Etyka - wykład 6

1. Etyka - wykład 6 sumienie

2. SUMIENIE • „Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa” (KDK 16) • Sumienie jest głosem poznania prawdy. • W sumieniu poznajemy jakąś ważną dla naszego życia prawdę.

3. SUMIENIE W Piśmie Świętym: ST: serce, nerki NT: Chrystus słowa „serce”, wyraźnie ucząc, że ma ono rolę decydującą w rozpoznawaniu dobra i zła, a więc wartości moralnej postępowania (Łk 12, 57; J 9, 41; 15, 22-24; ).

4. SUMIENIE W Piśmie Świętym: W pozostałych pismach NT „syneidesis” występuje 31 razy, najczęściej u św. Pawła. • Sumienie u niego to świadomość tego, co moralnie dobre lub złe (2 Kor 4, 2; 5, 11); • świadek ludzkich uczynków (Rz 2, 15; 9, 1; 2 Kor 1, 12); • Apostoł mówi o dobrym sumieniu (1 Tym 1, 5 i 19; Dz 23, 1;) i o czystym sumieniu (Dz 24, 16; 1 Tm 3, 9). • To sumienie nie jest jedynie naturalną zdolnością, ale jest o­świe­cane przez wiarę (1 Tm 1, 5; Rz 14, 23). Także Duch Święty przy­chodzi z pomocą sumieniu (Rz 8, 27), a miłość wnosi „ducha mądroś­ci..., świat­łe oczy serca” (Ef 1, 17n). • Paweł pozwala, a nawet zaleca, by postępo­wać według sumienia: „Wszystko bowiem, co się czyni niezgod­nie z prze­konaniem, jest grzechem” (Rz 14, 23).

5. SUMIENIE W świetle Pisma św. sumienie ujawnia się jako pewna stała dyspozycja wartościowania moralnego o charakterze powszechnym. Posiada ją - bez wyjątku - każdy człowiek, zdrowy psychicznie (por. Rz 2,14-16). Jest więc ono wewnętrzną normą ludzkich czynów, ale nie autonomiczną. Podlega bowiem wyższej normie, którą stanowi wola Boża, wyrażona w prawie naturalnym i objawionym.

6. SUMIENIE Św. Tomasz z Akwinu: • syndereza (prasumienie) jest wrodzoną sprawnością rozumu praktycznego służącą do odróżniania dobra i zła oraz poznania pierwszych zasad moralnego postępowania. Ma ją każdy człowiek, jest ona zawsze prawidłowa i niezniszczalna. • Dobro jest chciane, jeśli jest dostrzegalne.

7. SUMIENIE Św. Tomasz z Akwinu: • Dopiero na jej bazie wyrasta właściwe sumienie, które jest aktem praktycznego rozumu orzekającym o wartości moralnej konkretnego czynu. • łac. conscientia - współ-wiedza • pol. Sumienie – s-umienie (staropol. um – umysł; wiedza – umienie)

8. SUMIENIE Sumienie habitualne – świadomość moralna Sumienie aktualne – własny sąd, co w danej chwili powinienem czynić i co odpowiada poznanej przeze mnie prawdzie. Akt sądu, które odzwierciedla poznanie prawdy. Sąd praktyczny

9. SUMIENIE • Funkcje sumienia: • religijna • moralna • „Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa” (KDK 16)

10. SUMIENIE • Człowiek dopiero, gdy usiłuje zrozumieć, kim jest, co stanowi o jego wielkości i gdy usiłuje tą prawdą w życiu się kierować; • dopiero wtedy działa na miarę tego, kim jest – na miarę swej rozumnej wielkości. • Nawet gdy błądzi, ale uczciwie szuka prawdy, nie traci swej osobowej postawy i godności.

11. SUMIENIE • Sumienie to głos mojego własnego rozumu: mój własny osąd, co w danej chwili powinienem czynić, co odpowiada prawdzie o dobru. • Za każdym wyrzutem sumienia kryje się szczególny wstyd. • Sam człowiek broni się przed tym, co go „odczłowiecza”.

