KARİYER DANIŞMANLIĞI 2

1. KARİYER DANIŞMANLIĞI 2

2. Trait (özellik)-Faktör Kuramı • Frank Parsons (1900-1910)tarafından geliştirilmiş ve meslek seçimi ile ilgili modern yaklaşımların en eskisidir.

3. Tarit faktör kuramının varsayımları • İnsanlar, kendi kişisel özellikleri ve yeterliliklerine uygun mesleklerle ilgilenirler. • Bir kişiye iş bulabilmek için: ---Kişinin özelliklerinin ve tercihlerinin ölçülmesi. ---Bir işin neler gerektirdiğinin değerlendirilmesi (MESLEK ANALİZİ) ---yukarıdaki iki bilginin en uygun şekilde eşleştirilmesi (BAĞDAŞTIRMA-UZLAŞMA)

4. 1. Kişinin özelliklerinin ve tercihlerinin ölçülmesi. • DANIŞANIN; • İLGİ • YETENEK • DEĞER YARGILARI • FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ, • ZİHİNSEL ÖZELLİKLERİ • SOSYO-EKONOMİK DÜZEYİ İNCELENEBİLİR.

5. BAŞARI PERFORMANS DOYUM

6. 2. MESLEK ANALİZİ • İLGİLİ MESLEK İÇİN GEREKLİ IQ DÜZEYİ DEĞERLENDİRMEYE TABİ TUTULUR. • O İŞLE İLİGLİ GEREKLİ OLAN YETENEKLER….

7. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA ÇIKAN KRİETELER • IQ 85: At arabası sürücüsü, maden toprak işçisi, oduncu • IQ 89: berber, ayakkabıcı, gemi ateşçisi, traktör sürücüsü, badanacı, terzi • IQ 99: Musluk tamircisi, demiryolu tamircisi, • IQ 103: kasap, itfaiyeci,gemi metal işçisi • IQ 108. Marangoz, fotoğrafçi, mürettip • IQ 112: santral memuru, tesisatçı, radyo tamircisi • IQ 117: gazete muhabiri, muhasebeci, • Eczacı • IQ 122: Öğretmen, hukukçu, dişçi, kimya ve inşaat mühendisi • IQ 126: maliyeci, makine müh., leketrik müh., doktor.

8. Trait-Factor Theory • Psikometrik ölçümlere oldukça fazla önem vermiştir. • Herkes için “ideal bir iş” olduğuna vurgu yapar.

9. Kuramdaki önemli isimler • F. Parson • Williamson

10. Williamson TFK’ya göre danışmanlık sürecinde 6 basamaktan bahsetmektedir. • Analiz • Sentez • Tanı • Prognoz • Danışmanlık • İzleme

11. Williamson danışanın problemini tanımlarken • Seçim yapmayanlar • Seçimlerinde kararsızlık yaşayanlar • Aceleci seçim yapanlar • İlgi ve yeteneklerinde tutarsızlık olanlar

12. Parsons’un Katkıları • Mesleki rehberliğin okullarda yapılmasını sağladı • Danışman eğitimleri başladı • Bilimsel araçlar kullanılmaya başlandı Mesleki büroları kurması bir model oldu.

13. Kuramın Avantaj ve sınırlılıkları • Avantajları ---Anlaşılması oldukça kolaydır. ---Diğer kariyer seçim kuramları ile paralellik gösterir • Dezavantajları: ---Bu bir teori mi? ---Bireylerdeki zaman içerisinde meydana gelen değişiklikleri açıklamıyor ---Danışma sürecini önemsizleştiriyor.

14. Trait-Factor Theory Çalışan İş veren İlgiler Değerler Yetenekler Beceriler İlgiler Değerler Yetenekler Beceriler Memmuniyet

15. GELİŞİM KURAMLARI • Gelişim kuramları özellik – faktör kuramına ve şans kuramlarına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. • Meslek seçimine kişilik gelişimi açısından bakan kuramcılar bir meslek edinmenin, belli bir anda verilen bir karar sonucunda değil, yaşamın çok erken yaşlarında başlayıp meslek ömrünün sonuna kadar süren bir gelişim çizgisi boyunca zaman zaman verilen bir dizi kararlardan oluşan süreçte gerçekleştiğini savunmuşlardır. • Mesleki gelişim kuramları: bireylerde meslek fikrinin nasıl doğup geliştiği, mesleki kararın veya seçimin nasıl yapıldığı, bu seçimi etkileyen etmenlerle birlikte bu oluşumu açıklamaya çalışan görüşlerdir.

