GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ

1. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ Prof. Dr. Seydi DOĞAN Atatürk Üniversitesi Fen Fakültesi-Fizik Bölümü

2. İÇİNDEKİLER • Çalışanlar ve Üstlerin Sorumlulukları • Bazı Kişisel Koruma Ekipmanları (KKE) • Tehlikeli Malzeme Bilgi Sistemi • Kimyasal Geçimsizlik • Elektrik güvenliği • Cihaz Güvenliği • Uyarı-Dikkat • Isıtma güvenliği • Cam Malzeme Güvenliği • Radyasyon Güvenliği • İlk yardım

3. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • ÇALIŞANLARIN SORUMLULUKLARI • Varsa, çalıştığı laboratuarın yönergesine uymak, • Kendinin ve diğer kişilerin sağlık ve güvenliğini düşünmek, • Kurumu tarafından düzenlenen temel laboratuar güvenliği eğitimlerine katılmak, • Verilen görevleri eğitim ve talimatlar doğrultusunda yapmak, • Ortaya çıkan her türlü istenmeyen kazaları ve yaralanmaları sorumlusuna haber vermek.

4. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • ÜSTLERİN SORUMLULUKLARI • Çalışanların, çalışma prosedürlerini bilmeleri sağlamak ve uyulup-uyulmadığını takip etmek, • Çalışılmasının güvenli olmadığını düşündüğü cihaz ve ekipmanları güvenilir hale getirerek, güvenli bir ortamda çalışılmasını sağlamak, • Ne tür kimyasallar ile çalışıldığını, ve ne denli ve tür tehlikelerle karşılaşabileceğini açıklamak, • Varsa biyolojik riskleri belirtmek ve nasıl tehlikeli olduklarını açıklamak,

5. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • ÜSTLERİN SORUMLULUKLARI • Cihazların güvenli bir şekilde ve üretici talimatlarına, göre kullanılmalarını temin etmek, • Acil durum malzemelerini (ilk yardım kitleri, göz yıkama ve duşlar, yangın çıkışları, battaniyeler ve KKE’nın (önlük, eldiven, gözlük v.b.) temin etmek, ve bunların yerlerinin bilinmesini sağlamak, • Çalışanların sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesini sağlamak, • Çalışma alanının temiz ve düzenli tutulmasını sağlamak.

6. KİŞİSEL KORUMA EKİPMANLARI • BAZI KİŞİSEL KORUMA EKİPMANLARI (KKE, PPE) gloves Earplug face shields Goggles Apron fire extinguisher eyewashandshowers firstaid kit respirator

7. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • ÇALIŞILAN YERDEKİ TEHLİKELİ MALZEME BİLGİ SİSTEMİ (Workplace Hazardous Materials InformationSystem, WHMIS) Compressed Gas Radioactive Oxidizing Corrosive Flammable and Combustible Biohazardous Waste Dangerously Reactive Poisonous and Infectious Toxic Explosive 2.6.2014

8. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • Başlamadan önce kurallar • gözden geçirilmeli • (dinlenmeli veya okunmalı) • Haftalık eğitim toplantılarına katılmalı ve pratik yapılmalı • Öncelikle ne yaptığını, ne gibi potansiyel tehlikelerin sizleri bekleyebileceğini anlamalı

9. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • Teknik ve sağlık ile ilgili bilgiler, Ürün Güvenlik Bilgi Formunda (MSDS) yer almalı ve • en yakın yerde bulundurulmalı • MSDS’ de bulunması zorunlu bilgiler: • Kimyasalların tanımı • Fiziksel tehlikeler (patlayıcı, yanıcı, reaktif) • Fiziksel / kimyasal özellikler • Reaktivite (ne ölçüde stabil) • Sağlık riskleri • Maruz kalınırsa, alınacak kontroller

10. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • Yangın söndürücü ve battaniye- • si, göz yıkama istasyonu ve • ilk yardım kitinin yerini bilmeli, • Emin değilseniz, kesinlikle sorumlusuna sorulmalı, • Kimyasal malzemeler ısıtılır veya • bir yerlere dökülürken,safetygoggles • kullanılmalı ve lab. önlüğü (apron) giyilmeli, • Mümkün ise laboratuarda yalnız çalışılmamalı.

11. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • Kaza durumunda yetkiliye haber verilmeli, • Lab.da acil durum oluştuğunda, kendi acil eylem planınız yerine, uygun prosedür uygulanmalı, • Lab içinde koşulmamalı, şaka yapılmamalı, yenip içilmemeli ve normalin dışında hareket edilmemeli, • Kullanılan alanın oldukça düzenli olması ve ergonomik dizaynın (cihazların çalışanların fiziksel ve ruhsal limitlerine uyumu) sağlanması gerekli,

12. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • Özellikle masada çalışırken, sık kullanılan şeyler el altında tutulmalı, • İşinizi yaparken sandalyede eğri, yan ve masadan uzak oturulmamalı, • Baş ve omuzlar düz tutularak, ayaklar yere düz basılarak ve dirsekler ve kollar desteklenerek iyi bir oturuş (veya duruş) sağlanmalı, • Vücudun belli bir bölgesine aşırı yüklenme yaparak “kronik travmatik hastalıkların” ortaya çıkmasına neden olunmamalı.

13. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • GİYİM: • Uzun saçlar toplanmalı, ya topuz yapılmalı veya yanmaz bone içine alınmalı. • Uzun kollu ve gevşek giyeceklerden sakınılmalı. • Ayakkabılar laboratuarda çalışmaya uygun olmalı, sandalet giyilmemeli. • Açık topuklu ve burnu açık ayakkabı giyilmemeli • Çalışma giysisi (bazı durumlarda özel giysi) giyilmeli.

14. GENEL LABORATUAR GÜVENLİĞİ • Kimyasallardan sona, eller sabun ve su ile yıkanmalı, • Laboratuarda eller yüze temas ettirilmemeli, • Birbirleri ile uyuşmayan kimyasallar bir arada bulundurulmamalı ve tümü etiketlenmeli, • Lab. içine sadece gerekli olanlar alınmalı, • Kimyasalların nerede ve nasıl kullanılacakları bilinmeli, • Uçucu olup olmadıklarının, gaz ve buharlarının nereye gittikleri bilinmeli,

15. KİMYASAL GEÇİMSİZLİK • Asla, asit ve organikler ile (örneğin çözücüler, solvents) karışım hazırlanmamalı, • Oksitlenmeye ve patlamalara sebep olabilir • Asla, asit ve baz ile karışım hazırlanmamalı, • Aniden hızlı bir ısı oluşmasına ve patlamalara sebep olabilir. • Asla, su asit içine dökülmemeli, asit su içerisine yavaşça dökülmeli, • Eğer, kimyasal kokusundan belirlenecek ise, kimyasalın buharı buruna doğru yavaşça getirilmeli

16. KİMYASAL GEÇİMSİZLİK • Kullanılan az miktardaki asit ve bazlar, wet bench lerde bol su ile atık suya gönderilebilir. • Diğer tüm kimyasallar ve çözeltiler atık şişelerine transfer edilmelidir. • Atık şişeleri doğru bir şeklide etiketlenilmeli, şişeye ne kadar ve kim tarafından eklenildiği yazılmalı, nereye gittikleri bilinmeli, • Kimyasalların tadı asla test edilmemeli (Lab. da hiçbir şey tadılmamalı), • Bilinmeyen kimyasallar asla karıştırılmamalı

17. ELEKTRİK GÜVENLİĞİ • Asla, elektrik kabloları hareket güzer- • gahı içerisinde bırakılmamalı. • Cihazlar kullanılmadan önce Lab.’ın kuru olduğundan emin olunmalı. • Islak eller ile prizlere dokunulmamalı, • elektrik çarpmalarına sebep olur. • Yüksek voltajdan zarar görmenizdense, cihazınızın zarar görmesi tercih sebebidir.

18. ELEKTRİK GÜVENLİĞİ • Cihazlar ile çalışırken, • kaza, • elektrik çarpması, • yangın, • patlama • gibi potansiyel tehlikelere nelerin sebep olabileceği düşünülmeli ve bu riskler ortadan kaldırılmalı, • Cihazlar, uygun elektrik bağlantısı ve gerilimi altında çalıştırılmalı, • Voltaj belirtilen sınırlar dışında ve kablolar taşıyamayacak ise, ısınma yangına sebep olabilir.

19. ELEKTRİK GÜVENLİĞİ • Fişlere, kablolara ve prizlere zarar verilmemeli • Zarar verilmiş şekilde kullanımı, elektrik çarpmalarına, kısa devrelere ve yangınlara sebep olabilir. • Tamiri gerekiyorsa, ilgili ile görüşülmeli • Cihaz belli bir süreliğine kullanılmayacaksa, kesinlikle prizden çekilmeli

20. CİHAZ GÜVENLİĞİ • Belli bir öğretim üyesi sorumluluğundaolması gerekir. • Kullanılmasa bile, periyodik bakımı ihmal edilmemeli. • Cihazların fişlerinin mümkün olabildiği kadar prize girmesini sağlanmalı: • Fişin tam olarak girmemesi yangınaveyaelektrik çarpmalarına sebep olabilir • Arızalı fiş-priz kullanılmamalı.

