GELECEĞİN DEĞERSİZLEŞTİRİLMESİNE EVRİMSEL PSİKOLOJİK YAKLAŞIM Seda CAN İzmir Ekonomi Üniversitesi

1. GELECEĞİN DEĞERSİZLEŞTİRİLMESİNE EVRİMSEL PSİKOLOJİK YAKLAŞIMSeda CANİzmir Ekonomi Üniversitesi

2. Doç. Dr. Hakan ÇETİNKAYA “Deneysel Psikoloji" İzmir Ekonomi Üniversitesi Alp Giray Kaya “Sosyal Psikoloji" Hacettepe Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Seda DURAL “Psikometri" İzmir Üniversitesi

3. Prof. Dr. Yurdal TOPSEVER “Deneysel Psikoloji" İzmir Ekonomi Üniversitesi Dr. Evrim GÜLBETEKİN “Deneysel Psikoloji" Muğla Üniversitesi Nagihan BOZ, Nur İNNECİ, Hülya MUTLU, Selin TÜRKMEN ve Duygu YEŞİLKAYALI İzmir Ekonomi Üniversitesi Antoine Selim BİLGİN “Klinik Psikoloji" Amsterdam Üniversitesi

4. Geleceğin değersizleştirilmesi kavramının temelleri öğrenme alanındaki öz-denetim (self-control) kavramına dayanmaktadır. • Öz-denetim, hemen elde edilebilen küçük bir ödül yerine, daha geç elde edilebilen büyük bir ödülün seçilmesi olarak tanımlanabilir (Ainslie, 1974; Rachlin & Green, 1972).

5. Öz-denetim görüngüsünü, ilk defa Rachlin ve Green (1972) laboratuar ortamında güvercinlerle test etmişlerdir. • Klasik bir öz-denetim tarifesinde tepki verme, ya küçük bir parça yiyeceğe hemen ulaşma (alternatif A) ya da büyük bir parça yiyeceğe 4 saniye geç ulaşma (alternatif B) ile ödüllendirilmiştir. • Güvercinler seçim aşamasında, A ya da B anahtarlarını gagalayarak bu iki alternatif arasında seçim yapmışlardır.

6. A B Büyük Ödül Küçük Ödül Hemen Gecikmeli Güvercinin B alternatifini (daha geç ama daha büyük bir parça yiyecek) seçmesi Rachlin ve Green tarafından öz-denetim olarak adlandırılmıştır.

7. Öte yandan, yapılan araştırmalar şimdiki küçük bir ödülün, gelecekteki büyük ödüle tercih edilmesinin çok sık rastlanan bir durum olmadığına işaret etmiştir. • Hemen alınabilecek küçük bir ödülün tercihine ilişkin söz konusu eğilim, bu konunun geleceğin değersizleştirilmesi (future discounting) olarak ele alınmasına yol açmıştır.

8. Geleceği değersizleştirme, yakın zamanda elde edilebilecek göreli olarak küçük bir ödülü, gelecekteki daha büyük bir ödüle tercih etme eğilimi olarak tanımlanmaktadır (Wilson ve Daly,2003; Loevenstein, 1988; Mazur ve Logue, 1978).

9. Genel olarak bu eğilim işlevsiz olarak yorumlansa da (örn. Giancola, Mezzich, & Tarter, 1998; Seguin, Boulerice, Harden, Tremblay, & Pihl, 1999) evrimsel psikologlar tarafından yapılan çalışmalar öncekini sonrakine tercih etmenin adaptif olabileceğini göstermiştir (Daly & Wilson, 2001; Frederick, Loewenstein, & O’Donoghue, 2002; Laibson, 2001; Wilson & Daly, 1997).

10. Nesnelerin “şimdiki değeri” sonraki değerinden daha yüksektir çünkü… • Elde etmek için bekleme süresi arttıkça bunları tümüyle kaybetme olasılığı daha yüksek olacaktır (Iwasa, Suzuki ve Matsuda, 1984; Houston ve McNamara 1986) ve • Her şey eşit tutulduğunda, doğal seçilim “hemen” üremeyi destekleyecektir çünkü üremeyi ertelemek maliyetli olacaktır (Dasgupta & Maskin, 2002).

