DZIEDZICTWO KULTUROWE GÓRNEGO ŚLĄSKA

1. Szlakiem studzienickich kapliczek Rys. Filip Kania Opracowanie: Maria Bartas DZIEDZICTWO KULTUROWE GÓRNEGO ŚLĄSKA

2. Kapliczkato niewielka budowla kultowa, wznoszona przy drogach lub rozdrożach w celach wotywnych, dziękczynnych lub obrzędowych . Rys. Wojciech Góralczyk Coś niecoś o kapliczkach

3. We wszystkich pszczyńskich wsiach i miasteczkach dróg strzegą święci z figur i kapliczek oraz kamienne Boże Męki. Były one stawiane zawsze w miejscach ważnych, znaczących w życiu społeczności lokalnej: w sąsiedztwie kościoła, by wzmocnić sakralny charakter przestrzeni; w centrum wsi, by wyznaczyć jej najważniejszy punkt; na początku i końcu zabudowy wsi, by witać i żegnać przybyszy ze świata; na rozstajach dróg; na miejscu, gdzie znaleziono ludzkie kości; koło źródełek. Każda lokalizacja miała swój sens, uzasadnienie, a zarazem wiązała się z intencją fundatora. Dziś te intencje bywają zapomniane. Ale krzyże i kapliczki trwają, nabierają nowych znaczeń, obrastają legendą.

4. Kapliczki i krzyże przydrożne to miejsca, które łączą pokolenia i czasy współczesne z minionymi. Ustawione w pobliżu rozstajnych dróg, upamiętniają ważne wydarzenia, śmierć lub wybawienie z opresji, są podziękowaniem za uzyskane łaski. Upływ czasu zaciera ich pochodzenie, zamazuje w pamięci imiona fundatorów i opiekunów. Kapliczki stają się niemymi świadkami naszej historii. Rys. Karol Cieciura

5. Dokładnie nie wiadomo, kiedy zaczęto budować kapliczki. Historia ich powstania jest bowiem bardzo stara i niezbyt jasna. • Pochodzenie słowa „kapliczka” od łacińskiej nazwy płaszcza czyli cappa – płaszcza św. Marcina, który był przechowywany • w specjalnej celi charakterystycznego budynku zwanego „kaplicą”. • W II połowie IV wieku św. Ambroży wspominał o kapliczkach jako o miejscach kultu. • Od IX wieku poganie po spaleniu zwłok zbierali kości i umieszczali je w naczyniach, które stawiali na słupach przy drogach. Wpływ tych pogańskich obiektów kultowych na chrześcijańskie kapliczki był, jak się wydaje, dość istotny.

6. Tradycja budowania kapliczek jest nadal żywa, wznoszone są nadal obiekty tego typu jako pamiątki po tragicznych wydarzeniach, bądź jako obiekty - wota. • Kapliczki to w najprostszej formie drewniane skrzynki z obrazem lub rzeźbą – świątkiem Jezusa, Matki Boskiej lub świętego zawieszona na drzewie lub słupie. (1) • W formie rozbudowanej to niewielka forma architektoniczna drewniana (2)lub murowana (3), czasami przyjmująca formę • małej kaplicy. (4)

7. Rys. Magdalena Grzechnik

8. Rys. Danuta Galoch

9. Rys. Dominika Janosz

10. Rys. Justyna Kumorek

11. Studzienice – położenie na ziemi pszczyńskiej Studzienice należą do gminy Pszczyna, powiatu pszczyńskiego i woj. śląskiego. Dawniej była to gromada należąca do gminy zbiorowej „Pszczyna - wieś”, powiatu pszczyńskiego, woj. śląskiego. Studzienice położone są nad rzeczką Dokawą, na brzegu obszaru leśnego, tzw. Lasów Dolnopszczyńskich. Stanowią większą polanę leśną, na której powstało osiedle, swoistą „wyspę” na morzu otaczających ją ze wszystkich stron lasów.

