ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNE - BABALARIN YAŞADIKLARI DUYGULAR

1. ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNE - BABALARIN YAŞADIKLARI DUYGULAR Fatih PAÇA Zihinsel Engelliler Sınıf Öğretmeni Özel Eğitim Formatörü fatihpaca29@hotmail.com

2. ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNE-BABALARIN YAŞADIKLARI DUYGULAR • Çocuklarının normalden farklı olduğunun öğrenilmesi aile bireyleri üzerinde büyük bir baskı yaratabilmektedir.Engelin ne zaman fark edildiği ve türü bu anlamda çok fazla önemli değildir. • Anne-babaların yoğunlukla yaşadığı normal ve mükemmel bir çocukla beraber,kendilerinin bir parçasının da sonsuza değin yitirildiği duygusudur.

3. ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNE-BABALARIN YAŞADIKLARI DUYGULAR • Buna bağlı olarak anne-babalar geniş bir yelpaze içinde çok değişik duygu durumları sergileyebilirler.Tüm bunlar doğal olup,anne-baların bu duygularını yaşayarak çözümlemeleri gerekmektedir.

4. ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNE-BABALARIN YAŞADIKLARI DUYGULAR • Engelli bir çocuğa sahip olmak aile sistemini değişik şekillerde etkileyebilir. • Her bir aile için durum farklıdır.Önemli olan ailenin probleme karşı tutumlarını ve problemle başa çıkabilmek için benimsediği çözümleri anlayarak,bu çözümlerin güçlendirilmesinde aileye yardımcı olunmasıdır.

5. ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNE-BABALARIN YAŞADIKLARI DUYGULAR • Çocuğun engelini anlamak ve kabullenmek,engeli ortadan kaldırmaz. • Ancak aile çocuğu kabullendiğinde,çocuğun eğitimle göstereceği gelişme zenginleşmektedir.

6. ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNE-BABALARIN YAŞADIKLARI DUYGULAR • Engelli çocukların ailelerini psikolojik yönden hasta bir grup olarak görmek hatalıdır. • Daha çok bir kriz durumuyla karşı karşıya kalan ve çözüm arayan bireyler olarak değerlendirilmelidirler. • Her ailenin ve aile içindeki bireylerin engele karşı gösterdiği tepki birbirinden farklıdır.Gösterilen tepkiler çocuğun engel türüyle bağlantılı değildir. • Tepkiler yoğunluk derecesine göre farklılık göstermektedir.

7. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALAR • 1-İlk Aşama • 2-İkinci Aşama • 3-Üçüncü Aşama

8. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİlk Aşama • İlkAşama:Gerçekle yüzleşilen, şok, inkar, üzüntü ve çöküntü duygularının yaşandığı dönemdir. • Şok:Bu dönemde anne-baba tepkilerinde hissizlik,soyutlanma duyguları ve ağlama davranışları yaygın olarak görülür.Genelde aileler çocuklarının engelli olduğu haberine tamamen hazırlıksız olarak yakalandıklarını belirtmektedirler.

9. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİlk Aşama • İnkar:Bazı aileler çocuğun engelli oluşunun yarattığı yıkıcı duygularından korunmak amacıyla engeli reddedebilirler; yaşadıkları duygularla mantığa bürünerek başa çıkmaya çalışabilirler veya uzmanın aslında çocuklarında herhangi bir problem olmadığını söylemesini bekleyebilirler.

10. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİlk Aşama • İnkar:Bir savunma mekanizması olan inkar bilinmeyenin yarattığı korku engelin getirdiği ek sorumluluklarla başa çıkmakta karşılaşacağı düşünülen zorluklar “Çocuğumuza ne olacak?” sorusunun yarattığı baskı yüzünden ortaya çıkabilir. • İnkar, kişiye kendini yeniden toparlama ve problemle başa çıkabilmek için gerekli enerjiyi sağlamada zaman kazandırdığı için bir anlamda olumlu görülebilir.

11. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİlk Aşama • Üzüntü ve Çöküntü:Bir çok aile engelli bir çocuğa sahip olmaktan dolayı hayal kırıklığı yaşamakta ve gerçekçi olarak çocuğun geleceği hakkında kaygılanmaktadır. • Üzüntü gerekli ve yararlı bir tepki olup, yaşanması engellenmemelidir.Bu süreç “mükemmel çocuk” ile ilgili fantezi ve düşüncelerin yeni karşılaşılan gerçeklikle yer değiştirdiği ve hayal kırıklığı duygularının fakına varıldığı dönemdir.

12. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİlk Aşama • Üzüntü ve Çöküntü:Üzüntü ve çöküntü duygularının kesin bir bitiş zamanı yoktur. • Çöküntü genelde çözüme ulaşamayan üzüntünün bir sonucudur.Çöküntü öfke duygusunun kişinin kendisine yöneltmesidir. • Aileler bu duyguyu engelleyemedikleri bir durumu yaşamaktan dolayı kapılabilirler. • Çöküntünün yaşanarak çözümlenmesi ailelere değiştirilemez bir durumu kabullenme fırsatı doğurur.

13. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİkinci Aşama • Karasızlık:Engelli bir çocuk, aileler tarafından çocuğa karşı hissedilen sevgi ve öfke duygularını yoğunlaştırabilir.Bazı ailelerde hayatını çocuğa adama, bazılarında ise çocuğu redderek , hiçbir ilgilenmeme davranışları görülebilmekte.Çocuğa karşı geliştirilen bu davranış biçimleri aile içinde uyumun bozulmasına yol açabilir. • Bazı ailelerde çocuklarını “ümitsiz vaka” olarak görüp, geleceğe yönelik herhangi bir plan veya eğitimi kabullenmezler.Bunların işe yaramayacağını düşünürler.

14. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİkinci Aşama • Suçluluk:Bu duygu belki de ailelerin üstesinden gelmesi gereken en güç duygudur. • Aileler bir şekilde çocuklarının engelli olmasına neden olduklarını veya geçmişte yaptıkları hatalar yüzünden cezalandırıldıklarını düşünebilirler. • Suçluluk ve pişmanlık duyguları “keşke…” ile başlayan düşünce biçimlerini doğurur. • Suçluluk sürecinde “ çocuğun gereksinimleriabartılı biçimde karşılamak” sık görülen bir tepki biçimidir.

15. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİkinci Aşama • Öfke:Oldukça sık gözlenen bir duygudur.İki şekilde görülebilir. • Birinci tür “Neden ben?” sorusuyla ortaya konur. “Neden herkesin sağlıklı ve normal çocukları olurken benim çocuğum engelli? Bunu hak edecek ne yaptım?” Yanıtlanması mümkün olmayan bu sorular aileyi uzun süre meşgul ederek uyum sağlamalarını ve yapıcı sürece geçmelerini engelleyebilir.

16. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARİkinci Aşama • Utanç:Bir çok aile çocuklarıyla gurur duyar.Bununla birlikte engelli çocuk ailesi toplum tarafından çocuğun reddedilmesi, acınması, alay edilmesi gibi durumlarla başa çıkmayı öğrenmek zorundadır. • Ailenin çocuğa duyduğu sevgi bu tür tepkilerden etkilenmeyi ancak bir ölçüde engelleyebilir. • Utanç duygusuyla bağlantılı olarak gelişen diğer bir duygu da ailenin kendisini değersiz hissetmesi olabilir.

17. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARÜçüncü Aşama • Üçüncü aşama,kişilerin bir anlamda pazarlığa giriştikleri, yaşamlarındaki gerçeği kabul edip, uyum sağlamaya çalıştıkları bir dönemdir. • Pazarlık:Pazarlık uyum sağlama sürecinde görülen son basamaklardan birisidir ve dışarıdan gözlemek oldukça zordur. • Bu süreçte aile amaçlarına ulaşma durumunda yapacaklarını belirlemekte, dileklerinin gerçekleşmesi umudunu koruyarak planlar yapmaktadır.

18. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARÜçüncü Aşama • Yeniden Düzenleme:Yapılan araştırmalar uyum sağlamanın yavaş gelişen bir süreç olduğunu göstermektedir. • Her ailede değişiklik göstermektedir. • Bu süreç içinde kaygı ve diğer yoğun duygusal tepkiler azalır. • Aileler kendilerini daha rahat hissetmeye başlarlar. • Çocuklarıyla daha tatmin edici iletişim biçimleri aranır ve çocuğun problemleriyle ilgili stratejiler geliştirilmeye çalışılır.

19. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARÜçüncü Aşama • Kabullenme ve Uyum:Kabullenme aktif ve devamlı bir süreç olup, problemi tanıma, anlama ve çözmek için bilinçli çaba göstermeyi gerektirmektedir. • Bununla birlikte daha önce yaşanan olumsuz duygular tamamen çözülemez • Bu duygular zaman zaman ortaya çıkabilir.

20. UYUM SÜRECİNDEKİ AŞAMALARÜçüncü Aşama • Kabullenme sadece çocuğu ve problemini kabullenmek değil, aynı zamanda birey olarak kendi zayıf ve güçlü yönlerini tanıyarak kabullenmeyi de içerir. • Uyum yaşam boyu devam eder.bireyin hayata karşı tutumları ve kişilik özellikleriyle yakından ilgilidir.

21. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Aileleri Bilgilendirme • Gerçekçi Beklentilerinin Oluşmasını Sağlama • Çocuğun Aile İçindeki Yerini Belirginleştirme • Çocuğun Becerilerini Geliştirme • Anne-Baba-Çocuk Etkileşiminin Değerlendirilmesi • Anne-Babanın Çocuklarında Ortaya Çıkan Değişimleri Fark Etmelerine Yardımcı Olma

22. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Aileleri Bilgilendirme-Yönlendirme: • Aileleri bilgilendirme, tanı konulduğu andan itibaren başlayan süreçtir. • Çocuklarında kalıcı bir engel olduğunun öğrenilmesi anne-babalar için kendi başına büyük bir stres kaynağıdır.

23. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Aileleri Bilgilendirme-Yönlendirme: • Bu engelin çocuğun yaşamını ve gelişimini nasıl etkileyeceğini bilmemek ise aileleri daha büyük bir kaygıya sürükleyebilmektedir. • Bu nedenle tanı teknik terimler kullanılmadan ailelinin anlayabileceği bir dille açıklanmalı ve çocuğun gelişimi üzerindeki olası etkileri açıklanmalıdır.

24. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Aileleri Bilgilendirme-Yönlendirme: • Ayrıca, aile tanıdan hemen sonra eğitim veren kurumlara(Çocuğunözelliklerineve gereksinimlerine en uygun olan) yönlendirilerek zaman kaybetmeden çocuğun eğitimine başlanması sağlanmalıdır. • Ayrıca çocuk engeline bağlı olarak ek bir cihaz kullanmak zorunda ise bu cihazın edinimi ve kullanımı aileye anlatılmalıdır.

25. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Gerçekçi Beklentiler Oluşmasını Sağlama • Ailelerde çocuğun gelişimine uygun gerçekçi beklentilerin oluşması zamanla gerçekleşir. • Çocuğun kısa sürede gelişmesini bekleyen aileler istedikleri gelişimi göremeyince hayal kırıklığı yaşayabilirler ve devam ettirdiği çalışmaları bırakabilirler. • Çocuğun gelişiminden olumlu örnekler vererek ailenin fark etmesini sağlanmalı aileye yardımcı olunmalıdır.

26. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Çocuğun Aile İçindeki Yerini Belirginleştirme • Çocuğun engelli olduğunun öğrenilmesiyle birlikte aile içinde çocuğun ihtiyaç ve istekleri her şeyin önüne geçebilir. • Anne-babalar kendilerini veya diğer aile fertlerini ihmal edebilirler. • Bu durumdan olumsuz yönde en çok etkilenen kardeşlerdir.

27. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Çocuğun Aile İçindeki Yerini Belirginleştirme • Engelli olan çocuğun kardeşleri de kardeşlerindeki farklılıklar, kişilik ve öğrenme özellikleri hakkında bilgilendirilmelidir. • Anne-baba mutlaka normal gelişim gösteren çocuklarına da yeterince zaman ayırmalı ve engelli çocuklarına ayrıcalık tanımayarak bütün kardeşlere eşit davranmalıdırlar.

28. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Çocuğun Becerilerini Geliştirme: • Eğitimler sırasında çocuğun ihtiyacı olan alanlarda becerilerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar hem çocuğun gelişimi açısından, hem de anne babanın bu çalışmaları öğrenerek uygulamaları açısından önemlidir. • Eğitim çalışmaları sırasında uzman model olarak yeni becerilerin nasıl kazandırıldığını aileye göstermeli aileden de bunun devamını isteyebilmeli.

29. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Anne-Baba-Çocuk Etkileşiminin Değerlendirilmesi • Aile eğitiminin amaçlarından biri de anne-baba-çocuk etkileşiminin her iki taraf içinde doyum sağlayan, hem çocuk hem de aile için olumlu yönde gelişmenin sağlandığı, etkileşimde tarafların daha az kaygılı ve daha rahat edebildikleri bir yöne doğru geliştirilmesidir. • Bu nedenle anne-baba-çocuk etkileşiminin değerlendirilmesi gerekir.

30. AİLE EĞTİMİNDE AMAÇLAR • Anne-Babanın Çocuklarında Ortaya Çıkan Değişimleri Fark Etmelerine Yardımcı Olma • Engelli çocuklarda gelişim hızı oldukça yavaş seyredebilir ve normal gelişim gösteren çocuklara göre ortaya çıkan değişimleri fark etmek daha zor olabilir. • Ailenin istek ve motivasyonunu arttırmak için zaman zaman ailenin gözünden kaçan bu değişimlere dikkat çekmek gerekebilir.

31. AİLE EĞİTİMİ TÜRLERİ • 1-Bireysel Aile Eğitimi:Yalnızca bir ailenin gereksinimlerinin göz önünde bulundurularak yapılan aile eğitimidir. • 2-Grup Aile Eğitimi:Aynı gereksinimlere ihtiyaç duyan ailelerin gereksinimlerine göre yapılan aile eğitimidir.

32. AİLE EĞİTİMİ OTURUMLARININ YAPILIŞAMAÇLARI • 1-Bilgi vermek amacıyla • 2-Bilgi almak amacıyla • 3-Beceri öğretimi amacıyla • 4-Kavram öğretimi amacıyla • 5-Problem davranışlarla nasıl başa çıkılacağını belirlemek amacıyla Aile eğitimi oturumları düzenlenir.

33. Son

34. KAYNAKÇA • Yard Doç Dr. Atilla CAVKAYTAR Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü.