Wat weten we over de seksuele ontwikkeling en seksuele gezondheid van jongeren?

2. Wat weten we over de seksuele ontwikkeling en seksuele gezondheid van jongeren? Ineke van der Vlugt Programma coördinator Rutgers WPF

3. Opbouw presentatie • Visie op seksualiteit • Seksuele ontwikkeling van jongeren • Seksuele gezondheid van jongeren • Risicogroepen • Beperkingen in onderzoek • Determinanten van seksuele gezondheid • Effectieve en veelbelovende interventies

4. Visie op seksualiteit jongeren • Seksualiteit is geheel aan gevoelens, gedachten, opvattingen, fantasieën, verlangens, gedragingen die seksueel getint kunnen zijn. • Seksualiteit ontwikkelt zich binnen een interactief en dynamisch proces waar jongeren zelf betekenis aan geven, mee experimenteren en ervaringen mee opdoen. • Seksuele gezondheid is meer dan afwezigheid van ziekte en gaat om toestand van fysiek, emotioneel en psychosociaal welzijn. Belicht vanuit een positieve benadering met ruimte voor seksueel plezier, vrij van dwang, discriminatie en geweld.

5. Seksuele opvoeding/begeleiding • Bevorderen van gezonde en veilige seksuele ontwikkeling van jongeren • Leren veilige, prettige en gewenste seksuele contacten aan te gaan • Binnen context van gelijkwaardigheid, respect, autonomie en weerbaarheid in relaties • Preventie van soa/hiv, ongewenste zwangerschappen (herhaalde abortus) en seksueel grensoverschrijding, seksuele problemen

6. Puberteit (13 – 15 jaar) • Lichamelijke veranderingen, onzekerheid eigen lichaam • Vorming eigen identiteit, gevoelig voor sociale norm • Nieuwsgierig naar seks, internet, nieuwe media, impulsief maar kunnen consequenties nog niet goed overzien • Eerste seksuele gevoelens en gevoelens van aantrekkingskracht, verliefdheid, opwinding • Meer interactie over relaties en seks • Eerste keer zoenen, begin seksuele carrière

7. Midden adolescentie (15-18 jaar) • Lichaamsbeeld: uiterlijk is enorm belangrijk, maar ontevredenheid neemt af; • Gender: ‘dubbele seksuele moraal’; • Relatievorming: (kortdurende) relaties worden persoonlijker en intiemer en seks speelt een grotere rol; • Seksuele oriëntatie: coming-out, zelf- en sociale acceptatie • Seksueel gedrag: meer experimenteren, strelen, orale seks en geslachtsgemeenschap, stapsgewijze carrière; • Beschermingsgedrag neemt toe; • Meer appel op communicatieve vaardigheden, uiting geven aan wensen en grenzen; • Gro Behoefte aan informatie over seksualiteit neemt toe

8. De context • Rond puberteit snelle lichamelijke veranderingen; • Hersenontwikkeling: impulsief zonder gevolgen van daden goed te kunnen overzien, neemt langzamerhand af; • Identiteit: gevoelig voor sociale druk, langzamerhand steeds beter weten wat je zelf wilt; • Relatie met ouders langzamerhand gelijkwaardiger, meer autonomie, meer conflicten; • Nederlandse ouders accepteren over het algemeen dat jongeren seks hebben ‘als ze hier aan toe zijn’; • Partner steeds belangrijkere bron van sociale steun; • Zeer hoog gebruik van internet (informatie, sociale media); • Vanaf 18 jaar: volwassen, maar weinig verantwoordelijkheden.

