İKTİSADA GİRİŞ

1. İKTİSADA GİRİŞ

2. EKONOMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR • Ekonomi Bilimi • Temel Kavramlar • İhtiyaç • Mal ve Hizmet • Tüketim • Üretim • Üretim Faktörleri ve Teknoloji • Ekonomik Birimler • Kaynak Kullanımı • Üretim Olanakları Eğrisi • Ekonomik Sistem

3. EKONOMİ BİLİMİ • Ekonomi bilimi; insanların sınırsız tüketim isteklerinin sınırlı (kıt) kaynaklarla en iyi şekilde nasıl tatmin edileceğini inceleyen bir sosyal bilimdir. • Ekonomi Mikroekonomi ve Makroekonomi olarak ikiye ayrılmaktadır. • Mikro küçük, Makro büyük demektir.

4. EKONOMİ BİLİMİ-Mikro Ekonomi • Mikro ekonomide ekonomik birimlerin kendileri , başka bir deyişle küçük ekonomik birimler incelenir. Bunlara hane halkı, tüketiciler, firmalar, üreticiler ve piyasalar örnek olarak verilebilir. • Mikro ekonomide herhangi bir malın fiyatının nasıl belirlendiği, bir tüketicinin maksimum fayda elde etmek için parasını nasıl harcayacağı gibi konular incelenir.

5. EKONOMİ BİLİMİ-Makroekonomi • Makro ekonomide ekonominin bütünü ana unsurlarıyla ele alınıp incelenmektedir. Ekonomideki toplam gelir, toplam tüketim, toplam tasarruf, toplam yatırım, genel fiyat düzeyi gibi makro değişkenlerin nelerden etkilendiklerini ve ekonomide tam istihdam, fiyat istikrarı ve ekonomik büyüme gibi temel ekonomik hedefler üzerinde durulur.

6. MAKRO ve MİKRO EKONOMİ • Makro ve Mikro ekonomi ayırımını yapabilmek amacıyla bir benzetme yapılacak olursa: Makro ekonomi bir ormanı incelerken Mikro ekonomi ormandaki ağaçla ilgilenir.

7. İHTİYAÇ • İhtiyaçlar sonsuzdur • İhtiyaçlar şiddet açısından farklılıklar gösterir. • İhtiyaçların şiddeti tatmin edildikçe farklılık gösterir. • Başlangıçta zorunlu olmayan ihtiyaçlar zamanla zorunlu hale gelebilir • İhtiyaçlar “ikame” edilebilir

8. MAL ve HİZMETLER • İnsanların ihtiyaçlarını giderme özelliğine sahip olan fiziksel varlıklara “mal” denir. • İhtiyaçları tatmin etmesine rağmen maddi varlık özelliği olmayan mallara “hizmet” denir. • Mallar insan ihtiyaçlarını karşılayarak fayda sağlar. • Ekonomik malların bir değeri vardır ve elde edilmesi karşılığında belirli bir bedelin ödenmesi gerekir.

9. MAL TÜRLERİSerbest ve Ekonomik Mallar • Elde edebilmek için mutlaka belirli bir çaba harcanması ya da bedel ödenmesi gereken mallara “ekonomik mal” denir. • Doğada her istenildiğinde bulunabilen ve herhangi bir çaba harcamadan elde edilebilen mallara “serbest mal” denir.

10. MAL TÜRLERİTüketim Malları ve Üretim Malları • Tüketicinin ihtiyaçlarını doğrudan karşılayan mallara “tüketim malları” denir. Tüketim malları nihai (son) mallardır. • Diğer üretim malları ve tüketim mallarının üretiminde kullanılan mallara “üretim malları” denir. Üretim mallarına sermaye, yarı mamul ve hammadde gibi isimler de verilir.

11. MAL TÜRLERİDayanıklı ve Dayanıksız Mallar • Bir kez tüketildiğinde faydası yok olmayan, birden fazla fayda sağlayan mallara “dayanıklı mallar” denir. • Fayda sağlandığında yok olan mallara, yani bir kez tüketildiğinde sadece bir kez fayda sağladığımız mallara “dayanıksız mallar” denir.

12. TÜKETİM • İnsan ihtiyaçlarının doğrudan doğruya giderilmesi için faydalı mal ve hizmetlerin kullanılmasına “tüketim” denir. • Tüketim temelde bütün ekonomik faaliyetlerin nihai amacıdır.

13. ÜRETİM • İnsan ihtiyaçlarını gidermekte kullanılacak mal ve hizmetlerin yapılması, elde edilmesi, meydana getirilmesine, bunların bir yerden başka bir yere taşınmasına ve ileride kullanılmak üzere bozulmadan saklanmasına “üretim” denir.

14. ÜRETİM FAKTÖRLERİ ve TEKNOLOJİ • Mal ve hizmetlerin elde edilmesinde kullanılan kaynaklara “üretim faktörleri” denir. • Üretim faktörleri dört ana gruptan oluşur. Bunlar: Emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilik olarak sıralanabilir. • Bu gruba teknolojiyi de eklemek gerekir.

