هواللطیف آشنایی با مدیریت آب، خاک و محیط زیست عبدالمجید مهدوی دامغانی

1. هواللطیف آشنایی با مدیریت آب، خاک و محیط زیست عبدالمجید مهدوی دامغانی پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی (mmd323@yahoo.com) سازمان آموزش فنی و حرفه‏ای، تهران، 5 شهریور 1392

2. سرفصل مطالب • جایگاه آب، خاک، محیط زیست در اسناد بالادست • تبیین مفهوم «توانمندی فناورانه» • نقش آب، خاک و محیط زیست در توسعۀ توانمندی‏های فناورانه کشور • نقش آب، خاک و محیط زیست در ایجاد و حذف فرصت‏های شغلی • دستگاه‏های فعال در حوزۀ آب، خاک و محیط زیست و روش همکاری بین‏دستگاهی

3. ما تحت استبداد چرخۀ آب زندگی می‏کنیم Falkenmark آب از دیرباز مهم‏ترین عامل توسعه بوده است. جوامع ابتدایی که در طول تاریخ به تمدن تبدیل شدند در کنار منابع آبی شکل گرفتند و زوال و انحطاط آنها نیز به دنبال از دست رفتن منابع آبی و خاکی آنها بوده است.

4. . تصويري از توزيع جهاني آب

5. وضعیت منابع آب در ایران • متوسط بارندگي دنيا 750 ميليمتر در سـال و متـوسط بارندگي ايران 250 ميليمتر در سال،با توزیع مکانی نامناسب: • 50 درصد بارندگی در 24 درصد مساحت کشور روی می‏دهد. (در قسمتهاي شمالي ايران 1800 ميليمتر و در كوير مركز كمتر از 50 ميليمتر) • سـرانه آب در جهان 7200 متر مكعب در سال ولي در ايـران حـدود 2000 مـتـر مـكعب در سال است. • در چهل سال گذشته مصرف آب در دنيا 3 بـرابـر ولـي درایران20 بـرابـر و در شهرهاي ما 50 بـرابر شده است.

6. کشورهایی که پیش‏بینی می‏شود تاسال 2025 با کمبود یا تنش آب مواجه می‏شوند

7. خاک و فرسایش خاک توليد غذا نگهداری و تجزيۀ زيستي ضايعات و فضولات خاستگاه زيبايي‏هاي طبيعي کارکردهای خاک وابستگی تمام شبکه‏هاي غذايي سیستم‏‏هاي خشکي به خاک و مواد درحال تجزيۀ آن Erosion Degradation فرسایش و فروسايش خاک باعث از بين رفتن کارکردهاي آن مي‏شود. کوچک‏ترين اختلال و آسيب به خاک: تاثير قابل ملاحظه بر کل سطوح سیستم.

8. عوامل تاثيرگذار بر فرسايش آبي بارندگي (تخريب ساختمان خاك، مسدود شدن منافذ سطح خاك و وقوع رواناب) (برخورد قطرات باران به سطح زمين در شرايطي كه اين قطرات سرعت بالايي دارند، سبب از هم پاشيدن خاكدانه و انتقال ذرات خاك تا فاصله حدود 2 متري مي‏شود). وضعيت پوشش گياهي (جلوگيري از برخورد مستقيم باران با سطح خاك) شيب زمين (شيب‏هاي بيش از 10 درصد را نبايد به زير كشت برد،‏ مگر آن‏ كه تراس‏بندي شوند) بافت و ساختمان خاك

9. آبشویی Leaching در شرايط مساعد خاك براي توليد گياه زراعي: تبدیل نیتروژن آمونيوم، آمونياك، اوره و ساير تركيبات آلي به نیترات (به شدت محلول) نيترات توسط ذرات خاك تثبيت نمي‏شود و به سرعت از خاك شسته می‏شود. كودهاي نیتروژن محتمل‏ترين منبع آلودگي هستند، به‏ویژه اين‏كه ميزان مصرف اين كودها (به مراتب بيشتر از ساير عناصر غذايي) افزايش يافته است. 10 ppm nitrate-N limit for drinking water

10. موج اول مشکلات زیست‎محیطی آفت‎کش‎ها • تلفات سالانه 30-20 درصد عملکرد محصولات زراعی به دلیل آفات • مصرف دو میلیارد کیلوگرم آفت‎کش در سراسر جهان در سال • تنها 0/3 درصد آفت‎کشی که استفاده می‎شود به آفت موردنظر می‎رسد کودهای شیمیایی • آلودگی نیتراتی حدود 25 درصد منابع (چاه) آب آشامیدنی در ایالات متحده بیش از حد مجاز ( ppm 10) است • حدود 70-50 درصد این آلودگی ناشی از آبشویی کودهای شیمیایی است • پیامدهای این آلودگی‎ها: مردابی شدن منابع آبی، تغییر اقلیم جهانی، تخریب لایه ازن...