9. Relevante thema’s in onderzoek naar seksualiteit jongeren • Verliefdheid en verkering, seksuele gedrag, losse en vaste partners; • Gender identiteit, genderrollen en rolopvattingen; • Seksuele opvattingen, motieven, seksueel zelfbeeld, satisfactie; • Interactiecompetentie: planning, timing, communicatie, assertiviteit, zelfvertrouwen en controle; • Seksuele oriëntatie: aantrekking en gedrag, coming-out, homo negativiteit; • Condoom- en anticonceptiegebruik, hiv en soa, testgedrag, ongeplande zwangerschap, kinderwens, abortus; • Seksuele dwang, wensen en grenzen • Ervaring met seksuele problemen; • Betaalde seks en ruilseks, online seks en pornogebruik; Rol van ouders, omgeving, school en internet • Ouders en vrienden: praten over seks, sociale normen; • Kennis, informatiegebruik en behoefte • Invloed drugs, alcohol, middelengebruik

10. Onderzoek seks onder je 25ste12-25 jaar (de Graaf et al, 2012) Werving via scholen en gemeenten; 3926 meisjes en 3915 jongens; Digitale vragenlijst; Representatief (door weging).

11. Seksuele carrière (mediane leeftijden)

12. Seksuele ervaring bij12-14 jarigen (%)

13. Anticonceptie bij de eerste keer (%)

14. Anticonceptie met de laatste partner (%)

15. Testen op soa/hiv in afgelopen jaar (%)

16. Op verschillende punten gaat het (nog steeds) goed Seksuele carrière stabiel; Jongeren beschermen zich nog steeds goed tegen soa en (vooral) zwangerschap; Jongeren die relatief veel risico lopen op soa/hiv, laten zich vaker testen; De meeste jongeren geven aan dat het bij hen wel goed zit met de assertiviteit, controle en het zelfvertrouwen.

17. Grensoverschrijding (%)

18. Evaluatie van de eerste keer (%)

19. Grensoverschrijding bij de eerste keer (%)

20. Gebrek aan kennis (% onjuist)

21. Ook zorgen Prevalentie van grensoverschrijdend gedrag blijft onverminderd hoog; Eerste keer seks vaak onverwacht en vervelend; Weinig communicatie over anticonceptie en soa/hiv; Binnen relaties stoppen jongeren vaak snel met condooms; Kennis over seks op veel punten matig.

22. Seksuele beleving (% eens)

23. Motieven voor seks (%)

24. Ervaring met masturbatie, orgasme en porno (%)

25. Seksuele problemen (% regelmatig last van)

26. Grote sekseverschillen ...in seksuele beleving; ...in ervaring met masturbatie, orgasme en porno; ...in seksuele problemen; ...in praten over seks.

27. Praten met vrienden over seks (% wel eens of vaker)

28. Jonge starters lopen meer risico • Groep die voor het 14e jaar al seks heeft is klein, maar loopt wel meer risico: • Jonge starters zijn vaker overgehaald of gedwongen bij de eerste keer; • Jongens met een vroege start zeggen vaker dat ze dachten dat iedereen het al gedaan had; • Jonge starters beschermen zich slechter tegen zwangerschap en soa bij de eerste keer; • Ouders van jonge starters zijn vaak niet goed op de hoogte; • Jongeren van 12 tot en met 14 minder assertief, minder controle, minder zelfvertrouwen, minder weerbaar, minder kennis.

29. Laag opgeleide jongeren lopen meer risico • Seksueel actiever; • Kennis van seksualiteit gebrekkiger; • Vaker te maken met (geplande of ongeplande) zwangerschap; • Grotere kans op grensoverschrijding.

30. Religie speelt een grote rol • ...in ervaring met verschillende vormen van seks; • ...in opvattingen over seks; • ...in seksuele beleving; • ...in beschermingsgedrag; • ...in gebruik morning-after pil; • ...in ervaring met grensoverschrijding; • ...in kennis; • ...in communicatie met de ouders.

31. Surinaamse en Antilliaanse jeugd • Surinaamse en Antilliaanse jongens seksueel actief; • Beschermingsgedrag minder; • Surinaamse meisjes relatief vaak overgehaald of gedwongen bij eerste geslachtsgemeenschap; • Antilliaanse jongens en meisjes praten vaker met de ouders over seksualiteit; • Surinaamse ouders vaak niet op de hoogte van seksuele gedrag kinderen.