11. Geleceğin değersizleştirilmesi konusunda yapılan çalışmalar genel olarak parasal tercihlere ilişkin karar verme süreçleri üzerine odaklanmışlardır.

12. Hiperbolik Eşitlik (Hyperbolic Equation) (Mazur, 1987) • Parametre Tahminleme Prosedürü (Parameter Estimation Procedure) (Kirby ve Marakovic, 1996)

13. Eksponansiyel Değersizleştirme Hiperbolik Değersizleştirme

14. Uzak teklifin miktarı Yakın teklifin miktarı Erteleme Süresi k değeri

15. 50 TL 80 TL YARIN 70 GÜN SONRA

17. İlk tercihi seçme örüntüsünden ikinci tercihi seçme örüntüsüne geçildiği durumdaki, ilk tercihin seçildiği son teklif çiftinin k değeri ile ikinci tercihin seçildiği ilk teklif çiftinin k değeri arasındaki geometrik orta nokta katılımcının k değeridir.

18. Her bir sıradaki teklif çiftleri miktar farklılıkları ve erteleme süreleri bakımından birbirlerine benzerdir. • Sıra arttıkça ikinci teklif için verilen süre kısalırken iki teklifin miktarı arasındaki fark artmaktadır.

19. Geleceğin değersizleştirilmesinde sunulan tercih çiftlerinin k değerleri göz önünde bulundurularak tepki hızlarının farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir.

20. Yöntem Katılımcılar: • Çalışmada yaşları 18 ile 25 arasında değişen 49 kadın 55 erkek üniversite öğrencisi katılımcı olarak yer almıştır.

22. Bulgular • k değerlerine göre 3’e ayrılmış (yüksek, orta, düşük) teklif çiftlerine verilen tepkilerin süreleri anlamlı olarak farklılaşmıştır, F (1.71, 176.43) = 41.56, p = .00,η2= .29.

24. Katılımcılar düşük sıradaki/mertebedeki teklif çiftlerine ilişkin seçimlerini en kısa sürede yaparken en çok zamanı yüksek sıradan gelen teklif çiftlerinde harcamışlardır. • Bu farklılık, gelecekteki ödülün seçiminde daha üst düzey bilişsel süreçlerin aktive olduğuna ilişkin bir gösterge olabilir. (Mc Clure ve ark., 2004; Tanaka ve ark., 2004) ile tutarlı

25. Geleceğin değersizleştirilmesi kavramı ekonomik disiplinlerden alınmış olsa da, kullanımı ve anlamı kolaylıkla “parasal geçici tercihlerin” ilişkilerinin ötesine geçmiştir (örn., Madden, Petry, Badger ve Bickel, 1997; Ditto, Pizzarro, Epstein, Jacobson ve MacDonald, 2006; Daly ve Wilson, 2001). • Yani, bir anlamda, geleceğin değersizleştirilmesi yakın bir üreme getirisinin gelecekte olan daha olası bir cinsel birleşme pahasına tercih edilmesidir.

26. Geleceğin cinsel değersizleştirilmesinde, cinsel uyarılma ve dolayısıyla artmış testosteron düzeyi aracı bir değişken olabilir. • Evrimsel psikologlar tarafından daha önce yapılan çalışmalarda karşı cinsten biriyle olan etkileşim (kısa bile olsa) erkeklerde artan testosteron yoluyla değersizleştirmeyle sonuçlanabilmektedir (örn., Daly & Wilson, 2005; Takahashi, Sakaguchi, Oki, & Hasegawa, 2008; Van den Bergh & Dewitte, 2006; Wilson & Daly, 2003).