12. Na obszarze Studzienic zachowały się wśród najstarszego pokolenia wielowiekowe tradycje, obyczaje i obrzędy ludu śląskiego, które są dorobkiem kulturowym wielu pokoleń mieszkańców. Na terenie wioski stoi 17 różnego rodzaju budowli typu kapliczki czy krzyże przydrożne, które świadczą o różnych wydarzeniach z życia studzieniczan. Rys. Aleksandra Janosz

13. PLAN USYTUOWANIA KAPLICZEK NA TERENIE WSI 2 zakończenie

14. Studzienickie kapliczki z historią

16. Kapliczka ta stoi na prywatnej posiadłości przy ul. K. Szewczyka. Powstała ona w 1968 roku. To mała kapliczka mająca postać drewnianej budki ze spadzistym daszkiem, umieszczona na betonowym słupie. Wewnątrz kapliczki znajduje obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Fundatorem tej kapliczki był Augustyn Grzechnik, zaś wykonało ją dwóch miejscowych rzemieślników: Grzegorz Wybrańczyk - kamieniarz, który wykonał betonowy słup oraz Ludwik Wybrańczyk - stolarz, który wykonał samą kapliczkę. Historia powstania tej kapliczki związana jest z postacią dziadka informatorki. Otóż będąc na wojnie w niewoli rosyjskiej przyrzekł sobie, że jeśli zdrowy wróci z wojny postawi w swoim przydomowym ogródku kapliczkę pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Obietnicę tą zrealizował dopiero wówczas, gdy przeszedł na emeryturę. Obecnie kapliczkę opiekują się państwo Zieleźnikowie. Kapliczka „ Matki boskiej częstochowskiej” MAPA LISTA

17. Przy końcu ulicy Kukułek w Studzienicach, pod samym laskiem Żorek, jest postawiona kapliczka pod wezwaniem „Świętej Trójcy” Kapliczka ta wykonana jest z drewna. Ma wygląd małego domku ze spadzistym dachem. We wnętrzu znajduje się piękny obraz Trójcy Świętej. Kapliczka ta jest powieszona na rozłożystym dębie Została ona zafundowana przez państwo Operchalskich, którzy mieszkają bardzo blisko niej.Wykonawcą tej kapliczki jest miejscowy stolarz pan Wybrańczyk. Przez cały czas , od czasu jej powstania, kapliczką opiekowali się państwo Operchalscy. Teraz, po ich śmierci, opiekuje się nią ich córka pani Monika Operchalska, która kapliczkę przystraja i co jakiś czas odnawia.Wokół tej kapliczki krąży następująca legenda: Działo się to przed II wojną światową. Żył sobie w Studzienicach bardzo stary i biedny człowiek. Pewnego razu zmęczony leżał na trawie i spał. Akurat przejeżdżał temtędy pijany policjant. Zaczął krzyczeć na biedaka by wstał i wynosił się. Starzec jednak nie posłuchał go i nadal leżał na trawie. Rozwścieczony policjant strzelił z pistoletu. Kula trafiając w drzewo wyrwała korę i kawałek drewna. W tym miejscu ustawiono kapliczkę. Po jakimś czasie kapliczka spadła i całkowicie się rozpadła. Jeden z mieszkańców Studzienic pan Ludwik Wybrańczyk, zupełnie odnowił starą kapliczkę, którą później powieszono w zupełnie innym miejscu, na dębie na skraju pięknego lasu. Kapliczka „świętej trójcy” MAPA LISTA

