AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ

1. AZƏRBAYCANDÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ • Aqronomluqixtisasıüzrə • Fitopatologiyakursu

2. IIBölmə: Bitki xəstəlikləri • Mövzu 5. Pambıq və günəbaxan bitkilərinin • xəstəlikləri, onlarla mübarizə • Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, • professor əvəzi İbrahim Cəfərov

3. P L A N: 5.1 Pambıq bitkisinin soluxma xəstəlikləri və yeni təsərrüfatçılıq şəraitində onlarla mübarizə 5.2 Pambığın unlu şeh və hommoz xəstəlikləri, onlarla mübarizə 5.3 Pambıq liflərinin xəstəlikləri və onlarla mübarizənin əsas prinsipləri 5.4 Günəbaxan bitkisinin əsas xəstəlikləri, onlarla mübarizə

4. Ədəbiyyat 1.Cəfərov İ.H. Kənd təsərrüfatı fitopatologiyası. Bakı: «Elm», 2001, 277 s. 2.Cəfərov İ.H. Tarla bitkilərinin xəstəlikləri. Bakı: «Elm», 2009, 326 s. 3.Rəhimov Ü.A. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlikləri. Bakı: «Maarif», 1988, 160 s. 4.Пересыпкин В.Ф. Сельскохозяйственная фитопатология. М.: «Агропромиздат», 1989, 415 с. 5.Защита растений от болезней / В.А.Шкаликов, О.О.Вело-шапкина, Д.Д.Букреев и др. под ред. В.А.Шкаликова -3-е изд. испр. и доп. – М.: КолосС, 2010, 404 с. 6. Kirkpatrick T.L., Rothrock C.S. Compendium of Cotton Di-seases. Second edition, The American Phytopathological Society, 2001, 77 p. www. google.az

6. İllər üzrə pambığın əkin sahəsi, min ha (FAOSTAT)

7. İllər üzrə pambıq istehsalı, min tonla (FAOSTAT)

8. Dünya üzrə pambığın istifadəsi, min tonla Qeyd: * - qiymət; ** - proqnoz; *** - Türkiyə daxil olmaqla

9. Azərbaycanda pambıq

10. 5.1 Pambıq bitkisinin soluxma xəstəlikləri və yeni təsərrüfatçılıq şəraitində onlarla mübarizə • Pambığınvertisilliozsoluxmasıvəyavertisilliozvilti - Verticilliumdahliae Kleb. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Verticilliumcinsi. Biolojiqrupu: Hemibiotrof

11. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyinəlamətləripambıqkolununaşağıyarusyarpaqlarındasarıtəhərhəlqəvivəyakələ-kötürləkələrinmeydanaçıxmasıiləsəciyyələnir. Belələkələryarpaqayəsiüzrəsəliqəsiz, dağınıqyerləşir. Yarpaqdayalnızkiçikbiryaşılhissəqalır. Buhissəböyükolmayandamarboyuncadarzolaqcıqlardanibarətdir. Sonraləkəqonurlaşır, quruyurvənekrozlarəmələgəlir. Xəstəlikbitkiüzrəaşağıdanyuxarıyadoğruyeniyarpaqlarıəhatəetməkləyayılır. Beləyarpaqlarisəquruyurvətədricəntökülür. Xəstəlikuzunmüddətdavametdiyizamanbitkideməkolarki, bütünyarpaqlarınıitirir, mövcudqozalarvaxtındanəvvəlquruyurvəaçılır. Buxronikiformaqısabuğumaralarınınolmasıiləxarakterizəedilir, buisəbitkininböyüməsinindayanmasınaişarədir.

18. Yayılması. Dünyanınpambıqbecərilənbütünrayonlarındaəngenişyayılmışvəzərərlixəstəliklərdənbiridir. Amerikadabuxəstəlik 1914-cüildənməlumdur. Avropaölkələrindəxəstəliyəyalnızsuvarılanpambıqəkinlərindərastgəlinir. XəstəlikAzərbaycanındapambıqəkinlərindəgenişyayılmışdır. BuxəstəliyinöyrənilməsindəazərbaycanlıalimF.Babayevin 1960-1980-ciillərdəapardığıtədqiqatlarviltləmübarizədəəsaslıroloynamışdır. Ü.A.Rəhimovun (1988) məlumatlarınaəsasəntorpaqdaxlorvəsulfatduzlarıçoxolanşoranŞirvanzonasındanisbətənzəif, Qarabağ, Milzonalarındagenişyayılmışdır. Ekologiyası. Mikrosklerosiyalarıncücərməsi, göbələyinböyüməvəinkişafıüçünoptimaltemperatur 24-260C, rütubət 60-70%-dir. Göbələkhəyatilikqabiliyyətinikifayətqədəryüksəktemperaturdasaxlayır: mikrosklerosiyalar +800C-yəqədərmüsbət, -300C-yəqədərmənfitemperaturayadözürlər. TorpaqmühitininreaksiyasıVerticil-liumdahliaegöbələyininhəyatfəaliyyətindəəhəmiyyətliroloynayır: pH 7-8 göbələyininkişafıüçünoptimaldır.

19. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Pambıqvertisilliozviltləyoluxanzamanyalnızməhsuldarlıqazalmır, əhəmiyyətlidərəcədəonunkeyfiyyətidəpisləşir: lifinmöhkəmliyi, uzunluğu, yağlılığıaşağıdüşür, toxumlarıncücərməenerjisiəhəmiyyətlidərəcədəazalır. Mübarizətədbirləri. Bütünmaşınvəmexanizmlərin 2%-lifor-malinməhluluilədezinfeksiyasıdaməqsədəuyğundur. Toxumlarınsəthiyoluxmasınınqarşısınıalmaqüçün 65%-lifentiuramprepa-ratınınsulususpenziyasıilə (10-12 kqdərman, 15-20 lsuvəyapış-dırıcıdaəlavəetməklə 1 tontoxum) dərmanlanır. Dərmanlamapambıqsəpininə 1-2 ayqalmışmərkəzləşdirilmişqaydadazavod-lardaaparılır. Quzapayıvədigərbitkiqalıqlarısahədəntəmizləndikdənsonragüclüyoluxmuşsahələrdəvertisilliozxəstəliktörədicisiniməhvetməküçüntorpağa 50%-lipentaxlornitrobenzolun (100-200 kq/ha) verilməsiməsləhətgörülür. Budərmantorpağaverildikdəndərhalsonra 30-35 smdərinlikdəşumaparılmasıelmicəhətdənsəmə-rəlidir.

20. Pambığınfuzariozsoluxmasıvəyafuzariozvilti- Fusariumoxysporum f. sp. vasinfectumW.C. • Snyder & H.N. Hansen. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Anamorficfungişöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Tuberculariaceaefəsiləsi, Fusariumcinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

21. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikbitkininbütüninkişaffazalarındameydanaçıxır. Xəstəliyinsimptomlarıəvvəlcəfilqəyarpaqlardavəaşağıyarpaqlardaqeydəalınır, sonraisəböyümənöqtəsinəqədəryayılır. Cücərtilərinəmələgəlməsindənhəqiqiyarpaqlarınformalaşmasınaqədər xəstəlik intensiv gedir, sonra o yatır və qonçələmə fazasında, çiçəkləmədə və pambığın vegetasi-yasının sonuna qədər yenidən canlanır. Qönçələmə fazasında xəstələnmiş bitkilərdə yarpaq, qönçə, çiçəklər tökülür, gövdələri quruyurlar. Əgər bitkilər bar vermə dövrü yoluxurlarsa, onlar payızda ölüşgəyir, lakin qozaları açılmır, belə bitkilərin gövdələri tünd rəngli olur. Adətən yayın ortasında və ya vegetasiyanin sonunda xəstəlik ildırım kimi tez formada rast gəlinir. Belə bitkilərdə yarpaqlar rəngini dəyişmədən turqoru itirir, asılı qalır, xarakterik torluluq itir, bitki tezliklə quruyur.

22. XƏSTƏLİYİN EKOLOGİYASI

23. Yayılması. Bu xəstəlik Azərbaycanda da geniş yayılmışdır. Ayrı-ayrı illərdə Azərbaycan ET Pambıqçılıq və ET Bitki mühafizə İnstitutunun əməkdaşları pambıqda fuzarioz xəstəliyini tədqiq etmişlər. Təsərrufatəhəmiyyəti. Fuzariozsoluxma- çox zərərlixəstə-likdir. M.Y.Menlikeyeva (1976) təcrübələriilətəsdiqedirki, xəstəliknəticəsindəqozalarınformalaşması 51,8%-əqədərxampambığınkütləsi 34,32%, lifinuzunluğu 1,8 mm-əqədər, onunkipliyi 0,7-0,9 qramazalmışdır. Səpinüçüntoxumunkeyfiyyətipisləşmişdir. Analojiməlumatlardigərtədqiqatçılartərəfindəndətəsdiqedilir. Mübarizətədbirləri. Vertisilliozsoluxmadaolduğukimidir.