Rachunek kosztów

1. Rachunek kosztów Wykład 1

2. Definicje kosztów i przychodów przyjęte przez prawo bilansowe, Przez koszty i straty rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli (art. 3 ust. 1 pkt.31). Przez przychody i zyski rozumie się uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększania wartości aktywów, albo zmniejszania wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli (art. 3 ust. 1 pkt.30)

3. Aktywa Zobowiązania Kapitał własny Koszty i straty Sp. 1000 Sp. 1000 100 100 150 150 100 1 150 SK 1050 Przychody i zyski Zysk = Kapitał t2 -Kapitał t1 50 = 1050 - 1000

4. Koszty przyjmują formę: 1) Zużycia czynników produkcji: • Środków pracy (środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych) • Przedmiotów pracy (materiałów) • Samej pracy • Usług obcych i energii obcej 2) Nakładów czysto pieniężnych nie odzwierciedlających zużycia (koszty publicznoprawne) 3) Odpisów dokonywanych z mocy prawa bilansowego Straty i zyski nadzwyczajne to straty i zyski powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki, nie związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia

5. Wydatek: każde rozchodowanie środków pieniężnych poza przedsiębiorstwo Wpływ: zwiększenie stanu środków pieniężnych przedsiębiorstwa Koszty w ujęciu księgowym, a koszty uzyskania przychodu (podatkowo)

6. Podział kosztów wg Ustawy Koszty Budowy środków trwałych (080) Operacyjne Finansowe (750) Pozostałe koszty operacyjne (760) Koszty działalności operacyjnej Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu (nabycia) (730) Wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu (nabycia) (740) Koszty produktów (ZP 4 i 5 )

7. Podział przychodów wg Ustawy Przychody Finansowe (750) Operacyjne ze sprzedaży Pozostałe przychody operacyjne (760) Towarów (Wartość sprzedanych towarów w cenie sprzedaży) (730) Materiałów (Wartość sprzedanych materiałów w cenie sprzedaży) (740) Produktów (Zespół 7)

8. Środki trwałe w budowie 1. Definicja (3,1,16). Przez środki trwałe w budowie rozumie się zaliczane do aktywów trwałych przyszłe środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego. 2. Wycena (28,1,2). Środki trwałe w budowie wycenia się w wysokości ogółu kosztów pozostających w bezpośrednim związku z ich nabyciem lub wytworzeniem, pomniejszonych w przypadku trwałej utraty wartości o stosowny odpis. (28.8)Cena nabycia i koszt wytworzenia środków trwałych w budowie (a także środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych) obejmuje ogół kosztów, za okres budowy, montażu, ulepszenia i przystosowania obiektu, poniesionych przez jednostkę do dnia bilansowego lub do dnia przyjęcia do używania, w tym również: • nie podlegający odliczeniu podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, • koszt obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu ich finansowania i związane z tą obsługą różnice kursowe, pomniejszony o przychody z tego tytułu, • koszty ulepszenia istniejących obiektów, • koszty budowy poniesione w obcym obiekcie, • koszty remontu wykonanego przed oddaniem obiektu do używania.

11. Towary handlowe na składzie Zespół 2 (Zobowiązania) Wartość towarów sprzedanych w cenach zakupu Zespół 1 Należności Wartość towarów sprzedanych w cenach sprzedaży Rozliczenie zakupu 5 4 Wynik finansowy 3 1 I II VAT należny VAT naliczony 2

12. Ewidencja sprzedaży materiałów 74X Wartość sprzedanych materiałów w cenie sprzedaży 74X Wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami Materiały na składzie (1) (2) Wynik finansowy 31.XII. 31.XII. Rozrachunki z tytułu VAT