16. Kariyer seçiminde gelişimsel yaklaşımlar • Ginzberg, Ginsburg, Axelrad and Herma Theory – 1951 • Super’s Theory of Vocational Choice – 1954

17. Ginzberg, Ginsburg, Axelrad and Herma’nın Teorisi (1951) • Meslek seçimini gelişimsel bir süreç olarak ele alan ilk teori • Ancak örneklem grubu seçiminden dolayı bulguların genellenebilriliğinde sınırlılıklar var. • Meslek seçimi 11 li yaşlarda başlayıp 17 yaşlara kadar devam eden ve yaklaşık 6-8 yılı kapsayan bir süreç.

18. Ginzberg ve ark. göre meslek seçim aşamaları • Fantezi dönemi (11 yaş ve öncesi) • oyunlar • Deneme dönemi (11-17 yaş) • İlgi basamağı (11-12 yaş) • Yetenek basamağı (12-14 yaş) • Değer basamağı (15*16 yaş) • Geçiş basamağı (17 yaş) • Realistik dönem (18 yaş ve genç yetişkinlik) • Araştırma basamağı • Kristalizasyon basamağı • Belirleme basamağı

19. Ginzberg’ in Mesleki Gelişim Dönemleri • Fantezi (Hayal) Dönemi:5 – 11 Keyfi seçimlerde bulunur. Zevk ilkesi ön plandadır. Yetişkinlerle özdeşleşme kurulur • Deneme Dönemi 11 – 17 • İlgi 11 – 12 Hoşlandığı ve hoşlanmadığı etkinlikleri ayırmaya başlar. İlgileri ön plandadır. • Yetenek 13 – 14 Kendi yeteneklerini ve mesleğe uygunluğunu daha fazla dikkate alırlar. • Değer 15 – 16 Kendi değerleri, yaşam değerleri ve meslekten beklentileri uyuşmaya başlar. • Geçiş 17 Seçimler geçici ve deneyseldir • Gerçekçi Seçimler Dönemi 17 – 24 • Araştırma 17 – 18 Meslek seçimi yapmasında yardımcı olacak bilgi ve yaşantılar edinmeye çalışır. • Billurlaşma 19 – 21 Daha önceki yaşanan süreçlerin birikimsel toplamıdır. Çeşitli faktörlerin değerlendirmesini yapar ve bir amaca bağlanır. • Belirleme 21 – 24 Kararın kesinleşmesi ve özel planlamayı kapsar.Yaşam boyu süren seçim süreci 24 -

20. Billurlaşma ve Belirginleşme arasındaki Fark: Birey billurlaşma basamağında psikolojik danışman olacağına karar verirken belirginleşme basamağında hangi alanda çalışacağına karar verir.

21. Ginzberg ve ark. göre bireyin uygun seçimler yapabilmesinde • Gerçeklik kontrolü • Zaman algısı • Zevki erteleme yeteneği • Mesleki planlarını gerçeklerler uzlaştırıp yerine getirme becerisi

22. Ginzberg ve ark. göre meslek seçimi geri dönülemez bir süreçtir. Çünkü: • Eğitim için gerekli aile desteğini yeniden sağlamada sıkıntı • Evlenme • Hata yaptığını kabul etmekten kaçınma Ancak 1972 yılında ginzberg bu görüşünü modifiye etmiştir. Bu revizyon sürecinde ginzberg meslek seçiminin kişinin meslek hayatı ve yaşam boyu devam eden bir süreç olarak tanımlamıştır.

23. Donald Super’ın Kariyer ve Yaşam Boyu Gelişim Teorisi

24. Bir iş sahibi olmak ya da işe uyum sağlamak yerine işe ve iş değişikliklerine hazır olma sürecine vurgu yapar. • Bazı kararların yaşamın belirli dönemlerimde daha önemli olduğunu belirtmekle birlikte kuramı tüm yaşam evrelerini kapsar. • Kariyer olgunlaşması • Kariyer evreleri Kuramla ilgili • Yaşam rolleri • Benlik (öz benlik)temel kavramlar

25. Kuramın dayanakları • Benlik kavramına odaklanan Super: • Havighurst’ün her bir evredeki gelişimsel görevler kavramından • Ginzberg ve ark. kariyer gelişimi ile ilgili evrelerinden • Carl Rogers’ın mesleki davranışları kişinin benlik kavramını ortaya koymanın bir yolu olarak görmesinden. Kendimizi ifade etmeye izin vereceğimizi düşündüğümüz meslekleri seçeriz. Benlik kavramı çocukluk yaşantıları (neyin uygun olduğunu keşfetme ve diğerlerinin gözlemleri) ve pratik yaparak gelişir. • Görüşlerinden etkilenmiştir.