21. CİHAZ GÜVENLİĞİ • BAKIM-ONARIM: • Deneyimli, cihaz konusunda teknik altyapısı iyi, dokümanları takip edebilecek ingilizce seviyesine sahip teknik personel tarafından yapılmalı, • Mümkün ise, yerinde ve en kısa zamanda yapılmalı, • Mümkün ise, teknik elemana, cihazın bulunduğu birimde kadro verilmeli ve o şehirde ikameti sağlanmalı, • Teknik eleman, takım ruhu içerisinde çalışabilme ve arkadaşlık ilişkileri güçlü olanbiri olmalıdır.

22. CİHAZ GÜVENLİĞİ • Nelerin güvenli olduğunu ve nelerin de güvenli olmadığını bildiren standart belgeler vardır. • Yüksek voltajın istisnası yoktur. Kesinlikle belirtilmeli, • Yaklaşık 15 yıldır düşük voltajı • belirtmek zorunluluğu vardır. • Voltaj değerleri belirtilmeyen cihaza CE belgesi verilmez.

23. CİHAZ GÜVENLİĞİ • Yüksek voltaj gerektiren cihazlarla çalışırken, güvenlik oldukça önemli bir konu. • Dikkatli olunmalı. • Yüksek voltajla çalışmak ölümyada ciddi yaralanmalarlasonuçlanabilir. • Yüksek voltajdan korumak için izolasyon oldukça önemli(ısı, ses, elektrik izolasyonu..gibi) • Örneğin: En basitinden iki cihazın birbiri ile farklı gerilimlerde olmaları sağlanır.

24. WARNING - CAUTION • Genelde Cihazların üzerinde veya yerine göre kullanım kılavuzlarında iki tane işaret dikkat çeker. • Talimatlar, kurallar doğru bir şekilde takip edilmez ise; kaza, ölüm veya ciddi bir şekilde yaralanma ile sonuçlanabiliri ifade eder. • Talimatlar, kurallar doğru bir şekilde takip edilmez ise; kaza, yaralanmalara veya kalıcı hasarlara sebep olabiliri ifade eder. WARNING (UYARI-İHTAR) CAUTION (DİKKAT-ÖZEN)

25. WARNING (UYARI - İHTAR) • Cihazlar asla, ehil olmayan kişi- • ler tarafından tamir ve modifiye • edilmemeli ve parçaları sökülmemeli, • Zarar görmesine ve anormal bir şekilde çalışmasına sebep olabilirsiniz, • Tamiri gerekiyorsa, ilgili ile görüşülmeli. • Cihazlar sulu ortamda çalıştırılmamalı ve üzerine su gelmesi önlenmeli: • Kısa devre veya elektrik şoku meydana gelebilir

26. WARNING (UYARI - İHTAR) • Cihazlar topraklanmalı: • Elektronik gürültülerin azalmasını sağlar. • Potansiyel elektrik çarpmalarından korur. • Otomatik devre koruyucu ve sigortalar kullanılmalı: • Elektrik akımının otomatik olarak sınırlandırılmasını yada kesilmesini sağlar. • Yangın sebebi olabilecek aşırı yüklenmeyi önler • Aşırı yüklendikleri zaman, devreyi keser. • Cihazların bakım veya tamiri yapılacaksa, güç kablolarının prizden çekilmesi gereklidir.

27. WARNING (DİKKAT - ÖZEN) • Cihazların yüksek sıcaklık ve nemli ortamlarda çalıştırılmamasına dikkat edilmeli, • Elektrik kaçağına sebep olabilir, ve elektik çarpması veya yangınla sonuçlanabilir. • Mümkünse, eldiven kullanarak dokunulmamasına özen gösterilmeli: • Çıplak el ile dokunulmamalı, insan eli kiri uzaklaştırılması en zor kirdir. • Yağlı ortamlarda kullanılmamalı, yağlı eller ile dokunulmamalı.

