین به ها تبدیل شده و واژه هونر ایجاد گشته است که در زبان پهلوی یا فارسی میانه به شکل امروزی (هنر) درآمده است که به معنای انسان کامل و فرزانه است.
در ادبیات ایران در دوره اسلامی این معنا دوباره دگرگون شد و هنر به معنای کمال ، فضیلت ،هوشیاری،فضل،تقوی،دانش و کیاست و...به کار رفت،که دارای بار معنایی عام بود:
به دشمن نمایم هنر هرچه هست/ز مردی و پیروزی و زور دست (فردوسی) چون غرض آمد هنر پوشیده شد/صد حجاب از دل به سوی دیده شد (مولانا جلا‌الدین محمد بلخی)
هنرهای زیبا • مجموعه هنرهای زیبا به ۷ دسته تقسیم میشوند: • · ۱- موسیقی • · ۲- هنرهای دستی مانند:مجسمه سازی، شیشه گری و ... • · ۳- هنرهای ترسیمی شامل: نقاشی و خطاطی و... • · ۴- ادبیات شامل شعر و داستان، نمایشنامه ، فیلمنامه و نثر • · ۵- معماری • · ۶- رقص و حرکات نمایشی • · ۷-هنرهای نمایشی:فیلم و سینما و تئاتر و ...
وجوه مشترک آثار هنری تخیل به عنوان مهم‌ترین عامل در شکل گیری اثر هنری است همچنین همه آثار هنری از عاطفه و احساس هنرمند سرچشمه میگیرند نه از تفکر منطقی و عقلانی او.
هنر های سنتی هنرهای سنتی،هنرها و صنایع ظریفه‌ای هستند که در طول سده‌های متمادی با حفظ ریشه‌ها و سنت‌های خود رشد کرده مراحل شکل‌گیری خود را گذرانده یا می‌گذرانند.
هنرهای سنتی ایران را به ۵ دسته عمده تقسیم می‌کنند: · ۱.شعر و ادبیات · ۲.موسیقی · ۳.معماری و هنرهای وابسته · ۴.نمایش‌های سنتی و آیینی · ۵.صنایع مستظرفه(که بجز ۴ دسته بالا همه آثار هنری را شامل می‌شود)
تاریخ هنر انسانها هنر را برای تسکین خود برگزیده‌اند ، چه هنرمندان و چه مخاطبان اثر هنری در هنر مایه آرامش می‌جویند . آنچه در هنر به نظر اصل است ، زیبایی است . هرچند در هرزمانی زیبایی را به شکل‌های مختلفی درک می‌کنند.
بسته به آنکه هنرمند چه ابزاری را برای بیان هنرش انتخاب کند ، هنرها شاخه‌های مختلفی را تشکیل داده‌اند. اما همچنان که گفته شد ،اصل در هنر زیبایی است . باهر ابزاری که می‌طلبد ،باید چیز زیبا را خلق کنیم و آنرا به جهان و آدم‌ها هدیه کنیم . این می‌تواندبرای همیشه ماندگار باشد. مانند مجسمه سازی در دوره‌ای از یونان یا نگارگری دوره عباسی در ایران .
یکی از مسائل مهم در هنر امروز بصری شدن بیش از اندازه آن است ،بصری شدن یعنی آثار هنری از راه دیدن در ما تاثیر میگذارند . امروز هر کسی می‌داند که معنی یک قلب ، عشق است . یا همه وقتی تصویر میکی ماوس رامی‌بینیم ،در حالیکه بکلی با یک موش واقعی فرق می‌کند آنرا تشخیص میدهیم . همچنانکه بسیاری از رنگها تاثیرات خاصی روی بیننده خود میگذارند.
هنرهای بصری به انواع مختلفی موجود هستند . اما باید بدانیم که همیشه هنرها درهم تاثیر میگذارند و گاه از هم جدا میشوند . یک عکاس می‌تواند از یک نقاشی ایده عکس بگیرد ،یا نقاشی با شنیدن یک موسیقی به فکر کشیدن یک تصویر بیافتد .
بسیاری از رشته‌ها نه بصورت غیر مستقیم با هنر در ارتباط هستند ،مانند معماری که یک رشته مهندسی به حساب می‌آید ولی معمارباید یک هنرمند خوب هم باشد ، یا سینما بصورت عکس علاوه برآنکه هنر است با مسائل فنی و تکنیک های فنی دست و پنجه نرم می‌کند .
