Akt 5 listopada 1916 r.

1. Akt 5 listopada 1916 r. Cesarze Niemiec i Austro-Węgier postanowili: • z ziem odebranych panowaniu rosyjskiemu utworzyć samodzielne państwo • forma państwa: dziedziczna monarchia • ustrój konstytucyjny • określenie granic odłożono na później • nowe królestwo w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami znajdzie rękojmię potrzebną do swobodnego sił swoich rozwoju

2. Tymczasowa Rada Stanu – skład i kompetencje • Skład: 25 członków (15 z okupacji niemieckiej, 10 z austriackiej) mianowanych przez generał-gubernatorów, 5 miejsc dla stronnictw politycznych. Na czele marszałek koronny (Wacław Niemojewski z Kaliskiego • Kompetencje: • opiniowanie projektów aktów prawnych przedłożonych przez władze okupacyjne • przygotowanie polskiej administracji i przygotowanie projektów rozporządzeń dotyczących jej tworzenia • składanie z własnej inicjatywy wniosków i projektów w sprawach krajowych • współdziałanie w tworzeniu sił zbrojnych • uchwały dotyczące usuwania szkód wojennych i ożywienia gospodarki

3. Rada Stanu • 110 członków • 1/2 wybierały rady miejskie większych miast i sejmiki powiatowe; • 12 wirylistów (duchowni, rektorzy UW i PW, I Prezes SN); • reszta – z mianowania Rady Regencyjnej • Uprawnienia: • Organ reprezentacyjny • Namiastka parlamentu – uchwalanie najpilniejszych ustaw, w tym prawa o przyszłym Sejmie wraz z projektem ordynacji wyborczej

4. Sądownictwo „królewsko-polskie”przepisy tymczasowe o urządzeniu sądownictwa z dnia 18 lipca 1917 r. • Sądy pokoju • Sądy okręgowe (15: Warszawa, Płock, Włocławek, Kalisz, Siedlce, Mława, Łomża, Łowicz, Łódź Częstochowa, Sosnowiec, Lublin, Kielce, Radom, Piotrków • Sądy apelacyjne (2: Warszawa, Lublin) • Sąd Najwyższy w Warszawie

5. Początki państwowości polskiej – okres przejściowy: listopad 1918 – grudzień 1922 • Okres sprawowania władzy przez Tymczasowego Naczelnika Państwa • Okres obowiązywania tzw. Małej Konstytucji

6. Dekret z 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej • Republikański ustrój państwa • Pełnia władzy w rękach Tymczasowego Naczelnika Państwa do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego • Na czele rządu prezydent ministrów

7. Tymczasowy Naczelnik Państwa • Powoływał rząd (ministrów i prezydenta ministrów) • Pociągał ich do odpowiedzialności (przed nim samym) • Uprawnienia ustawodawcze (dekrety) • Zatwierdzanie i promulgacja w Dzienniku Ustaw aktów uchwalanych przez Radę Ministrów

8. Mała Konstytucja (uchwała SU z dnia 20 lutego 1919 r. ) • Czasowe obowiązywanie – do wydania właściwej konstytucji • Zasady ustroju państwa: • Brak podziału władz • Sejm ustawodawczy jako organ władzy suwerennej i ustawodawczej, tj.: • Wyłączne prawo stanowienia ustaw • Wyłączne prawo stanowienia o finansach państwa • Kadencja określona zadaniem, a nie terminem (brak określenia terminu) • Marszałek sejmu- prawo ogłaszania ustaw (z kontrasygnatą prezydenta ministrów i właściwego ministra)

9. Naczelnik Państwa: • Przedstawiciel państwa • Najwyższy wykonawca uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych • Odpowiedzialność parlamentarna (przed Sejmem Ustawodawczym) • Powoływał rząd (w porozumieniu z SU) • Brak uprawnień ustawodawczych (także inicjatywy ustawodawczej) • Wymóg kontrasygnaty dla aktów Naczelnika Państwa

10. Podstawowe zasady Konstytucji marcowej: • Zasada ciągłości państwa polskiego • Republikańska forma rządów • Suwerenność narodu • Trójpodział władz: • Sejm i Senat jako organy narodu w zakresie władzy ustawodawczej • Wł. wykonawcza: prezydent RP z odpowiedzialnymi ministrami • Wł. sądownicza: niezawisłe sądy

11. Prezydent RP: • Wybierany przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględna większością głosów • Zastępował go marszałek Sejmu • Brak odpowiedzialności parlamentarnej i cywilnej • Odpowiedzialność konstytucyjna przed Trybunałem Stanu • Wymóg kontrasygnaty premiera i właściwego ministra dla aktów prezydenta • Powoływał prezesa RM, a na jego wniosek ministrów • Brak veta ustawodawczego i własnych uprawnień ustawodawczych (dekrety) • Ograniczone prawo rozwiązywania izb

