Dil Gelisimi

1. Dil Gelisimi  Nermin �ift�i Aridag Gelisim Psikolojisi Ocak 2012 nermin_ciftci@yahoo.com

2. Dil ve Insan Konusmak, dil gelisimi insan ile hayvan arasindaki en �nemli farklardan biri olarak kabul edilir. Dil bilim (linguistik) dil sistemlerinin formal-bi�imsel betimlenmesi ile ilgilenirken, dil psikolojisi ya da dil gelisimi psikolojisi, insanin dili hangi kosullarda, nasil edindigi-kazandigi, nasil kullandigini arastirir.

3. Dil ve Insan Kelimelerin, anlamlarinin, gramer kurallarinin sayisi ve karmasikligi g�z�n�ne alinirsa, anadilin ve akiciliginin zorlanmaksizin kazanimi, sonradan bir yabanci bir dili �grenmenin zorlugu ile karsilastirildiginda nekadar olagan�st� bir s�re� ve yetenek oldugu anlasilabilir.

4. Insanin Dil Kazanim S�reci Dil gelisimi psikolojisinin ilgilendigi arastirma sorulari: �ocuklar dili, biyolojik bir �nprogram dogrultusunda mi kazanir, yoksa taklit ve pekistirmeyle mi kazanirlar? �ocuklar, dili �grenmek i�in �evrelerinden hangi �dil ile ilgili- bilgilere ihtiya� duyarlar? Dil �ncesi ifadelerle (bagirmak, aglamak vb) dil gelisimi arasinda nasil bir iliski vardir?

5. Insanin Dil Kazanim S�reci Dil gelisimi psikolojisinin ilgilendigi arastirma sorulari: Kelimelerin anlamlari nasil kazanilir? �ocuklar dil yoluyla kendilerini uygun bi�imde ifade edebilmeleri i�in, �grenmeleri gereken nedir? B�t�n �ocuklar ayni ayni gelisim basamaklarindan ge�iyorlar mi? Dil gelisimi s�reci evrensel mi, bireysel mi?

6. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Dilbilim arastirmalarinda, 50�li yillara kadar, normatif-betimsel arastirmalar yaygindi. Bu s�re�te daha �ok dil verileri toplandi ve tasnif edildi: Kelime hazinesi ve kelime siniflarinin kullanilma sikligiyla ilgili, yasa bagli normlar olusturulmaya �alisildi. 60�li yillardan itibaren �ocuklarin dil kazaniminda psikolinguistik teorinin bakis a�isi �n plana �ikti

7. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Hem davranis�i (Skinner, 1957) hem psikolinguistik (Chomsky, 1959) yaklasimdaki uzmanlar, dilsel ifadelerin �ncelikle bi�imsel �zelliklerini incelediler. Daha sonra i�erik ve kullanim bi�imi incelenmeye baslandi. B�ylece dilin bi�im, i�erik ve kullanim olmak �zere 3 boyutu incelenme konusu oldu.

8. Dil Gelisimi Kuramlari Biyolojik temelli (Noam Chomsky, Erich H. Lenneberg, McNeill, 1970) biyolojik-n�rolojik (Erich H. Lenneberg) dogustan dil programli -psiko-linguistik (N. Chomsky) analitik (K. Lorenzer, R.A. Spitz, P.Cramer) sosyal �grenme kuramlari (B.F.Skinner) bilissel kuramlar (Cromer; McNamara; Nelson; Slobin; J. Piaget; Lew Wygotsky)

9. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Farkli dil kullanimlarina ragmen, dil kullaniminda, ayni evrensel asamalarin g�zlenmesi, dil gelisiminde biyolojik temellerin �zerinde durulmasina neden olmustur.

10. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Psikolinguistik kuramalara g�re, insan dil kapasitesi ile dogar. Bu insan t�r�ne �zg� biyolojik bir mekanizmadir. Maymunlara dil �gretme �abalari basarisizlikla sonu�lanmistir. Psikolinguistik kuramlardan en �ok bilinen, Noam Chomsky�nin kuramidir.

11. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Chomsky�ye g�re, �ocuklar dil �grenmeye yatkin bir mekanizma ile d�nyaya gelirler. Bebek konusmasinin evrensel �zellikleri vardir.

12. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Dil kazanma mekanizmasi, �ocuklarin kendi c�mlelerini olusturmalarini, isittiklerini anlamli hale getirmelerini ve temel dil bilgisi kurallarini anlamalarini saglar. Bu durum dilin i�sel bir haritasi gibidir. �ocugun yapmasi gereken, �evrenin sagladigi bilgilerle bosluklari doldurmaktir.

13. Psikolinguistik Kuram Dil GelisimiNoam Chomsky Chomsky�ye g�re dil kullaniminda, �retim ve kavrama olarak iki y�n vardir. D�s�nd�klerini c�mlelere, sesli ifadelere d�n�st�rme dilin �retim �zelligini yansitir. Konusulan sesleri, s�zc�kleri isitme, anlama ve bunlardan �nerme �ikarma ise dilin kavrama �zelligini yansitir.

14. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Noam Chomsky Chomsky�ye g�re dil, s�zc�k ve c�mle birimleri araciligi ile d�s�nceleri konusmayla iliskilendiren 3 boyutlu bir sistemdir. Dil kazanim asamalari: anlama ve �retme 1. fonemler � sesler 2. morfemler - s�zc�kler, zamanlara g�re �n-son ekler, edatlar, ismin halleri vb. - 3. c�mle birimleri, c�mleler

15. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Asamalari Dil gelisimi tek basina dilin yapisini, i�erigini �grenme ile sinirlandirilamaz. Dilin altinda yatan kurallari, hipotezleri, stratejileri anlamayi gerektirir. Dil gelisiminde bireysel farkliliklar oldugu gibi, farkli dillerin �grenilmesinde evrensel olarak b�t�n �ocuklar ayni asamalari izlemektedirler.

16. Psikolinguistik Kuram Dil Gelisimi Asamalari �ocuklarin konusmasi yetiskinlerin konusmasinin bir yansimasi degildir. �ocuklarin konusmasinda kendine �zg� yapi farkliliklari vardir. Dil kazanimi sadece konusmanin �grenilmesi ile sinirlandirilamaz: Okuma, yazma, dinleme, iletisim becerileri kazanma da dil gelisimi kapsamina girer.

17. Dil Gelisim Basamaklari Genel olarak dil gelisimi basamaklari Konusma �ncesi d�nem Tek kelime ifadeleri Iki kelime ifadeleri Gramer �ncesi Telegrafik dil �� ve daha fazla kelime ifadeleri

18. Dil Gelisim Basamaklari 1. Agulama ya da konusma �ncesi d�nemi (0-12 ay) Aglama (0-2 ay) Babildama (2-5 ay) �agildama, heceleme (6-12) 2. Ilk kelime � tek s�zc�k (12-18) 3. Telegrafik konusma, kelimelerin birlestirilmesi, iki kelime (18-24) 4. Ilk gramer c�mlesi (24-60)

19. Dil Gelisim Basamaklari: Agulamaaglama � babildama - �agildama Agulama 0-12 ay: sesleri �ikarma s�reci 1. Aglama (0-2 ay): aglama ile bilin�sizce sesleri �ikartir; sikinti ve ihtiya�larini belli etmek amaciyla aglarken, esnerken, �iglik atarken �o u� �nl� ve �ng-m� gibi �ns�z sesleri �ikartir. 2. Babildama (2-5 ay): 3. �agildama, heceleme (6-12)

20. Dil Gelisim Basamaklari: Agulamaaglama � babildama - �agildama Agulama 0-12 ay: sesleri �ikarma s�reci 2. Babildama (2-5 ay): �nl� ve �ns�zleri birlikte �ikarmaya baslar; ba-da-ma gibi.. Bu sesler, ilk kelimelerin olusmasindan sonra da devam eder. Bu d�nemde seslerinve hecelerin evrensel oldugu anadiline �zg� olmadigi anlasilmistir. Bu durum isitme �z�rl� �ocuklarda sekizinci aydan sonra hecelemenin ortadan kalkmasiyla g�r�lmektedir.