ضرورت توجه به هنر و تبیین حدود و مرزهای ان با عنایت به سه نکته بیشتر روشن می شود . قدرت هنر: چنان که در ادامه - در ضمن یاد کرد عناصر اثر هنری بیان خواهیم کرد- هنراز رسایی ، پذیرش بیشتر وسرعت در انتقال پیام برخوردار بوده و به خاطر جهانی بودن زبان ان در میان راههای مختلف پیام رسانی پذیرفته ترین راه می باشد
توجه قدرتهای باطل کیش به قدرت جایگاه هنر: دریافت نقش هنر درهدایت یا ضلالت مردم امری نیست که بتازگی روشن شده ، باشد لیکن در عین حال به نظر می رسد در عصرهای اخیر قدرتهای جهانی به نقش هنر در تحقق منابع پلید خود ، بیش از پیش پی برده اند .
سرمایه گذاری میلیاردها دلاری در توسعه و رونق هالیوودها ، ساختن فیلمهای خشن و ضداخلاقی ، توسعه برنامه های ویدئویی و ماهواره ای ، رمانهای منحرف کننده و .. همگی حکایت از این توجه خطر افرین به نقش منفی هنر دارد .
انقلاب اسلامی به دو دلیل به هنر نیازمند است : ابلاغ پیام مقابله با شبیخون فرهنگی تنها راه مقابله با فرهنگ ، خود فرهنگ است .
مفهوم هنر هنر در لغت به معنای « فن ، صنعت ، علم ، معرفت ، امری توام با ظرافت و ریزه کاری ان درجه از کمال که فراست و فضل را در برداشته و نمود ان صاحب هنر را برتر از دیگران بنمایاند،کیاست، زیرکی، خطرو اهمیت ، لیاقت ، کفایت و کمال » امده است . هنردر مفاهیم دیگری نیز ، از جمله « عشق » و « حقیقت » امده چنان که حافظ در شعر ذیل هنر را به ترتیب- در دو معنی- به کار برده است
. هنردر مفاهیم دیگری نیز ، از جمله « عشق » و « حقیقت » امده چنان که حافظ در شعر ذیل هنر را به ترتیب- در دو معنی- به کار برده است بکوش خواجه و از عشق بی نصیب مباش که بنده را نخرد کس به عیب بی هنری روندگان حقیقت به نیم جو نخرند قبای اطلس ان کس که از هنر عاری است
درمعنای اصطلاحی هنر ، اختلافات زیادی به چشم می خورد که نشان می دهد هنر به خاطر عمق و گستردگی و ظرافت خود ، درعین پیدایی ناپیداست؛
تولستوی ، نویسنده کتاب معروف«هنرچیست ؟» می نویسد : «براستی هنر که از دیرباز از زمان افلاطون و ارسطو این همه گفت وگو در پیرامون خود برانگیخته ، چیست ؟ ایا هنر از درون انسان بر می خیزد ؟ ایا مائده ای است اسمانی که ازماورای ابرها به روح وجان حلول می کند؟یا نه،امیزه ای است ازتمامی اینها و یا به باور « فروید » تبلور امیال سرکوفته ادمی است ؟»
« هنر وسیله ای است برای ثبت و ظبط احساس انسانی در قالب مشخص و نیز انتقال ان در خارج از عوالم ذهنی و همچنین تفهم ان احساس هنر به دیگران است »
هنرمند کسی است که : « اندیشه ها و عواطف خویشتن را یا از طریق « قلم » یا « قلم مو » و « چکش » یا ابزار تولید آواها به صورت « شعر » ، « نثر » و « نقاشی » و « تندیس » و « موسیقی » به منصه ظهور برساند و بدین وسیله دیگران را در مسیر فکری و عاطفی خود قرار دهد .
دیرینه هنر: باستان شناسان معتقدند که نشانه هایی از هنر در دوران قبل از تاریخ ، یعنی دوره پارینه سنگی ( از حدود 40000 تا 10000 ) سال قبل از میلاد یافت شده است . ( در این دوره ) « نقاشی بر سقف دیوار غار، و نیزکنده کاری روی سنگ ، با دوده زغال یا سوخته استخوان مخلوط با پیه جانوران ویا بارنگیزه های کانی ، مانند : گل اخرا و خاک سرخ ، با نقوش ساده و انتزاعی » صورت می گرفته است .
در دوران « نو سنگی » ( حدود هشت هزارسال قبل از میلاد ) نیز ، هنر به رشد خود ادامه داده است که نگارینه های سفالین به جا مانده از ان حکایت دارند . در عصر مس و سنگ نیز ، پیکره ها ، ظروف ، چوبهای منبّت کاری شده ، شیشه گری و ترصیع سنگهای قیمتی ، نشانه ای ازرونق و رواج هنردرمیان انسانهای باستان است که اثار کشف شده ازانها هم اکنون در موزه ها نگهداری می شود
در مصر باستان ، پیگر تراشی ، نقاشیهای دیواری ، سفالگری لعابی ، صنعت شیشه برای ساختن ظروف و اشیاء تزئینی کوچک و ... از جمله هنرهای رایج انان بوده است .