28. WARNING (DİKKAT - ÖZEN) • Patlayıcı maddelere yakın kullanılmamalı • Ateş alabilir ve yangına sebep olabilir. • Temizleme işleminde, zarar verecek veya cihazı çizebilecek,kimyasallar ve temizleme malzemeleri kullanılmamasına dikkat edilmeli. • Cihazın kullanımı bittiğinde, üzerinin kapatılmasına dikkat edilmeli,

29. ISITMA GÜVENLİĞİ • Sıcak cisimleri tutmak için maşa ve (tongs) ve/veya koruyucu eldivenler kullanılmalı • Isıtmak için, sadece Kimax veya Pyrex türü glassware’ ler kullanılmalı • Sadece, kuru galssware’ ler ısıtma için kullanılmalı • Asla, sıcak glassware’ler ve hotplate’ler soğuyana kadar Lab. dan ayrılmamalı

30. CAM MALZEME GÜVENLİĞİ • Kırık ve çatlak cam malzemeler (Glassware) kullanılmamalı, • Kırık glasswares, asla çöp kutusuna atılmamalı, (özel glassware atık container a konulmalı) • Asla sıcak glassware’ ler sulu ortamlara veya su içerisine konmamalı, ani soğuma cam galssware’ leri kırar veya çatlatabilir.

31. RADYASYON GÜVENLİĞİ • Radyoaktif materyal kullanan her lab. “Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği”ne [Resmi gazete, 24.03.2000 / 23999] göre çalışmak zorundadır. • Tüm radyoaktif madde kullanıcıları • Yeterli eğitim almalı, • Radyasyon görevlisi olmalı, • Kişisel izleme cihazları (dozimetre) takmalı, • Kullanıcıların dozimetre kayıtları TAEK tarafından incelenmelidir.

32. RADYASYON GÜVENLİĞİ • Radyoaktif madde kullanan tüm • laboratuarların kapısında • “Dikkat – Radyoaktif Madde” • uyarı işareti bulunmalı, • Bu laboratuarlar kilitlenebilir kapılara sahip olmalı; çalışma olmadığı sürece kilitli tutulmalı, • Radyoaktif maddeyle temas eden tüm ekipman “radyasyon” sembolü ile etiketlenmeli, • Radyoaktif madde mümkün olduğunca küçük alanda muhafaza edilmeli.

33. RADYASYON GÜVENLİĞİ • Tüm çalışmalar plastik kaplı bir tutucu ile gerçekleştirilmeli ve tutucunun “radyoaktif” maddeyle temas eden kısmı işaretlenmeli, • Atıklar etrafı radyasyon-geçirgen olmayan atık toplama kabına konmalı ve kilitlenebilir kabin/dolap veya odalarda saklanmalı, • El bileğini koruyan çift kat eldiven dahil, uygun KKE giyilmeli ve eldivenler sık sık değiştirilmeli, • Radyoaktif madde ile çalışan arasındaki uygun mesafe her zaman korunmalı, • Çalışma alanı kirlenme açısından düzenli izlenmeli

34. İLK YARDIM • Laboratuarda karşılaşılacak istenmeyen durumlar ve yapılması gereken ilk yardım öncelikleri • Yanmalar (burns) • Hemen, yanan kısım oldukça bol soğuk su içerisine konulmalı ve yanma hissi geçene kadar tutulmalı, • Kesikler ve zedelenmeler (cuts, bruises) • Açık yaralanmalara eldiven giyinmeden dokunulmamalı, üzerini birkaç dakika kapatmak küçük yaralanmaları kesecektir. Zedelenen kısımların üzerlerine soğuk baskı uygulamak şişme ve kabarmaları önleyecektir.

35. İLK YARDIM • Bayılmalar (faintings) • Temiz havaya çıkarılmalı ve başı vücudunun diğer kısımlarından aşağıya gelecek şekilde yatırılmalı. • Göze zararlı malzeme kaçması (eyes) • Hemen, eyes washes, alanına gidilmeli ve göz birkaç dakika bol su ile yıkanmalı. Yabancı cisim gözde kaldı ise göz asla ovalanmamalı ve gerekli tıbbi müdahale yapılmalı • Zehirlenmeler (poisonings) • Zehirlenmeye sebep olan neden belirlenmeli ve gerekli tıbbi müdahale ve önlem alınmalı

36. İLK YARDIM • Ele ve deriye bir şeyler dökülmesi (spills on the skin) • Oldukça bol miktarda bol su ile yıkanmalı • Eğer asit dökülmesi ise: Soda çözeltisi ile dökülen yere uygulama yapınız. • Eğer baz dökülmesi ise: Sirke yada borik asit ile dökülen yere uygulama yapınız. • Elektrik şoku (electrical shock)

37. TEŞEKKÜR • SABRINIZ • ve • DİNLEDİĞİNİZ • için • TEŞEKKÜRLER