18. Kapliczka to stoi na łące przy ulicy Wilczej 22. Jest ona wykonana z drewna. Ma postać kwadratowej skrzynki ze spadzistym daszkiem, na którego szczycie umieszczony jest krzyż. Kapliczka ta jest pod wezwaniem „Najświętszego Serca Jezusowego”. Najstarsi mieszkańcy Studzienic podaję dwie wersje dotyczące jej powstania. Jedni twierdzą, że w tym miejscu, gdzie stoi , straszyło pewną kobietę i postawiono kapliczkę, by odegnać złe duchy. Inni twierdzą, że w tym miejscu topiło się dziecko (Tereska Mazur), a na cześć tego, że zostało uratowane powieszono na drzewie obrazek. W 1975 r. została wykonana kapliczka przez Jana Janosza. Uczynił to po śmierci swej córki Anny, która zmarła jako młoda kobieta, zostawiając dwoje malutkich dzieci. Początkowo kapliczką opiekowała się p. Marianna Myszor. Po jej śmierci kapliczką opiekowała się pana Janosza – p. Agnieszka Grzechnik, a w tej chwili jej córka p.Krystyna Szafron. Na jej prośbę w 2005 r. miejscowy stolarz, wnuk p. Marianny, p. Łukasz Sakrajecki odnowił kapliczkę i obecnie widnieje w niej obraz Anioła Stróża. Kapliczka „najświętszego serca jezusa” MAPA LISTA

19. Kapliczka znajduje się w Studzienicach przy ulicy Kosów 15, w posesji państwa Widłoków. Powstała ona zaraz po wojnie, około 1950r. Wykonana jest ona z drewna, ma kształt wieżyczki. Jest ona powieszona na cementowym słupie. Głównym jej motywem jest Matka Boska z Dzieciątkiem. Kapliczka ta została zafundowana przez państwo Mazur. Jej wykonawcą jest Stefan Myszor. Kapliczka ta powstała dlatego, iż państwo Franciszek i Jadwiga Myszor stracili najmłodszego syna, który mając kilkanaście lat poszedł na wojnę i zginął. Kapliczka ta ma przypominać o jego przedwczesnej śmierci. Kapliczka „matki boskiej z dzieciątkiem” MAPA LISTA

20. Kapliczka znajduje się przy ulicy Kosów 9, posesji państwa Stanisława i Małgorzaty Piksów. Wykonana jest z kamienia łupanego i betonu. Ma ona postać groty, wewnątrz której znajduje się figurka Matki Boskiej Fatimskiej, u której stóp klęczą dwa aniołki. Kapliczka ta jest pod wezwaniem „Matki Boskiej Fatimskiej”. Fundatorem i wykonawcą tej kapliczki był pan Stanisław Piksa, który nadal opiekuje się nią. W 1991r. podczas straszliwej burzy piorun uderzył w stojące nieopodal kapliczki drzewo, które rozerwało się na pół rozrzucając swoje strzępy z dala od kapliczki i domu. Za ocalenie domu i kapliczki państwo Piksowie postanowili wybudować Matce Boskiej Fatimskiej małą grotę, która na ich posesji stoi do dnia dzisiejszego. Kapliczka ”matki boskiej fatimskiej” MAPA LISTA

21. Ta mała kapliczka stoi przy ulicy Kosów, przy skrzyżowaniu do lasu. Powstała ona po drugiej wojnie światowej. Fundatorem i wykonawcą tej kapliczki był pan Józef Masny, syn gajowego Józefa Masnego, na którego cześć i pamiątkę powstała ta kapliczka. Otóż we wrześniu 1934r. obok lasu stał gajowy z listonoszem. Nagle z lasu wybiegł ścigany i uzbrojony Cygan. Gdy zobaczył stojących mężczyzn przestraszył się i oddał w ich kierunku strzały. Listonosz został tylko ranny, natomiast gajowy pan Józef Masny, został postrzelony śmiertelnie. Na tę tragiczną pamiątkę pan J. Masny - syn postawił tam tę kapliczkę, która stoi w tym miejscu do dnia dzisiejszego. Obecnie kapliczką opiekuje się rodzina wnuka p. J. Masnego - państwo Rołkowie. Kapliczka przy lesie MAPA LISTA