32. Interne homo-negativiteit (% eens)

33. Gemiddelde leeftijd coming-outveranderingen in 7 jaar tijd

34. Internet heeft verschillende kanten • Internet geeft toegang tot informatie; • Internet geeft toegang tot porno; • Internet biedt allerlei mogelijkheden in seksueel getinte contacten.

35. Porno nu vooral op internet (%)veranderingen in 7 jaar tijd

36. Seksueel getinte contacten (%)

37. Ouders zijn belangrijk • Vooral de moeder wordt veel genoemd als bron van informatie of hulp bij problemen; • Veel jongeren praten met de ouders over seksualiteit; • De meeste jongeren zijn hier tevreden over; • Veel ouders zijn op de hoogte van het doen en laten van hun kind op seksueel gebied.

38. Wat doe je als je een vraag hebt? (%)

39. Met wie kun je praten bij problemen? (%)

40. Thema’s waarover school informatie gaf (%)

41. Voorlichting kan beter • Vrijwel alle jongeren hebben op school tenminste enige informatie over seksualiteit en relaties gekregen, maar.... • Veel thema’s blijven onderbelicht; • Jongeren waarderen de informatie die ze op school kregen gemiddeld met een 6,6.

42. Samenvattend • Geen grote verschuivingen sinds 2005; • De meeste jongeren beschermen zichzelf goed tegen zwangerschap; • Echter ook zorgen, bijvoorbeeld veel grensoverschrijding; • Grote verschillen tussen jongens en meisjes; • Jonge starters lopen meer risico; • Religie speelt een belangrijke rol; • Homo-acceptatie nog steeds gering; • Internet heeft voor- en nadelen; • Ouders zijn belangrijk; • Voorlichting kan beter.

43. Beperkingen in onderzoek • Cross-sectioneel: onvoldoende inzicht in ontwikkeling; • Kwantitatief: het verhaal achter de cijfers ontbreekt; • Twee groepen jongeren blijven buiten beschouwing: • Speciaal onderwijs • Jongeren in residentiele en justitiële instellingen

44. Model van Seksuele Interactie Competentie1 1 Vanwesenbeeck, I., Zessen, van, G., Ingham, R., Jaramazovic, E. & Stevens, D. (1999). Factors and processes in heterosexual competence and risk: an integrated review of the evidence. Psychology and Health, 14, 25-50.

45. Factoren die van invloed zijn op seksuele gedragsuitkomsten Gebaseerd op Kirby, D. (2007) Emerging Answers 2007: Research Finding on Programs to Reduce Teen Pregnancy and Sexually Transmitted Diseases Washington, D.C.: The National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy.

46. Competenties voor anticonceptiegebruik • Anticiperen op seksueel contact • Anticonceptie kunnen plannen • Anticonceptie kunnen bespreken met de partner • Anticonceptie effectief toe kunnen passen • Seks zonder anticonceptie kunnen weigeren

47. Determinanten seksuele grens- overschrijding • Lage kennis • Lage risicoperceptie • Beperkte impulscontrole • Indirecte, minder actieve of meer toegevende reactie op waargenomen risico • Stereotype en permissieve rolopvattingen • Negatief zelfbeeld • Beperkte communicatieve vaardigheden, onvoldoende of ambigue uiten van grenzen • Niet herkennen en realiseren van eigen wensen

48. Risicofactoren: • Jonge leeftijd seksueel actief • Losse en verschillende partners • Alcohol en drugs • Ambigue of tegenstrijdige communicatie • Verminderde weerbaarheid • Symbolisch verzet (onderdeel van versier/seksueel gedrag) • Instemming met ongewenste seks • Sensatie zucht en spanning zoeken

49. Bespreekbaar maken van sociale norm • Aangeven van wensen en grenzen acceptabel? (sletvrees meisjes?) • Communiceren over wensen en grenzen positief? • Hoort seks erbij als je verkering hebt? • Hoe liggen genderverhoudingen/ is er een dubbele seksuele moraal t.a.v. gedrag van meisjes en jongens? • Wie A zegt, hoeft geen B te zeggen?

50. Weerbaarheid, grenzen en seksualiteit