12. SUMIENIE • „Przez sumienie dziwnym sposobem staje się wiadome to prawo, które wypełnia się miłowaniem Boga i bliźniego. • Przez wierność sumieniu chrześcijanie łączą się z resztą ludzi w poszukiwaniu prawdy i rozwiązywaniu w prawdzie tylu problemów moralnych, które narzucają się tak w życiu jednostek, jak i we współżyciu społecznym” (KDK 16).

13. SUMIENIE • W procesie formowania się decyzji sumienia można wyróżnić trzy fazy: • - faza 1: osądzanie, ocenianie, wartościowanie danego działania, a więc konkretyzacja norm ogólnych • - faza 2: podjęcie właściwej decyzji sumienia, czyli osobiste opowiedzenie się za lub przeciw dobru w danej sytuacji; • - faza 3: tzw. sumienie pouczynkowe, które dokonuje jak­by wtórnej oceny decyzji (czynu), i aprobuje ją, albo wyraża dezaprobatę;

14. SUMIENIE • A. Podziały sumienia: • a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy działania sumienia): • * uprzednie, przeduczynkowe - działa przed czynem i wtedy ostrzega, nakazuje lub zakazuje. Odwołujemy się do niego przed wyborem, przed podjęciem działania (element bardzo ważny, szczególnie przy formacji sumienia prawego); • * towarzyszące - jego głos towarzyszy wykonywanej czynności i ją aprobuje lub nie; • * następcze, pouczynkowe, retrospektywnym - po czynie, wtedy akcep­tuje, uspra­wiedliwia lub oskarża. Kojarzymy go bądź z wyrzutami sumienia lub odczuciem pewnej satysfakcji duchowej.

15. SUMIENIE • a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy działania sumienia): * uprzednie, * towarzyszące * następcze, • b) w zależności od stosunku do obiektywnej normy moral­ności: * prawdziwe, * błędne, fałszywe (conscientia erronea) + błędne niepokonalnie + pokonalnie błędne • c) w zależności od charakteru sądu: • pewne • Wątpliwe

16. SUMIENIE Rodzaje sumienia wypaczonego: • Szerokie • Skrupulackie • Faryzejskie Rozróżnia się także podział na sumienie prawe i niedbałe • Prawe – zwracamy uwagę na wysiłek człowieka, czy zrobił wszystko, co możliwe, aby dotrzeć do prawdy. Chciał poznać prawdę i choćby obiektywnie zbłądził, działał słusznie. Gdy mówimy o sumieniu prawym, mamy coś innego na myśli niż sumienie prawdziwe. Choć sumienie prawe może być prawdziwe. • Niedbałe – brak osobistej troski o sumienie

17. SUMIENIE • B. Właściwy i pożądany sąd sumienia „zdrowego”, dobrze uformowane­go powinny charakteryzować trzy właściwości, czyli winien on być: • * pewny - bez możliwości zbłądzenia, wydanemu sądowi nie towarzy­szą żadne rozumne wątpliwości; należy zawsze dzia­łać tylko z sumieniem pewnym; • * prawdziwy - zgodny z obiektywną normą moralności (wolą Bożą); („Owocem prawego sumienia jest przede wszystkim nazy­wanie po imieniu dobra i zła...” DV 43) • [* prawe – z pełnym zaangażowaniem do poznanie prawdy] • * delikatny - chodzi o sumienie czułe w zakresie dobra i zła, wrażliwe na duże i małe sprawy bez przesady w jakąkolwiek stronę.

18. Czy zawsze należy być posłusznym swemu sumieniu?

19. SUMIENIE • niewiedza zawiniona – obciąża moralnie sumienie • niewiedza niezawiniona – nie obciąża moralnie sumienia

20. SUMIENIE • Zgodnie ze swym sumieniem postępuje ten, kto uzasadnia swą decyzję jakimiś racjami, a więc ten, kto kieruje się prawdą. • Dlatego trzeba usiłować dobrze odczytać prawdę!!! • A następnie wybierać w działaniu tak poznane prawdziwe dobro.