13. Klasyfikacja kosztów dla potrzeb wyceny zapasów produktów pracy i pomiaru wyniku finansowego Ze względu na wpływ kosztów na wartość produktów 1.1. Koszty produkcji – są to koszty przypisywane produktom pracy, poniesione na ich wytworzenie i wyznaczające wartość zapasu wyrobów nie sprzedanych 1.2. Koszty okresu – są to koszty nieprodukcyjne: funkcjonowania firmy jako całości (ogólnego zarządu) oraz koszty fazy poprodukcyjnej (sprzedaży); dotyczą okresu sprawozdawczego, a nie produktów pracy, stąd ich wysokość nie wpływa na wartość zapasu wyrobów nie sprzedanych. Ze względu na ujęcie kosztów w sprawozdaniu finansowym 1.3. Koszty zrealizowane – wykazywane są w „Rachunku zysków i strat”, są to koszty produkcji wyrobów sprzedanych oraz koszty okresu 1.4. Koszty niezrealizowane – wykazywane są w „Bilansie” są to koszty produkcji wyrobów nie sprzedanych. Ze względu na możliwość odniesienia kosztów na produkty pracy 1.5. Koszty bezpośrednie – koszty, których odniesienie na produkty pracy (lub inny obiekt) w oparciu o źródłowe dokumenty zużycia jest możliwe, istotne i opłacalne. 1.6. Koszty pośrednie – koszty, których odniesienie na produkty pracy (lub inny obiekt) w oparciu o źródłowe dokumenty zużycia jest niemożliwe, nieistotne lub nieopłacalne. Ze względu na reakcje na zmiany poziomu produkcji 1.7. Koszty zmienne- zależne od wielkości produkcji. 1.8. Koszty stałe- niezależne od wielkości produkcji.

14. koszty przypisane produktom Koszty produkcji nie sprzedanym koszty niezrealizowane Bilans sprzedanym Rachunek zysków i strat koszty zrealizowane Koszty okresu koszty ogólnego zarządu i sprzedaży

17. Rachunek kosztów Wykład 2

18. Rachunek kosztów obejmuje badanie i transformowanie, według przyjętego modelu, informacji o kosztach działalności podmiotu, służące użytkownikom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji i kontroli ich urzeczywistnienia. Rachunek kosztów jest to ta część rachunkowości finansowej i zarządczej, której przedmiotem pomiaru, transformacji, analizy, planowania i komunikacji są koszty działalności podmiotu gospodarującego. R y s u n e k 1.1. Miejsce rachunku kosztów w systemie rachunkowości jednostki gospodarującej

19. Retrospektywny rachunek kosztów (realizujący cele rachunkowości finansowej), podstawowym zadaniem tego rachunku jest: sporządzenie rachunku zysków i strat oraz sporządzenie bilansu Prospektywny rachunek kosztów (realizujący cele rachunkowości zarządczej): • planowanie – dostarczanie informacji kosztowych zmniejszających poziom ryzyka przy dokonywaniu wyboru: wskazanie kosztowych ograniczeń realizacji już podjętych decyzji (budowa wzorców kosztów), • kontrola – systematyczne konfrontowanie osiągniętych rezultatów z planem; identyfikacja odchyleń; eliminowanie odstępstw od wzorców, • organizowanie – dezagregacja zadań podmiotu pomiędzy oddzielenie kierowane ośrodki odpowiedzialności, • komunikowanie – kanały, formy i metody przepływu informacji (raporty), • motywowanie – oddziaływanie na pracownika w celu osiągnięcia identyfikacji celów indywidualnych z celami całej organizacji.

20. Zarówno w ramach retrospektywnego jak i prospektywnego rachunku, koszty mogą być rozliczane według różnych modeli (typów rachunku). Ze względu na zakres kosztów rozliczanych pomiędzy produkty pracy wyróżniamy: 1.1. Rachunek kosztów pełnych; nadrzędnym jest podział na koszty produkcji i koszty okresu; pomiędzy produkty pracy rozlicza się ogół kosztów (stałych i zmiennych) produkcji 1.2. Rachunek kosztów częściowych (zmiennych); nadrzędnym jest podział kosztów na stałe i zmienne; pomiędzy produkty pracy rozlicza się jedynie koszty zmienne produkcji.