22. Grota przy kościele parafialnym p.w. Jana Chrzciciela stoi od 2000 roku. Projekt wykonał nieżyjący już mgr inż. Stanisław Kwaśniewicz. Poświęcenia dokonał bp. Gerard Biernacki. W grocie znajduje się figura Matki Boskiej z Lourdes. Grota jest wotum wdzięczności za wszelkie otrzymane łaski . Została ona zafundowana przez parafian oraz sponsorów z Niemiec – rodzinę Musiol oraz księży Kocoń. Początkowo przy grocie odbywały się liczne nabożeństwa , m.in. Apel Jasnogórski, różaniec. Obecnie jest to miejsce indywidualnej modlitwy oraz ulubione miejsce, przy którym robią sobie pamiątkowe zdjęcia młode pary czy dzieci pierwszokomunijne. Grota przy kościele MAPA LISTA

23. Kapliczka ta stoi przy ulicy Bażantów na polu Państwa Janoszów. Powstała ona w 1950 roku. Początkowo miała ona postać domku zawieszonego na drzewie. Kiedy wycięto drzewo kapliczkę umieszczono na betonowym słupie. W środku kapliczki widnieje obraz Świętej Tereski. Kapliczkę ufundowała p. Zofia Janosz, by w ten sposób upamiętnić śmierć swojego męża, który zginął na wojnie w 1944 r. Obecnie kapliczką opiekuje się syn – p. Józef Janosz. Kapliczka „świętej tereski” MAPA LISTA

24. Krzyż znajduje się przy ulicy Bażantów, obok boiska ligowego. Powstał w 1876r. i jest najstarszym tego typu obiektem w Studzienicach. To murowana kolumna zakończona dużym krzyżem, pod którym klęczy Matka Boska Bolesna. Zafundował go pan Józef Komraus. Postawił on ten krzyż ku pamięci zbójców, którzy podczas ucieczki z lasu „7 dębów” schronili się u niego, a następnie bezpiecznie uciekli ze Studzienic. Podczas wojny pod tym krzyżem były odprawiane msze św. przez księży prałatów Bieloka i Kuczerę z Pszczyny. Jak opowieść głosi właśnie pod tym krzyżem studzienicka stygmatyczka Katarzyna Szymon usłyszała „głos”. Obecnie studzienickim krzyżem opiekuje się Państwo Franciszek i Jadwiga Janosz. Studzienicki krzyż MAPA LISTA

25. Kapliczka ta stoi na ulicy K. Szewczyka w posesji Państwa Janosz. Wybudował ją w 2000 roku p. Augustyn Janosz. Postawił ją jako wotum wdzięczności za odzyskanie zdrowia przez Jego żonę Annę. W 2006 roku została odrestaurowana szklana część kapliczki. O jej wygląd dba rodzina Janoszów. Kapliczka „Matki Boskiej fatimskiej” MAPA LISTA

26. Kapliczka ta stoi przy ulicy K. Szewczyka. Powstała ona około 160 lat temu. Ma ona postać murowanego domku, wewnątrz którego znajdują się trzy obrazy: Pana Jezusa ukrzyżowanego, Matki Najświętszej oraz Świętej Anny. Kapliczkę tę ufundowali gospodarze państwo Jerzy i Jadwiga Mucha. Nie zachowały się informacje dotyczące wykonawców tej kapliczki, jak i historii jej powstania. Mówi się, że gospodarze postawili ją po prostu na pamiątkę. Obecnie kapliczką tą opiekuje się panie Maria Wiera i Grażyna Wiera. Istotnym jest fakt, że kapliczka ta znajduje się w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Kapliczka u państwa wierów MAPA LISTA

