SPSS Glósur Meistaranna

1. SPSS Glósur Meistaranna Vor 2013

2. 1. Kafli – Grunnatriði - efnisyfirlit • 1.1: Lýsandi tölfræði og tíðni • 1.2: Þumalputtareglur um tölfræðipróf • 1.3: Að búa til nýja breytu (compute) • 1.4: Að rekóða breytu (recode) • 1.5: Að nota split file

3. 1.1. Lýsandi tölfræði • Lýsandi tölfræði er góð leið til að draga gögnin saman og fá gott yfirlit yfir hvernig þau eru, t.d. hver er meðalaldur fólks í gagnasafninu • Inni í SPSS er hægt að keyra “Descriptives” og “Frequencies” (tíðni) • Frequencies: nota fyrir flokkabreytur eins og kyn, eða já / nei svör, hitt fyrir skala og tölur

4. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI • Aðferðir til að draga saman og lýsa gögnum. • Er yfirleitt framkvæmd snemma í ferlinu. • Mikilvægt skref í að kynnast gögnunum. • Myndir og töflur gegna lykilhlutverki. • Mikilvægt að átta sig á hvaða kvarði er notaður til að mæla einstaka breytur.

5. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI Það má skipta Lýsandi tölfræði í tvennt: • Mælingar á miðsækni (central tendency): • Tíðni (frequency): Hversu margir • Meðaltal (mean): Upplýsingar um hvað er dæmigert, er viðkvæmt fyrir útlögum og getur því gefið villandi mynd • Miðgildi (median): Gildið sem er í miðjunni ef tölunum er raðað upp frá lægstu til þeirrar hæstu, er ekki viðkvæmt fyrir útlögum • Mælingar á dreifingu (variability) • Tíðasta gildi (mode): Gildið sem kemur oftast fyrir, er ekki viðkvæmt fyrir útlögum, geta verið fleiri en eitt tíðasta gildi • Spönn (range): Mæling á dreifingu, lægsta gildið dregið frá hæsta gildi í gagnasafninu, viðkvæmt fyrir útlögum og byggir aðeins á tveimur gildum • Staðalfrávik (standard deviation): Hversu langt að meðaltali einstaklingarnir í gagnasafninu víkja frá meðaltalinu

6. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI TÍÐNI • Hversu margir svöruðu hverjum svarkosti viðkomandi spurningar. • Algengt að kanna hvort villur leynast í gögnum með tíðnigreiningu, t.d. Innsláttarvillur. • Til að kanna hvort útlagar (gildi sem eru langt frá flestum öðrum gildum) leynast í stökum breytum er hægt að skoða dreifingu þeirra t.d. með stöpla-, kassa- eða punktariti. • Ef villa eða útlagi finnst þarf að skoða viðkomandi þátttakanda og breyta ef við á. Tíðni (frequency)

7. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI TÍÐNI • Veljið AnalyzeDescriptive Statistics  Frequencies Veljið þær breytur sem þið viljið framkvæma tíðnidreifingu á, sem er til vinstri og smellið á örina, við það færist breytan í Variable(s) gluggan til hægri. Ef þið viljið einnig fá mynd veljið “Charts” og t.d. “Histograms”, hakið við “Show normal curve on histogram”, veljið “Continue” og svo “OK”.

8. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI TÍÐNI Tíðni Hlutfall Uppsafnað hlutfall

9. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI • Meðalgildi og staðalfrávik Veljið AnalyzeDescriptive Statistics  Descriptives Veljið þær breytur sem þið viljið kanna t.d. starfsandann og smellið á örina til að færa yfir í Variable(s). Veljið Options. Veljið mean, Std. Deviation, Minimum, Maximum, Range, Kurtosis, Skewness og Variable list. Veljið “Continue” og svo “OK”. 9

10. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI • Meðalgildi og staðalfrávik – Niðurstöður Lægsta gildið er 1, hæsta gildið er 4, meðalgildið er 3,21 og staðalfrávikið er 0,862. 10