21. SUMIENIE • Sumienie jest ostateczną normą moralności, tzn. zawsze moralnie wiążącą! • Sumienie jest normą ostateczną, ale subiektywnie! • Tzn. ma moc normować moje postępowanie tylko wtedy, kiedy samo jest „normowane” obiektywną prawdą o dobru.

22. SUMIENIE • Oznacza to, że nie można zbyt łatwo zasłaniać się autorytetem sumienia. • Sensowna krytyka innych powinna być dla mnie sygnałem ostrzegawczym. • Jeśli nie przejmuję się tym, być może dotknęła mnie już nieprawość

23. SUMIENIE Zobowiązujący charakter i wolność sumienia Sąd sumienia jest zobowiązujący -należy zawsze iść za jego głosem (conscientia semper sequenda): "... sąd sumienia ma charakter imperatywny: człowiek powinien działać zgodnie z nim" (Encyklika „Veritatis splendor” nr 60).

24. SUMIENIE Sumienie odczytuje i przekazuje człowiekowi osąd obiektywnego porządku moralnego. „Jeżeli (człowiek) działa wbrew temu sądowi albo jeśli popełnia określony czyn nie będąc pewnym, czy jest on słuszny i dobry, zostaje potępiony przez włas­ne sumienie, stanowiące bezpośrednią normę osobistej moralności. Godność tej rozumowej instancji oraz autorytet jej głosu i osądów wy­pływają z prawdy o moralnym dobru i złu, w którą sumienie ma się wsłuchiwać i ją wyrażać. Prawdę tę wskazuje `prawo Boże`, uniwersalna i obiektywna norma moralności" ((Encyklika „Veritatis splendor” nr 60).

25. SUMIENIE • Sumienie jest dla każdego autorytetem ostatecznym, choć nie absolutnym! Dlatego trzeba też podkreślić, że nie godzi się więc działać wbrew rozumnie kontrolowanemu głosowi sumienia. • Na straży autorytetu sumienia stoi jego prawo do wolności. Zawsze należy strzec wolności swego sumienia.

26. SUMIENIE • Kwestia formacji sumienia • Błąd co do faktów • Błąd co do prawa • Niebezpieczeństwo samoznieprawienie – dokonuje się tam, gdzie próbuje się podporządkować obiektywną prawdę własnym życzeniom.

27. SUMIENIE Rozwój sumienia w procesie wychowania a) anomia (grec. nomos - prawo) - amoralność, do ok. 2-4 roku życia; b) heteronomia - od 4 do 8-12 roku życia; c) autonomia - od 12 do 18-20 roku d) ideonomia to faza teono­mii (grec. theos- Bóg) - "Bóg jest moim prawem"; jest to dojrzewanie w refleksyjności, roztropności i odpowiedzialności.

28. SUMIENIE Cztery czynniki tworzące strukturę dojrzałego sumienia: a) zdrowy rozsądek - składa się nań zdrowy sąd, czyli umiejętność logicznego myślenia, oraz prawość woli, czyli uczciwość zamierzeń; b) znajomość życia - składa się nań wiedza dotyczący życia (wykształcenie), rozumienie ludzi, samowiedza i samokontrola, doświadcze­nie osobiste, ale i korzystanie z doświadczenia i rad innych; c) trafna ocena sytuacji, na którą składają się zmysł rzeczywistości, a więc ostrość obserwacji i sądu, nie mieszanie faktów ze złu­dzeniami oraz bystra orientacja, czyli spo­strze­gawczość - umiejętność dostrzegania bądź domyślania się tego, co mało widoczne lub łatwo ucho­dzi uwadze; d) zdolność patrzenia w przyszłość, czyli umiejętne planowanie, rozumne układanie środ­ków wobec zamierzeń; można tu wyróżnić trzy czyn­niki: przezorność, czyli wniknięcie w przyszłość, oględność (oglądanie się na zmienne warunki życia) oraz ostrożność, czyli zapobieganie prze­szkodom i unikanie trudności.