21. Dil Gelisim Basamaklari: Agulamaaglama � babildama - �agildama Agulama 0-12 ay: sesleri �ikarma s�reci 3. �agildama, heceleme (6-12): derece derece kullanilmayan sesler giderek yok olur ve ailenin kullandigi sesler iki yil i�inde ilk s�zc�kleri olustururlar. Bu s�re� sirasinda anne ve baba bebege g�l�mseyerek, onu �d�llendirerek daha fazla ses �ikarmasini saglayabilirler. Ancak bu bebeklerin daha �abuk konusmasini saglamayabilir. �evre ile istime yoluyla etkilesim bebekte agulamanin �tesinde gereksinim olusturur.

22. Dil Gelisim Basamaklari: Agulamaaglama � babildama - �agildama Agulama 0-12 ay: sesleri �ikarma s�reci 3. �agildama, heceleme (6-12): Bu d�nemde bebekte konusma organlari olgunlasmistir ve bebek artik ilk heceleri �ikarmaya baslar. Bir yasina dogru, ilk kelimelerini s�ylerler. Anne ve babalar �ocugun ana iline iliskin bilgi toplayabilecegi bir �evredir. B�ylece bu d�nemin sonuna dogru, �ocuklar kendi anadillerini vurgulamalarina benzer tonda sesler �ikarirlar.

23. Dil Gelisim Basamaklari: 2. Tek S�zc�k Agulama - Tek S�zc�k � Telegrafik- Ilk Gramer Tek S�zc�k 12-18 ay Konusma a�isindan kritik d�nem. �ocugun ilgisi �evreyi kesfetmeye odaklanmistir. Ilk baslarda �ikardiklari tek s�zc�kler cok anlamlidir ve bir s�zc�kle �ok sey anlatmaya �alisirlar. ��nk� nesnelerin adlarini bilemezler.

24. Dil Gelisim Basamaklari: 2. Tek S�zc�k Agulama - Tek S�zc�k � Telegrafik- Ilk Gramer Tek S�zc�k 12-18 ay �zel sesleri tek bir s�zc�kle kullanarak anlamli �niteler olusturacak sekilde birlestirirler. Bunlara morgem denir. Morgemlerin b�y�k bir kismi g�nl�k konusmada kullanilan kelimelerdir: Bebek kedi dediginde, �kedi yanima gel� ya da �bu kedi mi� anlaminda s�yleyip s�ymedigini empatik anne-babalari anlayabilir

25. Dil Gelisim Basamaklari: 2. Tek S�zc�k Agulama - Tek S�zc�k � Telegrafik- Ilk Gramer Tek S�zc�k 12-18 ay Kelimeler bir kez kullanilmaya baslandi mi, anne-babalar dil gelisimine yardimci olabilirler: Baglantili kelimeleri �greterek ve karsilikli konusma i�in model olusturarak kelime hazinelerini gelistirebilirler: �sen b�y�d�n m��; biraz beklendikten sonra, sanki �ocuk konusmus gibi tekrar ederek � demek b�y�d�n!� denir.. Beklenir.

26. Dil Gelisim Basamaklari: 2. Tek S�zc�k Agulama - Tek S�zc�k � Telegrafik- Ilk Gramer Tek S�zc�k 12-18 ay �ocuklarin ilk kelimeleri genelde isimlerdir. Top, anne, araba vb. bunun yaninda asagi, yukari gibi y�n belirte�leri birak, git gibi fiiller; sicak, daha, vb sifatlar da kullanirlar Anladiklari kelime sayisi, kullandiklari kelime sayisindan �oktur..