26. Kuramla ilgili önemli bilgiler • Bireyler farklı yetenek beceri ve özelliklere sahiptir. • Her mesleğin gerektirdiği beceri, yetenek , kişilik özelliği vardır.

27. Kuramla ilgili önemli bilgiler • Super' a göre bir kimse meslek seçmekle o ana kadar geliştirmiş olduğu ben kavramını, kendini algılama biçimini uygulamaya koymuş olmaktadır • Meslek benliğe ilişkin algıların bir ifadesi bir tür yansımasıdır. • Birey olgunlaştıkça özü hakkındaki kavramları netlik kazanmaya başlar . Bu nedenle ergenlik döneminde verilen bir mesleğe yönelme kararı , aynı kararın orta yaşta verilmesinden çok farklıdır • Super , meslek gelişimini bir meslekte karar kılıp o alanda iş bulma aşamasından ileri götürmüş, normal hayatın sonuna kadar devam eden gelişme evrelerini de incelemişti

28. Super • Mesleki benlik kavramı • Mesleki gelişim basamakları • Mesleki gelişim görevleri

29. Mesleki benlik kavramı • Fiziksel ve zihinsel gelişme, • işle ilgili gözlemler, • çalışan yetişkinlerle özdeşleşme, • çevre ve • deneyimlere göre meslekli benlik oluşur. • Benlik kavramının bir parçasıdır olmakla birlikte yaşam boyunca kariyer paternlerin devam etmesinde itici bir güçtür.

30. Kariyer paterneleri –erkekler için

32. Büyüme Dönemi ( Doğumdan 14. yaşa kadar ) • Çocuk doğumdan itibaren çevre ile etkileşimde bulundukça kendi hakkında kavramlar geliştirir.; benlik kavramı ile meslek kavramları arasında ilişki kurmaya başlar, bazı mesleklerin kadınlar bazı mesleklerin ise sadece erkekler için uygun olduğunu görür. • Çocuğun mesleki anlamda kendisi hakkındaki değerlendirmeleri olgunlaşmamış gereksinimlere dayanır. Sevgi ihtiyacı ve güçlü olma arzusu küçük çocuğun babası ile özdeşime ona benzemeye yöneltir. Büyüdükçe ve diğer yetişkinlerin işleri hakkında daha çok şey öğrendikçe özdeşimi yer değiştirir. Başka kahramanlar bulan çocuk kendini değişik rollerde hayal eder, oyunlarında yetişkinlerin iş etkinliklerini temsil eder. Çocukluk birinci derecede hayal dönemidir. Büyüme dönemi 3 alt basamaktan oluşur. Bunlar: • Hayal basamağı (4-10 yaşlar ): Çocuğun davranışlarında heves, arzu ve anlık ihtiyaçların etkisi yoğundur. Hayal kurma ve rol denemeleri egemen etkinliklerdir. • İlgi basamağı (11-12 yaşlar): Hoşlanma ve beğenme , mesleki emellerin belirlenmesinde en önemli rolü oynar. • Yetenek basamağı ( 13-14 yaşlar): İşin gerektirdiği nitelikler daha yoğun biçimde dikkate alınmaya başlar.

33. Araştırma Dönemi ( 15-24 yaşlar arası ) • Kendini tanıma, rol denemeleri , meslek incelemeleri gibi faaliyetlerin sürdürüldüğü bir dönemdir. Bu dönem şu alt basamaklara ayrılır: • Deneme basamağı (14-18 yaşlar): İlgi, gereksinme, yetenek , değer ve fırsatların dikkate alınarak iğreti seçimlerin yapıldığı , fantezi, tartışma ve yarı zamanlı iş denemelerinde bu seçimlerin geçerliliğinin denendiği dönemdir. • Geçiş basamağı (19-21 yaşlar): Birey çalışma dünyasına girer ve gerçekleri daha çok göz önüne alır. Ben kavramı bir işte uygulamaya konmaya başlamıştır. • Sınama basamağı (22-24 yaşlar): Kişi kendisine uygun bir çalışma alanı bulmuştur., işe girer ve bu işi, hayatını kazanma yolu olarak sınamaya başlar. Bu dönem iş ve aile hayatını kurma dönemidir.

34. Yerleşme Dönemi ( 25-44 yaşlar arası) • Uygun bir alanın ve o alanda kararlı bir işin bulunması ile karakterize edilir. • Sınama (25-30 yaşlar) ve • sağlamlaştırma (31-44 yaşlar) basamağı olarak 2 alt basamağa ayrılır. Sınama basamağı olmadan da yerleşme gerçekleşebilir. Sağlamlaştırma bir çok kişi için yaratıcı yıllardır.