21. Rachunek kosztów pełnych Materiały bezpośrednie 120 Płace bezpośrednie 40 Koszty wydziałowe zmienne 10 Koszty wydziałowe stałe 30 Jednostkowy koszt 200 pełny produkcji Rachunek kosztów zmiennych Materiały bezpośrednie 120 Płace bezpośrednie _ Koszty wydziałowe zmienne 10 Koszty wydziałowe stałe - Jednostkowy koszt 130 zmienny produkcji Struktura kosztu jednostkowego wyrobu

22. 2.Ze względu na sposób prezentacji informacji kosztowych wyróżniamy: 2.1. Zbiorczy rachunek kosztów – przedmiotem rachunku są jedynie koszty rzeczywiste (ex post). 2.2. Rozdzielczy rachunek kosztów – informacje kosztowe prezentowane są w rozdzieleniu na: koszty wzorcowe i odchylenia od wzorca (ex ante). Typy systematycznego rachunku kosztów

23. Układ rodzajowy kosztów (ZESPÓŁ 4) Dzieli koszty ze względu na ich treść ekonomiczną (co zużyto? za ile zużyto?) Cechy: • Grupuje koszty proste • Grupuje koszty rzeczywiście poniesione w okresie mimo, że mogą one dotyczyć okresów przyszłych lub minionych Zakres: obejmuje koszty działalności operacyjnej • działalności podstawowej (produkcji, świadczenia usług, działalności handlowej) • produkcji pomocniczej (własne wydziały transportu, remontowe, energetyczne itp. oraz działalność bytowa i socjalna) • koszty ogólnego zarządu i sprzedaży Poza układem rodzajowym znajdują się koszty: • Budowy środków trwałych (080) • Koszty finansowe (750) • Pozostałe koszty operacyjne (760) • Wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu lub nabycia (740) • Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu lub nabycia (730)

24. Pozycje układu rodzajowego kosztów(według wariantu porównawczego rachunku zysków i strat) Zużycie materiałów i energii Usługi obce Podatki i opłaty Wynagrodzenia Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia Amortyzacja Pozostałe koszty proste

25. Układ funkcjonalno-podmiotowy (wg mpk) Cechy: • Grupuje koszty pośrednie produktów pracy • Dostosowany do specyfiki organizacyjnej przedsiębiorstwa • Grupuje koszty dotyczące danego okresu

26. Pozycje: • koszty zakupu • koszty sprzedaży • koszty wydziałowe • stałe • zmienne • koszty ogólnego zarządu • koszty wydziałów produkcji pomocniczej

27. Układ według produktów (nośników) Cechy • Grupuje koszty bezpośrednie produktów • Dostosowany do specyfiki asortymentowej produkcji • Grupuje koszty dotyczące danego okresu Pozycje: • materiały bezpośrednie • płace bezpośrednie z narzutami • inne koszty bezpośrednie

28. Pozycje kalkulacyjne kosztów Materiały bezpośrednie Koszty zakupu Robocizna bezpośrednia (z narzutami) Inne koszty bezpośrednie Koszty wydziałowe (1-5) Razem koszt wytworzenia

29. 2a 5 7 Produkcja podstawowa A WGA 3a Koszty zakupu Rk A 6 4 7 Koszt własny sprzedaży Koszty wydziałowe Koszty według rodzaju 5 3b WGB Produkcja podstawowa B 2b Rk B 1 6 8 Koszty ogólnego zarządu 3c 9 Koszty sprzedaży 3d

30. Rachunek kosztów Wykład 3

31. Rozliczenia międzyokresowe kosztów i przychodów Rozliczanie kosztów i przychodów w czasie jest wyrazem zastosowania zasady współmierności. W myśl tej reguły na osiągnięty wynik wpływ wywierają zrealizowane i przypadające na dany okres przychody oraz nieodzowne dla ich uzyskania, a więc współmierne z nimi koszty (art. 6, ust. 2). Ma zatem miejsce równoczesne lub łączne uznawanie przychodów i kosztów, jeżeli powstają one bezpośrednio lub łącznie w wyniku tych samych transakcji. Celem rozliczania w czasie kosztów i przychodów jest zatem doprowadzenie obu kategorii do porównywalności, a w ślad za tym prawidłowy pomiar wyniku finansowego danego okresu.

32. Rozliczenia międzyokresowe kosztów Z przychodami zrealizowanymi w okresie należy porównać jedynie koszty dotyczące tego okresu. Kategoria ta obejmuje: 1) koszty rzeczywiście poniesione w okresie, pomniejszone o tę część która dotyczy okresów przyszłych, 2) koszty rzeczywiście poniesione w okresie poprzednim lecz dotyczące okresu badanego, 3) koszty jeszcze nie poniesione, planowane do poniesienia w przyszłości lecz dotyczące bieżącego okresu. Rozliczenia opisane w p.1 i 2 określa się mianem rozliczeń międzyokresowych czynnych, rozliczenia opisane w p.3 określa się mianem rozliczeń międzyokresowych biernych. Ponadto istnieją rozliczenia międzyokresowe mieszane.

