AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ Mövzu : SELEKSİYANIN ÜSULLARI VƏ ONUN NÖVLƏRİ Dosent, əməkdar kənd təsərrüfatı işçisi F.H.Qurbanov

2. PLAN: • 1. Çarpazlaşmada valideynlərin düzgün seçilmə prinsipi • 2. Hibridləşmənin tipləri • 3. Çarpazlaşmanın üsulu və texnikası. • 4. Monohibrid çarpazlaşdırma (qovuşdurma) • 5. Əlaqəli – (resiproq) təhliledici vəqayıtma çarpazlaşdırma • 6. Dihibrid və polihibrid çarpazlaşdırma Seleksiyanın üsulları və onun növləri

3. Seleksiya işində istifadə olunan əsas tip çarpazlaşmalar • Sadə • Mürəkkəb - pilləli, bekkros Seleksiyanın üsulları və onun növləri

4. Çarpazlaşmada valideynlərin düzgün seçilmə prinsipləri Ekoloji coğrafi üsul Məhsul elementlərinə görə valideynlərin seçilməsi Fazaların inkişaf müddətinə görə valideynlərin seçilməsi Xəstəliklərə davamlılığına görə valideynlərin seçilməsi Seleksiyanın üsulları və onun növləri

5. 1.Ekoloji coğrafi üsul • Müxtəlif bitki sortları və formaları süni və təbii seçmə əsasında xüsusi iqlim və torpaq şəraitinə uyğunlaşaraq uzun müddət inkişaf edir. Beləliklə, müxtəlif ekoloji və coğrafi şəraitə mənsub olan ekotip bitkilər yaranır. Məsələn, Qərbi Sibir zonasında taxıl sortları uzun çəkən yaz quraqlığına uyğunlaşmırlar. Orta Asiyada bitki sortları dənin yetişmə vaxtı quraqlığa davamlı olurlar. Şimal zonaları üçün tez yetişən bitki sortları daha əlverişlidir. Hibridləşmədə ekoloji-coğrafi prinsipin müvəffəqiyyətlə istifadəsi bir neçə amildən asılıdır. Seleksiyaçının əlinin altında müxtəlif ekotiplərin lazımı miqdarda olması; Valideynlərin əsaslı seçilməsi Çarpazlaşmanın geniş miqyasda aparılması Hibrid kombinasiyalar üzərində seçmə üsulunun düzgün istifadə olunması Seleksiyanın üsulları və onun növləri

6. 2.Məhsulun elementlərinə görə valideynlərin seçilməsi 1m2 və yaxud bir hektara bitkilərin orta sayı və bir bitkinin orta məhsuldarlığı. Məhsuldarliq iki əsas göstəricidən ibarətdir. Seleksiyanınüsullarıvəonunnövləri

7. 3.Fazaların inkişaf müddətinə görə valideynlərin seçilməsi Seleksiyaçıların qarşısında duran əsas məsələlərdən biri yüksək məhsuldar və tez yetişən sortlar yaratmaqdır. Bir çox quraqlıq olan rayonlarda gec yetişən sortlar dən yetişən zaman quraqlığa düşüb məhsulu kəskin azaldırlar. Şimal rayonlara isə gec yetişən sortlara bitki yetişmə müddətinə çatmamış şaxtaya məruz qalıb məhv olur. Bir sortda həm tez, həmdə yüksək məhsuldarlıq xüsusiyyətlərinin cəmləndirmək çətin lakin lazımlı məsələdir. Seleksiyanınüsullarıvəonunnövləri

8. 4. Xəstəlİklərə görə valİdeynlərİn seçİlməsİNİ müvəffəqİyyətlə aparmaq üçün • Yüksək məhsuldar və xəstəliyə davamlı sortlar almaq üçün ilk əvvəl seleksiya işini yoluxucu fonda, yəni seleksiyaçını maraqlandıran xəstəliyə tutulmuş əkin yerində aparmaq lazımdır. Seleksiyanın üsulları və onun növləri

9. Resiprok çarpazlaşmanı iki halda aparırlar: • 1. Bəzi təsərrüfat və bioloji vacib olan əlamətin nəslə keçməsi sitoplazma ilə bağlı olanda. • 2. Toxumların hibrid orqanizmlərdə əmələ gəlməsində valideynlərin rolu. Seleksiyanın üsulları və onun növləri

10. Mürəkkəb çarpazlaşmada iki valideyndən artıq forma iştirak edir və yaxud valideyn formalarından biri hibrid oraqanizmlə bir daha təkrarən çarpaz tozlanır. ((AxB)x(VxQ))xD ((AxB)xV)xQ Seleksiyanınüsullarıvəonunnövləri

11. Mürəkkəb çarpazlaşma qeyd etdiyimiz kimi iki yerə bölünür: 1. PİLLƏLİ 2. BEKKROSS Seleksiyanınüsullarıvəonunnövləri

12. Çarpazlaşmanı apardıqda aşağıdakı süni tozlanma üsullarından istifadə edirlər: Məcburi tozlanma Məhdud edilmiş sərbəst tozlanma Sərbəst tozlanma Seleksiyanın üsulları və onun növləri