BEŞERİ SERMAYE, BEYİN GÖÇÜ VE EKONOMİK KALKINMA

1. BEŞERİ SERMAYE, BEYİN GÖÇÜ VE EKONOMİK KALKINMA Doç. Dr. Mehmet KARAGÜL Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Bölümü, karagul@aku.edu.tr

2. BİLDİRİNİN ÇERÇEVESİ 1) GİRİŞ 2) BEŞERİ SERMAYE VE EKONOMİK KALKINMA İLİŞKİSİ 3) BEŞERİ SERMAYE EDİNİMİ VE BEYİN GÖÇÜ 3.1) Beyin Göçünün Nedenleri 3.2) Beyin Göçünün Boyutu ve Yönü 3.3) Beyin Göçünün Ekonomik Kalkınma Üzerindeki Etkileri 4) İNSAN KAÇAKÇILIĞI 5) SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

3. Çalışmanın Kapsamı ve Amacı Bu çalışmada genelde beşeri sermeye ve ekonomik büyüme ve kalkınmaya olan etkisi, özelde ise beyin göçünün ekonomik büyüme ve kalkınmayla olan ilişkisi irdelenecektir. Çalışmamızda ayrıca beyin göçünün boyutları, yönü ve şekilleri ile göç veren ülkeler açısından itici sebepleri ve göç alan ülkeler açısından da çekici nedenleri üzerinde durulacaktır. Öte yandan dünya üzerinde gerçekleşen beyin göçünün göç veren ve alan ülkeler açısından olumlu ve olumsuz etkileri de ayrıca irdelenecektir. Çalışmanın mütevazi amacı, önemi giderek artan göç ve ekonomik kalkınma meselesinin, farklı yönleriyle, siyasi ve akademik gündeme çekilmesi gerekliliğini vurgulamaktır.

4. Büyüme ve Kalkınmanın Kaynakları: Üretim Faktörleri • Emek • Sermaye • Doğal Kaynaklar • Müteşebbis Ancak Sermaye kavramını; Finansal (Fiziki) Sermaye: para ve maddi imkanlar Beşeri Sermaye: Eğitimli ve tecrübeli işgücü Sosyal Sermaye: Bir toplumdaki güvene dayalı ilişki düzeyi

5. Büyümeyi Açıklayan Modeller * Birinci Dalga Üretim toplumunda (tarım toplumu) büyümenin kaynağı nüfus artışı olarak kabul görmektedir: L Y; * İkinci Dalga Üretim toplumunda (sanayi toplumu) büyümenin kaynağı önce sermaye artışında (klasik büyüme modeli) sonra emek başına sermaye artışı : K/L  Y olarak kabul edilirken, Y = f ( A, K, L) Klasik Büyüme Teorisi Y/L = f ( A, K/L, L/L) y = f ( A, k, 1 ) Neoklasik (Solow) Büyüme Teorisi * Üçüncü Dalga Üretim toplumunda ise (hizmet toplumu, sanayi ötesi toplum) büyümenin kaynağı beşeri sermaye olarak öngörülmektedir: (Eğitim ve Sağlık Harcamaları)/LY; İçsel Büyüme Teorisi

6. BEŞERİ SERMAYE NEDİR? Beşeri Sermayeyi, ferdin sahip olduğu bilgi ve tecrübenin üretime yansıması şeklinde tarif etmek mümkündür. Daha geniş anlamda beşeri sermeyi; bedeni ve zihni sağlığı yerinde olan, eğitimli, tecrübeli ve çalışabilir halde olan işgücü olarak izah edebiliriz. Adam Smith ile başlayan uzmanlaşma aslında beşeri sermaye ediniminden başka bir şey değildi. Beşeri sermaye olgusunun iktisadi büyüme ve kalkınma olan doğrusal ilişkisinin, özellikle sanayi devrimi ve aydınlanma çağı ile ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Günümüze kadar artarak devam eden bu ilişki ve ilgi son yıllarda Bilgi çağı ile doruk noktasına ulaşmış durumdadır.

7. Sermaye kavramı özellikle bizim gibi az gelişmiş ülkelerde daha çok para ve maddi imkanlar şeklinde algılanmaktadır. • Ancak en az fiziki sermaye kadar beşeri ve sosyal sermaye de atıfta bulunmak zorundayız. • Çünkü, fiziki sermayeyi kullanacak kişinin beşeri sermaye donanımlı olması şarttır. • Ayrıca, kişinin çalışma verimliliği ve ortaya çıkan ürünün ne amaçla kullanılacağı ise tamamen Sosyal sermaye birikimi ile ilişkilidir. • Çalışan kişinin ait olduğu topluma karşı sahip olduğu duygu ve düşünceler ve sosyal sorumluluk hissi bu çerçevede önem arz etmektedir.

8. Özellikle son yıllarda, içsel büyüme teorilerinin literatürde kendisini kabul ettirmesiyle, insan merkezli büyüme teorisi olarak da niteleyebileceğimiz, Beşeri sermaye’nin iktisadi büyüme ile olan ilişkisi, bir çok ampirik çalışmaya konu olmuş ve pozitif bulgulara ulaşılmıştır. Bu nedenle, özellikle Gelişmiş Merkezi ülkelerin dışarıdan beşeri sermaye çekme (BEYİN GÖÇÜ) hususunda yoğun çaba içinde olduklarına şahit olmaktayız. Bu alanda yapılan çalışmalar, gelişmiş ülkelere göç eden beşeri sermeyenin, eğitim düzeyine bağlı olarak arttığını göstermektedir

9. Beyin göçü olarak adlandırılan bu sürecin, gelişmiş ülkelerin ekonomik büyümelerine ciddi katkı yaptığı buna karşılık az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınmalarını ise olumsuz yönde etkilediği hususunda yoğun tartışmalar yaşanmaktadır. Öte yandan, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki ekonomik refah farklılığının artışı yasal olmayan göçlere ve insan kaçakçılığına da yol açtığı bilinmektedir.