در ایران دوره هخامنشیان هنرهای فرعی از جهت کمال مهارت فنی از دیگران چیزی کم نداشته است ، به گونه ای که ساخته های دست پیشه وران و هنر ورزان ایرانی چون تحفه هایی گرانبها به دورترین نقاط جهان ان روز، صادر می شده است .
هنر اسلامی کریستین پرایس ، شکوفایی هنر اسلامی را در اثر برخورد با تمدن سایر ملل می داند و می گوید : « داستان هنر اسلامی با چکاچک شمشیر و اوای سم ستوران در بیابانها و بانگ بلند پیروزی « الله اکبر » اغاز می شود . »
نویسنده کتاب خلاصه هنر معتقد است که شکوفایی هنر اسلامی ، مرهون فتوحات مسلمین و اشنایی با فرهنگ و تمدن ملل متمدن بوده است .
گوستا ولوبون ، مورخ شهیر فرانسوی ، پاره ای از این دیدگاهها را مخدوش می داند. او معتقد است اساساً شرق دارای فرهنگ و تمدن ریشه ای بوده و اعراب مردمانی اشنا به تمدن بوده اند . وی می گوید : « همیشه مشرق زمین مرکز مردان دانشمند و بزرگان صنعت و علمای ادب بوده است .»
به نظر می رسد عامل اساسی ای که در شکوفایی تمدن اعراب و ظهور هنرهای مختلف در میان مسلمانان نقش داشته و کمتر بدان توجه شده ، بخشی از تعالیم قران و پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) بوده است . تشویق نسبت به علم وفن ، تمجید از دانشمندان و هنرمندان می توانسته است در رویکرد عمیق اعراب تازه مسلمان به دانش و هنر نقش بسزایی داشته باشد .
کارل جی دوری می نویسد : « در اسلام ، هنر و ایمان پیوند ناگسستنی دارند و در چهارچوب قوانین سخت ، ازادی بسنده برای هنرمندان به منظور خلق اثار هنری نهاده شده است ، محور هنر اسلامی برپایه تعالیم پیامبر اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و اله) گذاشته است ؛ تعلیماتی که معنی را مرکز نقل هنر قرار داده است .»
نقش هنر در حفظ آثار اسلامی هنر خط و بقای نص قران: چنان که تاریخ به ما گزارش کرده است، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) از نخستین روز نزول قرآن به مساله کتابت قران توجه تام داشته ، عده ای از اصحاب را به عنوان « کاتبان وحی » به این کار مامور نموده بودند .
هر گاه ایه یا سوره ای نازل می شد، حتی اگرشب هنگام بود، یکی از کاتبان را احضارکرده ، آیات را بر او املاء می نمود . این تلاش و نیز عنایت مسلمانان به حفظ قران به عنوان یکی از وظایف تقوایی باعث حفظ قران شده است . بعد از جمع اوری قران و یکدست شدن قرائت ان در عهد عثمان ، تلاشهای بسیاری برای کتابت مجدد همراه باضبط رسای واژگان اعراب ان و علایم دیگر انجام گرفت.
باید توجه داشت که از جمله عواملی که باعث اختلاف مسلمانان در قرائت قران شد نارسایی کتابت ان بوده است که پس از ان با درک این مشکل ، با همت خوشنویسان متبحر ، قران به شیوه صحیح و رسایی نگاشته شد . اولین خوشنویس که به نگارش قران همت گمارد ، خالدبن ابی الهیاج بود .
هنر معماری و حفظ اثار اسلامی خانه عبادت خداوند ، چنان مهم است که صاحبان تمام ادیان برای خود ، جایگاهی ویژه عبادت دارند ( چون کلیسا برای مسیحیان ، کنیسه برای یهودیان ، معابد برای هندوان و ...) بدین جهت پیامبر (صلی الله علیه و اله) پس از هجرت از مکه و پیش از ورود به مدینه ، اقدام به ساختن مسجد قبا می نماید .
اولین گام فرهنگی مسلمانان پس از فتح شهرهای مختلف ، ساختن مسجد بوده است . عنایت به بارگاههایی که به عنوان تکریم و حفظ خاطره بر مزار بزرگان دین ساخته شده ، همگی از ارتباط تنگانتگ بین فرهنگ دین و این اثار حکایت دارد ؛ چنان که قران کریم از ساختن مسجد بر غار اصحاب کهف یاد کرده است .
معماران دوره اسلامی مسجد را به شیوه های گوناگون می اراستند . برای مثال درعهد سلجوقیان اجر کاری ، در عهد ایلخانان گچبری و در عهد تیموریان و صفویان کاشیکاری رواج بیشتری داشته است .