11. LÝSANDI Lýsandi tölfræði - Ályktunartölfræði TÖLFRÆÐI EIN BREYTA Ef Skewness er jákvæð eru fleiri svör vinstra megin við miðju þ.e. fleiri lægri gildi, ef neikvæð eru fleiri svör hægra megin við miðju þ.e. fleiri hærri gildi. Hér er Skewness -0,466 og því fleiri svör hægra megin við miðju. Ef Kurtosis er jákvæð þá dreifast svörin lítið, ef neikvæð dreifast þau mikið yfir skalann. Hér er Kurtosis -1,338 sem þýðir að svörin dreifast mikið. Skewness og Kurtoisis gefa okkur upplýsingar um hvernig svörin dreifast. Dreifingin er normal þegar Skewness og Kurtoisis eru 0.

12. 1.2. Þumalputtareglur um tölfræðipróf • Hvaða próf á að nota í hvaða aðstæðum • Ef þú ert að bera saman 2 hópa: t próf • (independent samples t test) • Ef þú ert að bera saman fleiri en 2 hópa: ANOVA • Ef þú ert að reyna að sjá hvort ein breyta spái fyrir um útkomu á annarri breytu þá geriru aðhvarfsgreinginu (regression) • Ef þú ert að reyna að sjá hvort gagnasafn skiptist upp í einhverja hópa (t.d. markhópa) þá geriru klasagreiningu (cluster analysis)

13. SPSS 4 þumalputtareglur í SPSS • Ef B1 er nafnbreyta og B2 er nafnbreyta, þá er hægt að kanna tengsl milli þeirra. (Krosstöflur) (e. Crosstables) • Ef B1 er nafnbreyta (tvípóla – bara 2 hópar, t.d. karl og kona) og B2 er skalabreyta þá er hægt að kanna mismun milli hópa eða breyta. (indipendent t-próf) (e. indipendent t-test) • Ef B1 er nafnbreyta (með fleiri en 2 hópa) og B2 er skalabreyta þá er hægt að kanna marktækan mun milli meðaltala. (Dreifigreining) (e. ANOVA) • Ef B1 og B2 eru báðar skalabreytur, þá er hægt að kanna ansi margt t.d. fylgni sem kannar mun milli hópa (e. correlation)

14. 1.3. Að búa til nýja breytu • Stundum þarf að búa til nýja breytu úr öðrum breytum eða t.d. sameina 2 breytur eða fleiri í eina, segjum að við höfum 4 mælingar á ánægju og við viljum búa til eina • Til þess að gera það förum við þessa leið í SPSS • Transform → Compute Variable

15. Compute Variable • Þá kemur þessi gluggi • Er basically reiknivél • Inni í “Target Variable” skrifarðu nafnið á nýju breytunni • Inn í “Numeric Expression” skrifarðu hvernig breytan á að reiknast úr öðrum breytum • Ýtir svo á OK • Þá birtist ný breyta í gagnasafninu (ekkert gerist í output)

16. Compute Variable - dæmi • Segjum að við erum með 2 mælingar á ólíkri ánægju; ánægja með verð og með gæði (sjá mynd á glæru á undan) • Ætla að búa til meðaltal af þessum báðum inni í Compute Variable • Skíri nýju breytuna “Anaegja_gaedi_verd” og geri inn í numerical expression: • (Anaegja_gaedi + Anaegja_verd) / 2 • Ýti á OK

17. 1.4 Að rekóða breytur • Við notum recode þegar við viljum umreikna eða endurkóða breytur • T.d. Ef við erum með breytu sem er: Kyn og hún er flokkuð sem “Karl” og “Kona” • Við viljum fá tölugildi til að lýsa þessu • Gerum recode into different variable • Eða við viljum búa til nýja breytu sem sameinar ákveðin gildi, t.d. að búa til flokka

18. SPSS ENDURKÓÐUN Framhald frá síðasta tíma – Endurkóðun (e. Recode) • Bæði hægt að breyta gildum á núverandi breytu eða búa til nýja breytu með nýju gildunum. • Dæmi: Búa til aldursflokkabreytu út frá breytu sem inniheldur aldur í árum eða að sameina gildi á viðhorfsbreytu, mjög ánægður og ánægður fá sama gildið á nýrri breytu; mjög óánægður og óánægður fá sama gildi og þriðja gildið yrði þá hvorki né sem ekki þarf að breyta.