27. Bu çalışmada etkisi gözlenebileceği düşünülen bir diğer değişken 2D:4D parmak oranıdır. • Düşük parmak oranına sahip olanlar testosterona daha hassas olduklarından (Manning ve ark., 2003)ve daha yüksek serum testosteron düzeyine sahip olduklarından (Manning ve ark., 1998), cinsel uyarılma özellikle düşük parmak oranına sahip erkekleri etkileyebilir.

28. Düşük 2D:4D oranına sahip erkekler “değersizleştirenler” değilseler de (Van den Bergh ve Dewitte, 2006; Burnham, 2003), söz konusu erkekler cinsel olarak uyarıldıklarında, geleceği değersizleştirme eğilimleri artabilir (Roney ve ark., 2003; Wilson ve Daly, 2004). • Bu nedenle, çalışmada erkeklerdeki cinsel değersizleştirmenin 2D:4D oranıyla ilişkili olabileceği düşünülmektedir.

29. Bu çalışmada, erkeğin tasarladığı eşleşme türünün de geleceğin cinsel değersizleştirmesini etkileyen bir faktör olabileceği düşünülmüştür. • Kısa-süreli ilişki tasarlayan erkeklerle uzun-süreli ilişki tasarlayan erkeklerin değersizleştirme oranlarının farklılaşacağı düşünülmektedir.

30. Yöntem Katılımcılar: • Çalışmada yaşları 18 ile 26 arasında değişen ve kendini heteroseksüel olarak rapor eden 78 erkek üniversite öğrencisi katılımcı olarak yer almıştır.

33. Senaryo + Kısa-süreli ya da Uzun-süreli eş tercihi için Yönerge Kısa-süreli/ uzun-süreli bir ilişki için bir kadına teklifte bulunacağınızı varsayın. Resmini göreceğiniz kadına ilişkin teklifte bulunmak için tercihinizi 1-7 arasında belirtiniz.

35. Deney Grubu Kontrol Grubu 20 foto: Her biri 9 sn 20 foto: Her biri 9 sn Manzara fotoğrafları Çok Çekici Çok Güzel Çekici Değil Güzel Değil

36. Kabul olasılıkları

37. Sağ el 2D:4D oranları hesaplandı Değerlendiriciler arası korelasyon katsayısı = 0.91

38. F(1,70 )= 7.15, p<0.01, η2=0.093 • Cinsel uyarılma koşulundaki katılımcıların değersizleştirme oranları daha yüksek bulunmuştur. • Kısa-süreli ilişki koşulundaki katılımcılar geleceği daha çok değersizleştirmişlerdir. Etkileşim anlamsız F(1,70 )= 9.99, p<0.01, η2=0.125

39. F(1,70 )= 7.09, p<0.05, η2=0.092 2D:4D Oranı • Cinsel uyarılma koşulundaki düşük 2D:4D oranına sahip katılımcıların değersizleştirme oranları daha yüksek bulunmuştur. Etkileşim Anlamlı F(1,70 )= 4.31, p<0.05, η2=0.058

40. F(1,70 )= 7.09, p<0.05, η2=0.092 2D:4D Oranı • Kısa-süreli ilişki koşulundaki katılımcılar ve -Düşük 2D:4D oranına sahip katılımcılar geleceği daha çok değersizleştirmişlerdir. Etkileşim anlamsız F(1,70 )= 7.15, p<0.01, η2=0.093

41. Erkekler kısa-süreli bir ilişki tasarladıklarında (%36.1) uzun-süreli ilişki (% 21.3) durumuna göre daha çok geleceklerini değersizleştirmişlerdir. Gray, Kahlenberg, Barrett, Lipson, & Ellison, (2002) ile tutarlı Erkekler cinsel olarak uyarıldıklarında geleceği daha çok değersizleştirmişlerdir (% 31.5). McIntyre, Gangestad, Gray, Chapman, Burnham, O’Reurke ve Thornhill, (2006) ile tutarlı Düşük 2D:4D oranına sahip erkekler cinsel olarak uyarıldıklarında geleceklerini daha çok değersizleştirmişlerdir (%41.5).

42. Life is Uncertain Eat Dessert First Margo Wilson’a…