15. EMEK • İnsanların mal ve hizmet üretmek için sarf ettikleri bedensel ve zihinsel çabalardır. Emek hizmetleri karşılığında yapılan ödemelere “ücret” denir.

16. SERMAYE • İnsanların ürettiği ve diğer mal ve hizmetlerin üretilmesinde kullanılan mallardır. Yani insanların üretimde emeğe yardımcı olarak kullandığı fakat kendileri de üretilmiş olan her şey sermayedir. Sermayenin kullanılması emeğin verimliliğini artırır. Sermayenin üretim sürecindeki geliri “faiz” dir.

17. DOĞAL KAYNAKLAR (TOPRAK) • Hava, su, toprak, madenler ve ormanlar gibi doğanın insana sağladığı olanaklardır. İnsanın çevresinde hazır bulduğu ve üretimde kullanabileceği her şeye doğa ya da toprak denir. • Doğal kaynakların kullanımı sonucu yapılan ödemelere rant(kira) denir.

18. GİRİŞİMCİLİK • Emek, doğal kaynaklar ve sermayenin organize edilip mal ve hizmet üretimini gerçekleştirme çabasıdır. Bu çabayı gösteren kişiye girişimci denir. Girişimcilerin elde ettiği gelire kar denir.

19. TEKNOLOJİ • Üretim faktörlerinin, üretimi gerçekleştirmek için teknik ve fiziki anlamda bir araya getirip üretimin sağlanmasına teknoloji adı verilir.

20. EKONOMİK BİRİMLER • Ekonomi içerisinde ekonomik birimleri üç ana başlık altında incelemek mümkündür. Bunlar: • Hane halkı • Firmalar • Devlet

21. HANE HALKI • Hane halkı ekonomide temel tüketim birimidir. Aynı evde yaşayan ve ortak ekonomik kararlar alan bütün aile bireyleri hane halkı olarak tanımlanır. Hane halkı hem üretici, hem tüketici hem de kaynakların sahibi ya da arz edicisi olabilir.

22. FİRMA • Temel üretim birimidir. Firma ne üreteceğine, hangi üretim yöntemini kullanacağına, malları nasıl satacağına karar veren bir üretim birimidir.

23. DEVLET • Devlet, içinde irili ufaklı binlerce birim olan resmi bir otoritedir. Belediyelerin en küçük karar birimlerinden devletin üst kademelerine kadar uzanan karar birimleri devletin ekonomik, sosyal vb. amaçlarına yönelik kararlar alır ve harcamalarda bulunur.

24. Kaynakların Etkin Kullanımı • Ekonomide kaynaklar sınırlı oldukları için mal ve hizmet üretiminde, insanlar tercihler yapmak zorundadır. Tercihlerin yapılması da maliyetlerin (fırsat maliyetlerinin) varlığını ifade eder.

25. Fırsat (Alternatif) Maliyeti • Bir kararın fırsat maliyeti, o kararın alınmasıyla vazgeçilmek zorunda kalınan bir sonraki en iyi fırsattır (alternatiftir). • Örneğin ?...

26. Üretim Olanakları Eğrisi • Bir ekonomide eldeki sınırlı kaynaklar ve teknoloji düzeyi ile üretilebilecek maksimum mal ve hizmet bileşenlerini (kombinasyonlarını) gösteren eğridir. • Üretim olanakları eğrisi belirli bir dönemde ekonomide var olan üretilebilecek nihai mal ve hizmetlerin değişik bileşimlerini ortaya koyar.

27. Üretim Olanakları Eğrisi • Ekonomide belirli bir dönemde eldeki kaynaklarla üretilebilecek mal ve hizmet miktarının bir sınırı vardır. • Ayrıca arzulanan bir malın üretimindeki artış diğer bir malın üretiminden vazgeçilmesiyle gerçekleşir. O halde bir fırsat maliyeti söz konusudur.

28. Üretim Olanakları Eğrisi • Ekonomide sadece Tereyağ ve Televizyon üretildiğini varsayalım. Buna göre, sahip olunan kaynakların tümüyle tereyağı veya televizyon ya da bu ikisinin bir bileşimi üretilebilir. • Tüm bu söylenilenleri grafik üzerinde de gösterebiliriz.

29. Üretim Olanakları Eğrisi Tereyağ C M E 0 D B Televizyon

30. Üretim Olanakları Eğrisinin Kayması Tereyağ Televizyon

31. FİYAT MEKANİZMASITALEP ve ARZ

32. TALEBİN TANIMI • Talebin kelime anlamı “istek, arzu” dur. Bir gereksinimin ekonomik anlamda talep sayılabilmesi için bu gereksinimin satın alma gücü ile desteklenmesi gerekmektedir.

33. Talebin Tanımı • Ekonomik anlamda talep belirli bir malın belirli bir zamanda, diğer faktörler değişmemek kaydıyla (ceterisparibus), çeşitli fiyatlardan tüketicilerin bu maldan satın almak istedikleri miktarlardır. • Bu durumda talep ile fiyat arasındaki ilişki incelenmektedir.