12. Autonomia Śląska- ustawa konstytucyjna – statut organiczny woj. śląskiegoz dnia 15 lipca 1920 r. • Sejm Śląski (Śląski Sejm Wojewódzki) • Stanowił własne ustawy, ogłaszane we własnym DzU • Prawo samodzielnego regulowania wszystkich dziedzin administracji, z wyjątkiem spraw wojskowych i zagranicznych • Rada Wojewódzka • Wojewoda

13. Nowela sierpniowa, 2 sierpnia 1926 r. • Sankcje za naruszanie przez parlamentarzystów zakazu pobierania korzyści od rządu (utrata korzyści i mandatu, orzekana przez SN) • Określenie ścisłych terminów uchwalania budżetu • Prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przez Prezydenta RP na wniosek RM (tylko 1 raz z tego samego powodu) • Prezydent uzyskał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy ( w syt. nagłej konieczności z wyłączeniem pewnych dziedzin; ustawa mogła upoważnić go także w innym zakresie ) • Zakaz głosowania wniosku o votum nieufności dla rzadu na posiedzeniu, na którym go zgłoszono

14. Podstawowe zasady Konstytucji kwietniowej: • Solidarystyczna koncepcja państwa • Zasada jednolitej i niepodzielnej władzy prezydenta • Zasada elitaryzmu • Zasada ciągłości państwa • Odrzucenie zasady suwerenności narodu • Odrzucenie zasady podziału władz

15. Pozycja Prezydenta RP wg Konstytucji kwietniowej: • Zwierzchnictwo nad pozostałymi władzami i organami w państwie • Wybierany na 7 lat przez: • Zgromadzenie Elektorów (50 wybranych przez Sejm, 25 przez Senat, 5 wirylistów) • W razie wskazania kandydata przez ustępującego prezydenta: głosowanie powszechne • Zastępował go marszałek Senatu • Brak odpowiedzialności parlamentarnej i konstytucyjnej

16. Uprawnienia Prezydenta RP wg Konstytucji kwietniowej • Zwykłe (wymóg kontrasygnaty) • Prerogatywy (brak wymogu kontrasygnaty), dyskrecjonalna władza prezydenta: • Wskazanie następcy i zarządzenie głosowania powszechnego • Wyznaczenie następcy na czas wojny • Rozwiązanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji • Pociąganie członków rządu do odpowiedzialności przed TS • Prawo łaski • Powoływanie: • Sędziów Trybunału Stanu • 1/3 senatorów • Mianowanie i odwoływanie: • Premiera • I prezesa SN • Prezesa NIK • Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych • Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej Prezydenta

17. Sejm i Senat • Zmiana i ograniczenie kompetencji (na rzecz prezydenta) • Ograniczenie pozycji Sejmu (m.in. marszałek Senatu zastępuje Prezydenta RP) • Zmniejszenie liczebności obu izb • Kadencja 5 lat • Zmiana ordynacji wyborczej: • Sejm: • Czynne prawo wyborcze od 24 roku życia • Bierne prawo wyborcze od 30 roku życia • Senat: • czynne prawo powyżej 30 roku życia; • bierne prawo wyborcze powyżej 40 roku życia; • dla osób spełniających wymogi wykształcenia, zasług lub zaufania • 1/3 senatorów z mianowania

18. Sądownictwo II RP • Okres do unifikacji (1918-1928) • Sądownictwo zunifikowane (rozporządzenie Prezydenta RP z 6 II 1928r., weszło w życie 1 I 1929 r.)

19. Sądy powszechne Sądy szczególne Prawa publicznego Trybunał Stanu Trybunał Kompetencyjny Najwyższy Trybunał Administracyjny Inne Inne: S. wojskowe S. wyznaniowe S. pracy Sądownictwo II RP

20. Sądownictwo powszechne (prawo o usp z 1928 r.) • S. grodzkie (i nigdy niepowołane s. pokoju jako ich organy) • S. okręgowe (w pewnych sprawach z udziałem przysięgłych) • S. apelacyjne • Sąd Najwyższy

21. Prokuratura (regulacja w prawie o usp 1928) • Prokuratury przy sądach: • SN • S. apelacyjnych • S. okręgowych • brak przy s. grodzkich

22. Adwokatura • Do 1932: przepisy pozaborcze, tylko na terenie b. Kongresówki tzw. Statut Tymczasowy Palestry (1920) • 1932 unifikacja (dalsze zmiany 1938) • Wolny zawód, nadzór ministra sprawiedliwości i SN • Organy samorządu: • Izby adwokackie w obszarze apelacji i ich rady • Naczelna Rada Adwokacka

23. Notariat • Do 1933 r. przepisy pozaborcze i różnice statusu: • Województwa południowe – Funkcjonariusz publiczny, samorząd • Województwa zachodnie – urzędnik państwowy i łączenie z zawodem adwokata, brak samorządu • Województwa centralne i wschodnie urzędnik państwowy niskiego szczebla, brak samorządu • 1933 – unifikacja- funkcjonariusz publiczny mianowany przez MS, samorząd: • Izby notarialne w obrębie apelacji i ich rady • Brak samorządu na szczeblu centralnym