35. Devam ettirme Dönemi ( 45- 64 yaşlar arası ) • Bu dönemde kişi iş dünyasında bir yer edindikten sonra kişi bütün çabalarını , onu elde tutmaya ve geliştirmeye yöneltir. Bu dönemde meslek gelişiminde iniş çıkışlar ve duraklamalar olabilir.

36. Çöküntü Dönemi ( 65 yaş ve sonrası ) • Fiziksel ve zihinsel kapasitenin çöküşü olan yaşlılık yıllarıdır. Bu dönemde insan beden gücünden çok geçmiş tecrübe ve bilgisinden yaralanır ve bunları kullanabileceği alanlara yönelir. Bu dönemin alt basamakları : • Yavaşlama basamağı (65-70 yaşlar) : İş temposu yavaşlar , görevler daha az güç isteyen alanlara kayar. • Tam emeklilik basamağı ( 71 yaş ve üstü): Bu yıllarda meslekten ayrılma ve işi tümüyle bırakma gereği hissedilir. Bireyler arasında bu bakımdan farklılıklar da vardır. Bazıları işi bırakmayı kolay ve hoş karşılayabildiği halde bu zorunluluk bazılarına çok ağır gelebilir.

37. Mesleki Gelişim Görevleri (super’a göre) • Super' a göre gelişim görevi , belli bir yaşam döneminde ortaya çıkan , başarı ile yerine getirilmesi daha sonraki görevlerde başarı ve mutluluğa , başarısızlığı ise mutsuzluk ve kınamalara yol açan davranışlardır. • Mesleki gelişim görevleri ise yaşamın belli bir anında ortaya çıkan iş etkinliklerine katılma ve buna hazırlanmada bir sosyal grubun üyelerinin göstermesi beklenen , oldukça düzenli bir dizi davranıştan çıkarılan görevlerdir. Bu görevler: • Meslek tercihlerini billurlaştırma (14-18 yaşlar) • Bir meslek tercihini saptama (19-21 yaşlar) • Bir meslek tercihini uygulamaya koyma ( 22-24 yaşlar ) • Bir meslekte karar kılma (22-30 yaşlar) • Durumu sağlamlaştırma ve meslekte ilerleme ( 30 yaş ve üstü )

38. 1990’lı yıllarda kuramını revize eden Super gelişim görevlerini aşağıdaki şekilde tanımlamıştır.

39. Meslek Olgunluğu • Meslek gelişimi ve meslek gelişim görevleri kavramları doğal olarak meslek olgunluğu kavramını ortaya çıkarmıştır. • Super' a göre meslek olgunluğu araştırma döneminden çöküş dönemine kadar mesleki gelişim doğrusunda erişilen noktayı gösterir.

40. Olgunlaşma ve uyum sağlama • Olgunlaşma eğitsel ve mesleki seçimler yapabilmek için bilişsel ve tutumsal olarak hazır bulunuşluğu ifade eder. • İş yaşamında uyum sağlama daha temel bir özellik haline gelmiştir. • Uyum sağlamada • Tahmin edilebilen durumlar için hazır bulunma ve • Önceden kestirilemeyen yaşantılara uyum sağlama söz konusudur.

41. Uyum sağlamanın 4 boyutu • Gelecekle ilgilenme – gelecek hakkında düşünme ve gelecekten umutlu olma • Kariyer kontrolü – kariyeri ile ilgili kararlarına sahip çıkma ve gelecek hakkında sorumluluk alma • Kariyer merakı – keşifler yapabilmek için mesleğine karşı ilgili olma • Kariyer güveni – problemlerin olması, problem çözebilme becerisi ve öz yeterlilik inancı • Bu süreçler gelişimsel evreler halinde kendisini gösterir: büyüme, keşfetme, kurma, devam ettirme ve bırakma

42. Mesleki olgunlaşma ile ilgili kariyer ödevleri • Bir dönemdeki görevin başarılması diğer döneme geçişi kolaylaştırır. Keşfetme (kristalizasyon) basamağında; • Gelecek hakkında düşünebilmek için farkındalık sahibi olma • Kariyer seçimini etkileyen faktörler hakkında farkındalık sahibi olma (yetenek, kaynaklar, ulaşılabilirlik) • İlgi ve değerleri belirginleştirme • Mesleki tercihler geliştirme • Tercihler ile ilgili bilgi edinme ve bunların araştırmaya devam etme

43. meslekî olgunluğunu ölçmenin yolları • gelişim çizgisinde kişinin bulunduğu yer ile onun yaşında bir kimsenin bulunması gereken mesleki gelişim basamağının karşılaştırılması • kişinin olgunluk düzeyinin onunla aynı gelişim düzeyinde olduğu kabul edilen bireyler arasında gelişim görevlerinin yerine getirebilme derecesi bakımından ne düzeyde olduğuna bakmaktır Örnek. Örnek: 30 yaşındaki bir kimsenin hala meslek seçmemiş olması veya 20 yaşındaki bir kimsenin ilgi ve yeteneklerinden haberdar olmaması.