27. Dil Gelisim Basamaklari: 3. Telegrafik K. Agulama - Tek S�zc�k � Telegrafik konusma- Ilk Gramer 3. Kelimelerin Birlestirilmesi D�nemi 18-24 ay Yasamin ikinci yilinda kelime hazinesi hizlar artar. Bazilari iki kelime, bazilari bir d�zine kelime kullanabilir. Iki yas civarinda �ogu bebek elli kelime kullanabilir, 1,5-2 yas arasinda, iki kelimeyi pes pese s�yleyerek c�mlecikleri olustururlar. 2 yasindan sonra iki ya da 3 kelimeyi birlestirerek c�mle kurar, s�zc�klere �di eki getirebilir

28. Dil Gelisim Basamaklari: 2. Tek S�zc�k Agulama - Tek S�zc�k � Telegrafik- Ilk Gramer 4. Ilk Gramer S�reci 24-60 ay 2-3 yas arasinda 300 kelime bilirler. Konusmalari akici olmasa dahi, soru sormaya ve konusmaya �ok isteklidirler. �� yasinda, adini, cinsiyetini ve yasini s�yleyebilirler, kelime hazineleri hizla artar, bildikleri kelime sayisi 1000 civarindadir Sorulan sorulari yanitlayamasa da ne cevap vermesi gerektigini bilirler Ayni yaslardaki �ocuklar, benzer gramer hatalari yaparlar: fiil zamanlarinda degisiklik gibi

29. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi 0-1 ay: aglama 2-5 ay: agu sesleri �ikartir 6-12 ay: sesleri kendi kendine tekrar eder; ilk 6 ayda adina yanit verir, g�rsel ipu�lari olmadan insan seslerine basini kaldirarak ve g�zlerini a�arak yanit verir Bir ya da daha fazla kelimeyi anlamiyla kullanir Dost�a veya �fkeli seslere uygun sekilde yanit verir

30. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi6-12 ay Ilk kelime; bir sesi, bir nesneyi, olayi belirtmek i�in tutarli, d�zenli bi�imde ilk defa kullanir. Anlami ile birden fazla kelime kullanir Vokal ya da fiziksel ipu�lari verilen, basit talimatlari anlar Konusmanin sosyal degerini farkina varir

31. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi18-24 ay C�mle yerine kullanilan tek kelime; iki heceli-iki kelimeli ifadeyi ilk defa kullanir Kelime kullanimi 5-20 arasina �ikar Kelimeler genellikle isimlerden olusur Ekolu sesler tekrar edilir, bir veya daha fazla s�zc�k ya da deyim tekrarlanir Duygusal i�erigi algilar Basit komutlari takip edebilir

32. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi 24-60 ay: kelime hazinesi artar, c�mlelerde kullanilan kelime sayisi artar. Fiilerin zamaninda degisiklik yaparak kelimelere yeni ekler getirerek daha karmasik gramer kurallarina uygun yapilar kullanilmaya baslar

33. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi24-36Ay Benzer nesnelere ilgili bir dizi ismi anlayabilir En az iki edat kullanabilir Isim-fiil kombinasyonlari kurabilir kelime hazinesi 150-300 kelimedir Konusmada akicilik ve ritm zayif olabilir Iki zamir dogru kullanilabilir: ben-sen karistirabilir �benim� ortaya �ikar Bana g�zlerini (burun, agiz, bas) g�ster komuduna yanit verir

34. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi24-36 Ay Zamirleri dogru kullanabilir �ogul ve ge�mis zamanlari kullanabilir En az �� edat kullanabilir V�cudun baslica par�alarini bilir Kolayca �� kelimeli c�mle kurabilir 900-1000 kelimeye hakimdir S�ylediklerinin %% 90�i anlasilir Fiillerin kullanimi artmistir

35. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi36 Ay Ondan ne beklendigini anlayabilir, ancak t�m sorulara yanit vermesi beklenmemelidir. �evresiyle ilgili basit sorulari anlar Cinsiyet, yas, ismini s�yleyebilir Uykun var mi, aciktin mi, soguk-sicak, susuzluk ifadelerini anlayabilir, ifade edebilir, �nezaman yapmam gerekir� gibi sorulari anlayabilir

36. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi48 Ay �Altinda ve �st�nde� yi anladigini g�sterebilir p, b, m, v, n sesleri �ikartabilir, bu �ns�zleri kullandigi s�zc�kleri s�yleyebilir Kelimeleri, deyimleri, heceleri, sesleri tekrar edebilir Kapsamli olarak s�zl� ifade kullanabilir O an g�z�n�n �n�nde olmayan nesnelerle ilgili komutlari izleyebilir -mis gibi �yalanciktan� durumlari kullanabilir

37. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi48-60 Ay Bir�ok betimleyici kelimeyi, sifatlari, zarflari kendiliginden (spontan olarak) kullanabilir Soguk-sicak, k���k-b�y�k, hafif-agir, yumusak-sert gibi asina oldugu zit �iftleri bilir T�m �nl� ve �ns�z harfleri s�yleyebilmelidir Dokuz kelimeli c�mleler kurabilmelidir Yasini s�yleyebilmelidir

38. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi48-60 Ay Sabah, �gleden sonra, gece, daha sonra, �oldugunda, d�n, bug�n, yarin gibi basit zaman kavramlarini bilmelidir Kesintisiz �� komudu takip edebilmelidir Sayi kavrami vardir, 4 veya daha fazla 10�a kadar sayabilir Akici konusabilir Yasini bilmelidir

39. Yasamin Ilk Bes Yilinda Dil Gelisimi48-60 Ay Uzun, birlesik ve karmasik bazi c�mleleri g�venle kullanabilmelidir Konusma b�t�n olarak dilbilgisi a�isindan dogru olmalidir.

40. Yasamin ilk yillarinda gelisim6. yil B�t�n �nl� ve �ns�zleri s�yleyebilir Konusma tamamen anlasilir ve sosyal a�idan anlamli, yararli olmalidir. Resim �zerinde iliskileri kurarak hikaye anlatabilmelidir Nesneler ve olaylar arasindaki iliskileri kurabilmelidir

41. Yasamin ilk yillarinda gelisim7. yil Zor heceler, bitisik sesleri kullanabilmelidir Benzerlik ve zitliklari kolayca kavrayabilmelidir: k�r-keskin, kisa-uzun, kiz-erkek, tatli-eksi.. Farkli, baslangi�ta-basinda, sonunda, basindan-sonuna.. Gibi terimleri anlar �eyrek saatlik zaman s�yleyebilmelidir Basit okuma, yazma ile �ok sayidaki kelimeyi yazmak veya yazdirmak gerekir.

42. Yasamin ilk yillarinda gelisim8. yil Sadece yakin zamanda olup bitenler yerine, ge�miste olan bir �ok olayi anlatabilir Karmasik ve bilesik c�mleleri, isimleri, �ogul gramerleri s�yleyebilir. B�t�n konusma seslerini, �nl�-�ns�z karisimlarini olduk�a kolay okuyabilmeli ve yazabilmelidir Sosyal durumlar konusmada kullanilabilmelidir.

43. Yasamin ilk yillarinda gelisim8. yil Oran, hacim, yogunluk gibi kavramlar uygun kullanilmaya baslanmistir. Yetiskin seviyesinde iletisim kurabilir Karmasik talimatlari k���k tekrarlarla uygulayabilir. Zaman ve sayi kavramlari gelismistir.

44. Ilk�gretim Yillarinda Dil Gelisimi Okul yillarinda kelime dagarcigi �ok hizli gelisir ve zenginlesir. Okuma-yazmayi �grendikten sonra g�nl�k yasamda kullanilmasi gereken s�zc�klerin b�y�k bir b�l�m�n� �grenirler. �zellikle T�rk�e derslerinde uygulanan okuma, yazma, konusma, anlatma, �zetleme gibi etkinlikler bildiklerini pekistirir, duygu ve d�s�ncelerini a�iklama, kendini ifade becerisi gelisir.

45. Ilk�gretim Yillarinda Dil Gelisimi Metin incelemesi, dilbilgisi, yazma �alismalarinda, ger�ek ve mecazli s�zc�kler , es-karsit anlamlilar, sestesler, deyimler, terimlerin kullanilisi �gretilmelidir. Ilk�gretimin sonuna kadar kullandiklari dilde gramer ve anlama hatalari g�zlenebilir. Ilkokulun ilk yillarinda dilin ana kurallari sezdirilmeli ve dilin kurallariyla incelenmesine �zen g�sterilmelidir.