19. SPSS ENDURKÓÐUN Búum til nýja breytu sem sameinar aldurshópa. Sp16 (aldur). Sameinum gildi 1 og 2 (35 ára og yngri) 3 og 4 (36-55) 5 og 6 (56 eða eldri)

20. SPSS ENDURKÓÐUN • Veljið TransformRecode into different variable • Veljið “Aldur” sem Numeric Variable. Búum til nýtt nafn á nýju breytuna t.d. Ny_Aldur og Veljum “Change”. Ny_Aldur færist þá yfir í Numeric Variable. Skilgreinum Label. Veljið “Old and New Values”

21. SPSS ENDURKÓÐUN Farið í “Old value” og sláið inn 1 farið í “New Value” og veljið 1 og svo “Add”. Farið í “Old value” og sláið inn 2 farið í “New Value” og veljið 1 og svo “Add”. Sláið inn öll gildin, veljið svo “Continue. Veljið “OK”. Þá sjáið þið nýju breytuna ykkar í Variable View. Skilgreinið “Values” í “Variable View” fyrir nýju breytuna og þar sem við á.

22. 1.5. Að nota split file • Ef við viljum láta SPSS sýna okkur allar niðurstöður eftir ólíkum hópum • T.d. ég vil sjá allt skipt eftir kyni • Þá er gert Data → Split File • Þá kemur þessi gluggi

23. Split file • Veljum “Organize output by groups” • Setjum inn breytuna sem ég vil að SPSS flokki eftir, til dæmis kyn • Nú koma ALLAR niðurstöður í tvennu lagi, fyrir konur og svo fyrir karla • MUNA að taka Split File AFþegar maður vill að SPSS greini öll gögnin, ekki eftir hópum

24. 2. Kafli: Fylgni • Notum fylgni til að skoða tengsl á milli breyta • Muna að þó svo að það sé sterk fylgni á milli breyta þá þýðir það ekki að ein orsaki annarri • Fylgni segir ekki til um orsakasamband

25. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur FYLGNI Fylgni (correlation) • Fylgnistuðull (correlation coefficient) lýsir sambandi á milli breyta. • Fylgnistuðull getur bæði verið jákvæður og neikvæður og tekið gildin frá -1 til +1. • Ef fylgnin er: 1 = Fullkomið jákvætt línulegt samband á milli breytanna. Ef önnur breytan eykst þá eykst hin. -1= Fullkomið neikvætt línulegt samband á milli breytanna. Ef önnur breytan eykst þá minnkar hin 0 = Ekkert línulegt samband.

26. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur FYLGNI Fylgni (correlation) Hversu sterk eru tengslin? Stærð stuðuls segir til um styrk sambands milli breyta • Almenn viðmið fyrir félagsvísindin +/- 0,0 til +/- 0,2  mjög veik tengsl +/- 0,2 til +/- 0,4  veik tengsl +/- 0,4 til +/- 0,6  miðlungs tengsl +/- 0,6 til +/- 0,8  sterk tengsl +/- 0,8 til +/- 1,0  mjög sterk tengsl

27. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur FYLGNI Fylgnistuðlar – Pearson r Til eru margir fylgnistuðlar. • Pearson r er notaður þegar breytur eru mældar á jafnbila- eða hlutfallskvarða. • Pearson r mælir línulegt samband á milli tveggja breyta á jafnbila- eða hutfallskvarða (skalabreytur) • Jafnframt fást upplýsingar um stefnu tengslanna (hvort tengslin séu jákvæð eða neikvæð) og styrk tengslanna. • Í Pearson r er aðeins litið á þær breytur sem verið er að kanna • Litið er á aðrar breytur sem fasta

28. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur FYLGNI Fylgni (correlation) Til að kalla fram Pearson r greiningu í SPSS veljið: Analyze – Correlate - Bivariate

29. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur FYLGNI Túlkun Pearson r úr SPSS Skoðum p-gildið til að athuga hvort marktæk tengsl séu á milli breytanna.

30. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur FYLGNI Túlkun Pearson r úr SPSS Fylgnistuðullinn segir okkur til um hversu sterk fylgnin er og hvort um jákvætt eða neikvætt samband er að ræða. Því nær gildinu 1 sem fylgnistuðullinn er, því sterkari er fylgnin.

31. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur FYLGNI Túlkun Pearson r úr SPSS Tölfræðiprófið: r(398) = 0,87; p < 0,001 N-2

32. 3. Kafli: T próf og ANOVA Efnisyfirlit • 3.1. T próf • 3.2. ANOVA

33. 3.1 T próf • Notum þetta til að bera saman 2 hópa • Fyrir okkar verkefni erum við alltaf að nota independent samples t – test eða t próf óháðra úrtaka • Í SPSS: • Analyze → Compare Means → Independent samples T test

34. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test) • Meðaltöl tveggja óháðra hópa t.d. karla og kvenna, eru borin saman. • Við notum tvær breytur: • Eina nafnbreytu sem er óháða breytan • Eina jafnbila- eða hlutfallsbreytu sem er háða breytan • Dæmi:H1: Munur er á viðhorfi kynjanna til þess hve miklu máli sjávarútvegsmál muni skipta í næstu kosningum H0: Ekki er munur á viðhorfi kynjanna til þess hve miklu máli sjávarútvegsmál muni skipta í næstu kosningum

35. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test)

36. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test) Háða breytan er sett í “Test Variable”. Eða sú breyta sem á að skoða muninn á og er á jafnbila- eða hlutfallskvarða. Óháða breytan er sett í “Grouping Variable”. Eða sú breyta sem stendur fyrir þá hópa sem á að bera saman og er á nafnkvarða. • Hérerugildinvalinsemerunotuðtilaðtáknahópanasemáaðberasaman • Karl • Kona

37. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test) p-gildið fyrir F-gildið. t-gildið p-gildið fyrir t-gildið Frígráðurnar • Könnum hvort niðurstöður Levene’s prófsins geri ráð fyrir sömu dreifingu í svörum fyrir báða hópana • Ef p-gildið (Sig.) fyrir F-gildið er hærra en 0,05 notum við efri línuna, ef það er jafnt og eða lægra en 0,05 notum við neðri línuna

38. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test) p-gildið fyrir F-gildið. t-gildið p-gildið fyrir t-gildið Frígráðurnar • Til að athuga hvort það sé marktækur munur á meðaltölum hópanna skoðum við dálkinn Sig. (2-tailed). • Ef p-gildið (Sig. (2-tailed)) er jafnt og eða lægra en 0,05 er munurinn á meðaltölunum marktækur, ef það er hærra en 0,05 er munurinn ekki marktækur • Þar sem p-gildið er hér hærra en 0,05 er munurinn á meðaltölunum ómarktækur. • Höfnum H1 um að munur er á viðhorfi kynjanna til þess hve miklu máli sjávarútvegsmál muni skipta í næstu kosningum og styðjum H0 um að ekki sé munur. • Ef það væri munur á milli meðaltalanna, þyrftum við að skoða hvar hann liggur. Sjá í næstu töflu

39. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test) Meðaltal hópanna og dreifing þeirra • Fjórar tölur eru birtar fyrir hvorn hóp fyrir sig: Fjöldi, meðaltal, staðalfrávik og staðalvilla meðaltalsins. • Ef það er marktækur munur á meðaltölum karla og kvenna, þá sjáum við hér hvar hann liggur.

40. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test) Dæmi: Er kynjamunur á því hversu mikilvæg velferðar-mál eru í næstu kosningum? • Setjið fram núlltilgátu og móttilgátu • Er dreifingin í hópunum sú sama (samræmdar dreifitölur)? • Hvort er notuð efri eða neðri lína fyrir t-gildi? • Hvert er t-gildið? • Hvert er p-gildið? • Er marktækur munur?

41. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test)

42. PRÓFIN T-próf – Fylgni - Dreifigreining – Krosstöflur T-PRÓF 2. t-próf tveggja óháðra úrtaka (independent-samples t-test) Ef það er marktækur munur og við ætlum að fjalla um prófið í skýrslu þurfum við að setja fram þessa formúlu til að sýna niðurstöðurnar. Þetta sýnir í raun niðurstöðu prófsins.

43. 3.2 ANOVA (Dreifigreining) • Notum ANOVA þegar við erum að bera saman fleiri en 2 hópa • ANOVA = Analysis of Variance • Í SPSS: • Analyze → Compare Means → One Way ANOVA

44. PRÓFIN DREIFIGREINING Dreifigreining (ANOVA) • t-próf eru notuð þegar við ætlum að bera saman meðaltöl tveggja hópa eða tveggja breyta frá sama úrtaki. • Þegar verið er að bera saman þrjá eða fleiri hópa óháðu breytunnar á gildi háðu breytunnar er rétt að nota dreifigreiningu. • Dreifigreining ber saman breytileika (dreifingu) milli ólíkra hópa, við breytileika (deifingu) innan hvers hóps

45. PRÓFIN DREIFIGREINING Dreifigreining (ANOVA) • ANOVA stendur fyrir Analysis of Variance. • Í dreifigreiningu notum við F-próf • F-gildið er fundið með því að deila breytileika milli hópanna með breytileika innan hópanna • Hátt F-gildi gefur til kynna að það sé meiri breytileiki milli hópanna heldur en innan hvers hóps • Dreifing verður að vera svipuð í hópunum. • Gengið út frá núlltilgátu um að ekki sé munur á meðaltölum hópanna í þýðinu • Marktækt F-próf (p gildi 0,05 eða lægra) táknar að við getum hafnað núlltilgátunni • Marktækt F-próf segir okkur þó ekki á milli hvaða hópa munurinn liggur • Þurfum að framkvæma post-hoc próf – hér notast við Tukey • Förum í einhliða dreifigreiningu (one-way analysis of variance)

46. PRÓFIN DREIFIGREINING Dreifigreining (ANOVA) • Einhliða dreifigreining (One way anova) • Notuð til að bera saman meðaltöl hópa, þriggja eða fleiri • Ein háð breyta á jafnbila- eða hlutfallskvarða, t.d. viðhorf til mikilvægi sjávarútvegsmála í næstu kosningum • Ein óháð breyta á nafnkvarða með þremur eða fleiri hópum, t.d. aldur

47. PRÓFIN DREIFIGREINING Einhliða dreifigreining (one way ANOVA) • Veljið Analyze Compare Means  One Way ANOVA

48. PRÓFIN DREIFIGREINING Einhliða dreifigreining (one way ANOVA) • Veljið breytuna “Velferðamál skipta hve miklu máli í næstu kosningum” og setjið í “Dependent List”. (háða breytan) • Veljið breytuna “Aldur” í Factor (óháða breytan) Háða breytan er á jafnbila- eða hlutfallskvarða. Óháða breytan er á nafnkvarða

49. PRÓFIN DREIFIGREINING Einhliða dreifigreining (one way ANOVA) • Veljið “Options” þá opnast þessi gluggi. • Veljið “Descriptive” og ýtið svo á “Continue”.

50. PRÓFIN DREIFIGREINING Einhliða dreifigreining (one way ANOVA) • Veljið “Post Hoc”. • Dreifigreining sýnir hvort það sé munur á milli einhverra hópa en ekki á milli hvaða hópa. • Notað er post hoc próf til að athuga á milli hvaða hópa munurinn er, ef hann er til staðar. Til eru mörg posthoc próf, við notum Tukey hér.