44. Mesleki Olgunluğu Etkileyen Faktörler • Zeka • Cinsiyet • Sosyo- ekonomik düzey • Kültür • Zaman perspektifi

45. ÇOCUKLARIN MESLEKİ GELİŞİMİNDE SUPER'IN MODELİ • Merak • Keşfetme • Bilgi • Anahtar Figürler • Dış kontrole karşı iç kontrol • İlgilerin Gelişimi • Zaman Perspektifi (gelecek duygusunun oluşması )

46. GOTTFREDSON'UN MESLEKİ GELİŞİM TEORİSİ(DARALTMA VE UZLAŞMA KURAMI ) • Farklı sosyal sınıflar ve etnik gruplara mensup kadın ve erkeklerin birbirlerinden çok farklı tercih yapmaları ve bu ayrımlaşmanın çocukluğun oldukça erken yaşlarında başlaması Gottfredson'un ilgisini çekmiş ve meslek seçiminde sosyal faktörlerin etkisini vurgulayan görüşlerini geliştirmiştir.

47. Gottfredson'a göre; • herkes saygın mesleklere girmeye çalışmakta ama bazı insanlar diğerlerinden çok daha fazla sosyal ve ekonomik engellerle karşılaşmaktadır. • meslek seçim kararının gelişim süreci boyunca olgunlaştığını bunun da benlik kavramının gelişimine paralel bir çizgi içinde gerçekleştiğini kabul eder. • meslek seçimi kişinin kendini sosyal düzen içinde bir yere yerleştirme girişimi ve çabasıdır • benlik kavramı kişinin kendisi hakkındaki algıların kavramlaştırılması ve uygun terimlerle ifadesidir. Ancak bu algıla her zaman gerçekçi ve doğru olmayabilir veya kişinin kendini her hususta açık ve net bir biçimde açıklayamayabilir • Benlik kavramı cinsiyet , dış görünün, yetenekler, değerler vb. öğelerden oluşur. Bu öğelerden bazıları bazı kişiler için diğerlerinden daha önemli olabilir.

48. Mesleklerin Bilişsel Haritası • İnsanlar , meslekler , meslek üyelerinin özellikleri , çalışma ortamı , kazanç vb konular hakkında bazı kavramlar oluşturmaktadır. Bunlar toplumda yaygın olarak benimsenen bir takım kalıplar ve imajlar olabilir. Bu yargılar veya imajlar birkaç boyuta göre gruplandırılmaktadır. Gottfredson bunlara "Mesleklerin Bilişsel Haritası" adını vermektedir. Meslekler şu boyutlarda gruplandırılmaktadır: • Erillik ya da dişilik ( maskülünite - feminite) • Saygınlık( prestij) düzeyi; Mesleğin gerektirdiği zeka düzeyini yansıtmaktadır. • Çalışma alanı: Mesleklere karşı ilgiyi ve hevesi gösterir. Heves, olanaklar dikkate alınarak geliştirildi ise gerçekçi aksi halde hayali olur.

49. Daraltma- uzlaştırma süreci • Daraltma süreci istenmedik seçeneklerin listeden çıkarılması , • uzlaştırma süreci ise en çok istenen seçeneklerle dış gerçeklerin uygunluğunun sağlanmasıdır

50. Daraltma sürecinin ilkeleri: • Bireyin soyutlama gücünün artması: Önce meslek üyelerini giyimleriyle ayırt eden çocuk giderek açıkça gözlenemeyen nitelik farklılıklarını da algılayabilir. • Benlik kavramı ile heveslerin etkileşimli gelişimi: Benlik kavramı ile meslek tercihi sıkı sıkıya bir etkileşim içindedir. • Ayrıştırma ve birleştirmede örtüşme: Cinsiyet rolleri ile sosyal sınıf yönünde değerlendirmeler yapılması • Aşamalı geri dönülmez eleme: Benlik kavramının gelişmesiyle kendilerine uygun gelmeyen mesleklerin listeden çıkarılması.