34. Talep Fonksiyonu • Bir mal ve hizmetin talebi sadece onun fiyatına bağlı değildir. Talebi etkileyen birçok faktör bulunmaktadır.

35. Talep Fonksiyonu • Buna göre A malının talep miktarını; Şeklinde yazabiliriz.Burada; Mt(a) : a malının talep miktarı Fa : a malının fiyatı Fr : a malına rakip malların fiyatı Ft: a malını tamamlayıcı malların fiyatı Gt : tüketici gelirini T : tüketici tercihlerini N : nüfusu Gd: gelir dağılımını göstermektedir. Fb : fiyat beklentisi

36. Fa: Eğer a malının fiyatı yükselirse (tüketicinin gelirinin bu mala karşı satın alma gücü düşeceğinden) talep edilen miktar azalacaktır. • Tersine eğer a malının fiyatı düşerse talebi artacaktır.

37. Fr : Eğer a malına rakip malların fiyatı düşerse tüketici a malının rakibi olan mallları talep edecek, a malına olan talep azalacaktır. • Ft : A malını tamamlayan malların fiyatı yükselirse, a malına olan talep azalacaktır. • Gt : tüketicinin geliri arttığı zaman a malına olan talep artacaktır.

38. T : Tüketicinin zevk ve tercihi, ülkeye, zamana, tüketicinin içinde bulunduğu sosyal sınıfa, modaya ve reklamlara göre değişebilmektedir. • N : tüketici nüfusu arttığı zaman a malının talebi de artacaktır. • Gd : Ülkedeki gelir dağılımı adaletli ise toplam tüketim artar, dolayısıyla bu artıştan a malı da üzerine düşen payı alır. • Fb : Tüketicinin a malının gelecekteki fiyatı ile ilgili beklentileri de a malının bu günkü tüketimini etkiler. Örneğin fiyatın artacağı tahmin ediliyorsa bugünkü tüketim artar.

39. Talep Çizelgesi • Bir malın belirli fiyattan talebi, bu fiyattan satın alınan miktarını oluşturmaktadır. Talep çizelgesi ise, malın çeşitli fiyatlardan talep edilen miktarlarını ifade etmektedir. • Bu çizelgeye bakarak, fiyat değişmeleri karşısında talebin nasıl değiştiği görülmektedir.

40. Talep Eğrisi • Talep eğrisi ise, tüketicinin, herhangi bir maldan talep ettiği miktar ile o malın fiyatı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir. Yani tüketicinin belirli fiyatlardan herhangi bir malı talep ettiği noktaların birleştiği bir eğridir.

41. Talep Çizelgesi

42. Tüketici Talep Eğrisi

43. Piyasa Talep Eğrisi • Bir tüketicinin bir mal veya hizmete karşı olan talebine bireysel talep denir. Genellikle bir malın birden fazla alıcısı olduğundan, bu alıcıların bireysel taleplerinin toplamını gösteren eğriye piyasa talep eğrisi denir.

44. Piyasa Talebi Çizelgesi

45. Piyasa Talep Eğrisinin Elde Edilişi • Bireysel talep eğrilerinin yatay toplamı piyasa talep eğrisini verir. 70 70 70 FİYAT 50 50 50 18 6 2 34 6 2 16 MİKTAR

46. Talep Kanunu ve İstisnaları • Talep eğrileri genellikle sol yukarıdan sağ aşağıya doğru inen yani negatif eğimli eğrilerdir. Bu durum bir malın fiyatı düştüğünde talep edilen miktarın arttığını ifade eder. Bu duruma talep kanunu denir. • Ancak talep eğrisinin pozitif eğimli olduğu bazı mallarda vardır. Bu istisnai durum ikiye ayrılmaktadır.

47. Giffen Paradoksu • Giffen malları da denilen bu paradoks, XIX. yy’da, İrlanda’da fakir işçilerin temel gıda maddeleri olan patates taleplerini inceleyen Henry Giffen tarafından ortaya konmuştur.

48. Giffen Paradoksu • Giffen paradoksu, düşük gelir düzeyinde bulunan tüketicilerin, ekmek, patates, zeytin gibi temel ihtiyaçlarını karşılayan tüketim mallarının fiyatları arttığında bu malların talebinin düşmesi yerine artması durumunu ifade eder.

49. Snobizm Etkisi (Veblen Paradoksu) • İlk defa Thorstein Veblen tarafından ortaya atılmıştır. Talep kanununa istisna oluşturan bu etkinin temelinde, marka malları kullanarak tüketicinin kendini bir üst sosyal sınıfa koyması yatmaktadır.

50. Snobizm Etkisi (Veblen Paradoksu) • Bazı tipik tüketiciler, marka malların fiyatı arttığında talep ettikleri miktarları azaltmak yerine aksine kaliteli mallar diye talep miktarlarını daha da artırmaktadırlar.