11. جایگاه آب، خاک، محیط زیست در اسناد بالادست 1- قانون اساسی اصل 50 ـ در جمهوری اسلامی‌، حفاظت محیط زیست که نسل‌امروز و نسل‏های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته‌باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‏های اقتصادی وغیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن‌ ملازمه پیدا کند، ممنوع است‌. اصل 48 ـ در بهره‌برداری از منابع طبیعی و استفاده ازدرآمدهای ملی در سطح استان‏ها و توزیع فعالیت‏های اقتصادی میان‌استان‏ها و مناطق مختلف کشور، باید تبعیض در کار نباشد. به طوری‌که هر منطقه فراخور نیازها و استعداد رشد خود، سرمایه و امکانات‌لازم در دسترس داشته باشد. اصل ۱۵۳ - هر گونه قرارداد که موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی و اقتصادی، فرهنگ، ارتش و دیگر شیون کشور گردد ممنوع است.

12. جایگاه آب، خاک، محیط زیست در اسناد بالادست 2- سند چشم‏انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 جامعۀ ایرانی در افق این چشم‏انداز چنین ویژگی‏هایی خواهد داشت: برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تامین اجتماعی، فرصت‏های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، تبعیض و بهره‏مند از محیط زیست مطلوب.

13. 3- برنامه پنجم توسعه ماده181ـ به منظور ارتقاء نظام برنامه‌ریزی كشور با لحاظ نمودن دو اصل آمایش سرزمین و پایداری محیطی در كلیه فعالیت‏های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری‏های ملی و استانی، ایجاد هماهنگی بخشی، منطقه‌ای و بخشیـ منطقه‌ای و رعایت عدالت در توزیع منابع و فرصت‏ها، توسعه متوازن مناطق، ارتقاء توانمندی‏های مدیریتی استان‏ها و انتقال اختیارات اجرائی به استان‏ها و تمركز امور حاكمیتی در مركز، سازوكارها و شاخص‏های لازم به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

14. ماده184ـ به منظور تحقق اهداف مندرج در اصل پنجاهمقانون اساسی، «نظام ارزیابی راهبردی محیطی» در سطوح ملی، منطقه‌ای و موضوعی براساس محورهای ذیل تدوین و به‌اجراء در می‌آید: الف‏ـ راهبردهای كلی توسعه مناطق و منظور نمودن اثرات تجمعی این راهبردها ب‏ـ شاخص اثرات محیطی توسعه و شاخص ظرفیت زیستی ج‏ـ اعمال شاخصهای پایداری منطقه‌ای و ملی دـ پایش برنامه‌ها و طرحهای توسعه‌ای منطقه‌ای و موضوعی ه‏ـ برنامه توانمندسازی و تعیین سازوكار اجرائی ارزیابی راهبردی محیطی مواد 187 الی 194 ذیل موضوع محیط زیست است

15. ماده140ـ به منظور مدیریت جامع و توسعه پایدار منابع آب در كشور: الف ـ در راستای ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی در كلیه دشتهای كشور، وزارت نیرو نسبت به اجرای 1ـ پروژه‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای در سطح تمامی دشتهای كشور با اولویت  دشتهای  ممنوعهآبی 2ـ اقدامات حفاظتی و جلوگیری و مسلوب‌‌المنفعه نمودن برداشتهای غیرمجاز از منابع آب زیر زمینی در چهارچوب  قانون تعیین تكلیف چاههای آب فاقد پروانه 3ـ نصب كنتورهای حجمی بر روی كلیة  چاههای آب محفوره دارای پروانه با هزینة مالكان آن 4ـ اعمال سیاستهای حمایتی و تشویقی 5ـ اجرای نظام مدیریتی آب كشور براساس سه سطح ملی، حوضه‌های آبریز و استانی به نحوی اقدام نماید كه تا پایان برنامه با توجه به نزولات آسمانی، تراز منفی سفره‌های آب زیرزمینی در این دشتها نسبت به سال آخر برنامه چهارم حداقل بیست و پنج درصد (25%) (دوازده و نیم درصد(5/12%) از محل كنترل آبهای سطحی و دوازده و نیم درصد (5/12%) از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری) با مشاركت وزارت جهاد كشاورزی بهبودیافته و با استقرار نظام بهره‌برداری مناسب از دشتهای موضوع این بند اهداف پیش‌بینی‌شده را تحقق بخشد.

16. توانمندی فناورانه توانایی شناخت کامل اجزای فناورانه بازار و انتخاب فناوری‏های مناسب و مورد نیاز، کاربرد آنها، پذیرش و بومی‏سازی این فناوری‏ها و ارتقای آنها.

17. نقش آب، خاک و محیط زیست در ایجاد و حذف فرصت‏های شغلی • مهندسی محیط زیست • مهندسی آب و خاک • مشاغل سبز

18. دستگاه‏های فعال در حوزۀ آب، خاک و محیط زیست و روش همکاری بین‏دستگاهی • وزارت جهاد کشاورزی • سازمان حفاظت محیط زیست • وزارت نیرو • وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

19. تشکر و سپاسگزاری