27. Kapliczka znajduje się przy ulicy K. Szewczyka 90 w posesji państwa Grzechników. Jest ona wykonana z cegły, otynkowana i pomalowana wewnątrz. Kapliczka ma postać małego „domku”, w środku którego znajdują się: Obraz olejny malowany na płótnie, ludowy, z połowy XIX w. - „Matka Boska Niepokalanie Poczęta”; Obraz olejny malowany na płótnie, ludowy z połowy XIX w. - „Święty Franciszek”; Figurka klęczącego anioła, rzeźbiona w drewnie, polichromowana, barokowa, z XIX w.; Figurka św. Jana Nepomucena, rzeźbiona w drewnie, polichromowana, barokowo - ludowa, z XIXw.; Figurka św. Józefa, rzeźbiona w drewnie, polichromowana, barokowo - ludowa, z XIXw.; Kropielnica wykonana w kamieniu, neogotyk z II połowy XIX w. Kapliczkę zafundowali i wykonali okoliczni gospodarze. Została ona wybudowana ponieważ wówczas w Studzienicach nie było kościoła ani żadnego miejsca, gdzie ludzie z całej wioski mogliby się gromadzić i wspólnie modlić. Wybudowano więc kapliczkę, która stanowiła jedyny wówczas obiekt sakralny w Studzienicach. Po dzień dzisiejszy opiekunami obiektu są właściciele posesji, na której znajduje się kapliczka, czyli państwo Grzechnikowie. Kapliczka z 1882 roku MAPA LISTA

28. Kapliczka przy stawie „Żebrok” powstała przed rokiem 1942. Stoi ona w studzienickim lesie i nie jest niczyją własnością. Nie wiadomo kto był jej fundatorem ani wykonawcą. Kapliczka wykonana jest z drewna, w środku znajduje się obraz Pana Jezusa. Pomalowana jest na zielono. Dach kapliczki jest spadzisty, a obraz umieszczony jest w prostokątnej ramie. Kapliczka ta nie jest pod żadnym wezwaniem. Obecnie bezinteresowne opiekuje się kapliczką pani Zuzanna Utrata. Wokół genezy kapliczki krążą dwie legendy. Jedna opowiada jakoby piorun uderzył wracającego z lasu rolnika niosącego na plecach kosę, który schronił się pod drzewem przed burzą.Druga zaś opowiada o tym, że nad stawem, gdzie stoi kapliczka, został zamordowany jakiś bogaty człowiek przez biednego żebraka, który chciał mieć pieniądze. Gdy morderca opowiedział później żonie o swoim czynie, ta poinformowała ówczesne władze. Sprawca został aresztowany i osadzony w więzieniu. Obie legendy kończą się postawieniem kapliczki na część i pamiątkę tragicznie zmarłych. Która jest bliższa prawdy - nie wiadomo. Kapliczka przy stawie „żebrok”

29. Kapliczki których jeszcze nie znamy

30. Kapliczka „Narodzenia Pana Jezusa” MAPA LISTA

31. „Męka Pańska” obok szkoły MAPA LISTA

32. Kapliczka „Świętego Józefa” MAPA LISTA

33. Kapliczka „Świętego Huberta” MAPA

34. Z a k o ń c z e n i e Do dziś dnia ludzie ustawiają na swoich posesjach lub też w szczególnych miejscach małe kapliczki upamiętniające rodzinne tragedie, szczęśliwe zakończenie ważnych dla rodziny spraw, czy też ocalenie od nieszczęść. Stojące we wsi kapliczki i krzyże przydrożne stwarzają niepowtarzalny klimat, często pobudzają do refleksji nad istotą i sensem życia. Rys. Mariusz Janosz Rys. Julia Kania

35. K o n i e c Informatorzy: Kasia Stobik Wojtek Drzewiecki Edyta Bałuch Kinga Góralczyk Michał Pyrtek Ks. Kazimierz Wolny Grażyna Janosz Danuta Wawrzyczek Ilustracje: Filip Kania Wojtek Góralczyk Karol Cieciura Magda Grzechnik Danka Galoch Mariusz Janosz Julia Kania Ola Janosz Justyna Kumorek Dominika Janosz Zdjęcia: Maria Bartas Jakub Bartas Bartłomiej Janosz Muzyka: GheorgheZamfir Wykorzystane materiały: • L. Musioł: Studzienice i Jankowice. Monografia historyczna;Rękopis z 1956 r. • M. Bartas, D. Wawrzyczek: Monografia Studzienic; Cieszyn 2000 r. • Kalendarz Górniczy kopalni „Ziemowit” na rok 1997; • pl.wikipedia.org Opracowanie: Maria Bartas Jankowice’2008