طبقه بندی هنرها هنرهایی که از رهگذر بیان ادمی به ظهور می رسد ؛ همچون شعر ، نشر ، خطابه قصه و ... که از جمله هنرهای گفتاری هستند . هنرهایی که وسیله ظهور انها دست ادمی است همچون هنر نقاشی ، مجسمه سازی ، خوشنویسی ، معماری ، گرافیک ، فیلم و .... هنرهایی که تقریبا تمام اعضای ادمی درظهورانها دخالت دارند ؛ نظیر هنر نمایش ، تردستی ، اکروبات و ... تقسیم بندی دیگری نیز ، می توان بر اساس صفتی برای هنر قابل شد که اثر هنری پس از ظهور به واسطه ان تعریف شده و از دیگر اقسام، تا حدودی متمایزمی گردد. هنر با این معنا به هنرهای مصور، مصوت ، هنر امیخته با صنعت و .... تقسیم می گردد.
هنرهای امیخته با صنعت فراوان اند که از ان جمله است : صنایع هنری مربوط به خانه واسباب خانه؛ نظیرصنعت قالیبافی ، جاجیم بافی ، گلسازی ، منبت کاری ، مینا کاری و ... صنایع تزیین شهرها ؛ از قبیل ، پارک و محوطه سازی ، نقشه های زیبای شهر سازی و .... صنایع مربوط به زینت الات و البسه ؛ نظیر مد لباس ، جواهر سازی ، زرگری ، حصیر سازی و .... صنایع مربوط به کتاب؛ نظیرصفحه ارایی ،صحافی ،تذهیب ،گرافیک و ...
بررسی علل روی اوری ادمی به جلوه های هنری همان گونه که دیرینه هنر نشان داده است ادمی همواره به هنر و مظاهر هنری علاقمند بوده ، هر از چند گاهی با خلق اثار هنری -هر چند در حد بسیط- میل و کشش خود را پاسخ می داده است . این کشش همچنان پا برجاست و امروزه هنر و مظاهر مختلف ان ، چه در قالبهای قدیم و چه در قالبهای جدید چون فیلم و سینما در همه شوون زندگی ادمی حضور فعال دارند .
هماهنگی بافطرت فطرت یا نهاد ادمی همان درون مایه روان اوست که بدان سرشته شده است . مفهوم فطرت ان است که در روح و روان ادمی ، میل و کششی به اموری لطیف نهاده شده است که سمت وسوی این کشش نیز ، ماّلا به خوبیها و زیباییهاست .
قران کریم بر اصل فطرت تکیه نموده و گفته است . فاقم و جهک للدین حنیفا فطرت الله التی فطر الناس علیها روی به دین حنیفی بیاور ( که ) فطرت خداوند است . همان که خداوند ، مردم را بر ان ( اساس ) پدید اورده است .
از ویژگیهای امور فطری ، همگانی بودن ، محدود به زمان خاصی نبودن ، نیاز به تعلیم و تعلم نداشتن و ... می باشد ، و نیک می دانیم که تمام این ویژگیها در مورد میل به زیبایی ، صادق است ، زیرا ایجاد میل و کشش به زیبایی ، برای هیچ فرد تکیه بر غیر ندارد ، چنان که نمی توان برای ان زمان مشخص کرد و در هماره تاریخ ، این کشش وجود داشته است . و همچنان که نیاز به اموزش نیز ندارد .
رسایی هنر در تتبین مقاصد هنر با بهره گیری ازذوق وخلاقیت ادمی ازچنان لطافت و نرمی ای برخورداراست که با استفاده از ان براحتی تمام می توان عالیترین مقاصد را تتبین نمود ، کاری که اگر هنربه مدد ادمی نیاید ، براستی در پاره ای از مواقع سخت و دشوار می نماید.
رهبر فرزانه انقلاب حضرت ایه الله خامنه ای ( مدظله ) در این باره اورده اند : « شعر و هنر ، زیباترین قالب برای همه پیامها نوین و مایه گسترش و نفوذ این پیامها تا هر سوی خطه دلها و جانهای انسانی است .»
قران برای ان که حقیقت شرک وفرایند ان را در سقوط ادمی در سخت ترین جایگاه ممکن نشان دهد . چنین اورده است : و من یشرک بالله فکانما خرّ من السماء فتخطفه الطیّر او تهوی به الریح فی مکان سحیق ) هر کس به خداوند شرک ورزد ، گویی از اسمان افتاده و پرنده ای او را در ربوده ، یا او را به جایی دوردست در انداخته است .
بنی ادم اعضای یکدیگرند چو در افرینش زیک گوهرند چو عضوی به درد اورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