10. Beyin Göçünün Nedenleri İtici Nedenler * Yoksulluk, * İşsizlik Sorunu ve Uygun Çalışma Ortamının ve Yeterli Fırsatların Olmayışı, * Hızlı Nüfus Artışı, * Özgürlüklerin Kısıtlanması (Demokrasi Sorunu), * Sosyal Sermaye Eksikliği, * Siyasi (İdeolojik) Çatışmalar Çekici Nedenler * Yüksek ücretler, * Geniş İstihdam İmkanı, * Yaşam Standardının Yüksekliği ve Özgür Yaşama Ortamı, * Uygulanan Politikalar (Vatandaşlık, Oturma ve Çalışma İzni Verilmesi)

11. Beyin Göçünün Boyutu ve Yönü Ek 1: Dünya’da Uluslararası Göçe İlişkin Durum (1990-2010) a: Nüfus (1000 kişi, yıl ortası); b: Tahmini uluslararası göçmen sayısı (1000 kişi yıl ortası); c: Göçmen stokundaki ortalama yıllık % değişme; d: Nüfusun %’si olarak uluslararası göç Kaynak: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2009). Trends in International Migrant Stock: The 2008 Revision (United Nations database, POP/DB/MIG/Stock/Rev.2008). http://esa.un.org/migration/p2k0data.asp (08.09.2009).

12. Ek 3: Dünya’da Uluslararası Göçün Yönü (2000-2005) Kaynak: UN (2006).

13. Ek 2: En Çok Uluslararası Göç Stokuna Sahip Ülke Sıralaması (2005) Kaynak: UN (2006).

14. Beyin Göçünün Ekonomik Kalkınma Üzerindeki Etkileri Göç Veren Ülkeye Olumsuz Etkileri • Kıt kaynaklarla, çalışma yaşına kadar karşılıksız insan yetiştirmenin maliyeti, • Faydalanılmayan eğitim maliyetleri, • Stratejik kişilerin kaybedilmesi, Göç Veren Ülkeye Olumlu Etkileri • Kısa vadede işsizliği hafifletmesi • Kısmi miktarda işçi dövizleri meselesi • Mesleki bilgi ve beceri kazanma meselesi

15. Göç Alan Ülkeye Olumlu Etkileri • Sıfır maliyetle, çalışabilir işgücüne sahip olma • Maliyetsiz eğitilmiş Beşeri Sermayesahip olmak, • Ekonomik çarkın döndürülebilmesi ve ekonomik büyümenin sağlanabilmesi meselesi • Demografik yapısı (düşen doğurganlık), yaşlanan ve çalışacak nüfusu azalan ülkelere ciddi bir çözüm Göç Alan Ülkeye Olumsuz Etkileri Yabancı çalışanların sayısının arması halinde sosyal alanda ortay çıkabilecek uyuşmazlıklar ve çatışmalar.

16. Ek 4: Göçmenlerin Gelişmekte Olan Ülkelere Gönderdiği Para Miktarı (Milyar $) Kaynak: Ratha vd., (2009)

17. İnsan Kaçakçılığı Yasal yollardan hatta teşviklerle gerçekleşen beyin göçü, beraberinde aynı yönde yasa dışı yollardan yaşanan insan kaçakçılığı (human trafficking) sorununu tetiklemektedir.

18. Sonuç • Dünya nüfusunun yaklaşık %3,6’sı göçmen durumundadır. • Göçten daha çok gelişmiş ülkeler yarar sağlamakta, gelişmekte olan ülkeler ise olumsuz etkilenmektedirler. • Tartışma konusu olan göçmen dövizleri, edinilen bilgi ve beceri gelişmekte olan ülkelerin kalkınmasında çok sınırlı bir katkı sağlamaktadır. • Ülkeler arasında bozulan gelir dağılımı ve oluşan refah farkı nedeniyle, legal göçler (beyin göçü) bir süre sonra illegal göçlere (insan kaçakçılığı) neden olabilmektedir. • Küreselleşme hızlandıkça, iletişim arttıkça ve ulaşım maliyetleri düştükçe, dünya nüfusunun %3.6’sı düzeyindeki göç stokunun daha da artması beklenmelidir. Küresel ısınma ve iklim değişikliği yakın gelecekte göçmen sayısını çok daya fazla artırabilir. • Yakın gelecekte, küreselleşmenin de zorlamasıyla uluslararası tecrübeye sahip aynı beşeri sermaye havuzu için göç alan gelişmiş ülkeler ile göç veren gelişmekte olan ülkeler arasında uluslararası mücadele kaçınılmaz olacaktır. • O halde uluslararası göç yönetimi ve politikası ulusal, bölgesel ve uluslararası boyutta ele alınmalı, tüm tarafların (göç alan, göç veren veren ve göçmen) lehine oluşturulmalıdır. Birleşmiş Milletler ve Uluslar arası Çalışma Örgütü gibi uluslararası örgütlere bu konuda önemli sorumluluklar düşmektedir.

19. Katılımınız ve Sabrınız İçinTeşekkürler