33. 1.1. Rozliczenia międzyokresowe czynne Przykład W styczniu 200X jednostka opłaciła czynsz dzierżawny z góry za cały rok za magazyn surowców 12 000 Cechy rozliczeń międzyokresowych czynnych Art. 39.1. Jednostki dokonują czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów, jeżeli dotyczą one przyszłych okresów sprawozdawczych Zasada istotności Zasada ostrożności

34. Tytuły kosztów najczęściej objęte rozliczeniami międzyokresowymi czynnymi: • koszty remontów, • czynsze i dzierżawy płacone z góry, • ubezpieczenia majątkowe, • podatek od nieruchomości i środków transportu, • prenumerata czasopism, • roczna opłata za wieczyste użytkowanie gruntów, • koszty energii opłaconej z góry, • amortyzacja środków trwałych odpisana jednorazowo w koszty,

35. Rozliczanie kosztów zakupu materiałów i towarów 1. Wycena zapasu na poziomie ceny nabycia 2. Wycena zapasu na poziomie ceny zakupu

36. Czas i podstawa rozliczeń, zasady ewidencji analitycznej: Rozliczanie w czasie różnicy pomiędzy sumą kredytu jaka będzie podlegać spłacie, a kwotą otrzymaną (art. 39, ust. 4) – odpisanie następuje w równych ratach na okres na jaki zaciągnięto kredyt, w ciężar kosztów finansowych

37. 1.2. Rozliczenia miedzyokresowe bierne Przykład Przedsiębiorstwo produkuje i sprzedaje rowery objęte 2-letnią gwarancją, planowany koszt naprawy gwarancyjnej jednego roweru to 50 zł/szt. W styczniu 200x sprzedano 100 szt. rowerów

38. Cechy rozliczeń międzyokresowych biernych Art.. 39. 2.Jednostki dokonują biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy, wynikających w szczególności: 1) z obowiązku wykonania, związanych z bieżącą działalnością, przyszłych świadczeń na rzecz pracowników , w tym świadczeń emerytalnych , a także przyszłych świadczeń wobec nieznanych osób, których kwotę można oszacować w sposób wiarygodny mimo, że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana, w tym z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za sprzedane produkty długotrwałego użytku. Tytuły kosztów objęte biernymi rozliczeniami międzyokresowymi: • koszty badania bilansu ( B.I.3), • płace urlopowe pracowników bezpośrednio produkcyjnych (B.I.3), • nagrody jubileuszowe i odprawy emerytalne (B.I.2), • koszty napraw gwarancyjnych(B.I.3), • czynsze i dzierżawy płacone z dołu (B.I.3). 2) ze świadczeń wykonanych na rzecz jednostki przez kontrahentów jednostki, ,a kwotę zobowiązania można oszacować w sposób wiarygodny ( dostawy niefakturowane B.III.2a)

39. 2. Rozliczenia międzyokresowe przychodów Art.. 41.1. Rozliczenia międzyokresowe przychodów, dokonywane z zachowaniem zasady ostrożności, obejmują w szczególności: 1)Równowartość otrzymanych lub należnych od kontrahentów środków z tytułu świadczeń, których wykonanie nastąpi w następnych okresach sprawozdawczych 2) Środki pieniężne otrzymane na sfinansowanie nabycia lub wytworzenia środków trwałych, w tym także środków trwałych w budowie oraz prac rozwojowych, jeżeli stosownie do innych ustaw nie zwiększają one kapitałów (funduszy) własnych. Zaliczone do rozliczeń międzyokresowych przychodów kwoty zwiększają stopniowo pozostałe przychody operacyjne, równolegle do odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych od środków trwałych lub kosztów prac rozwojowych sfinansowanych z tych źródeł, 3) Ujemną wartość firmy, Przepis ust. 1 pkt 2 stosuje się odpowiednio do przyjętych nieodpłatnie, w tym także w drodze darowizny, środków trwałych w budowie, środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.

40. Otrzymana zaliczka Dotacje na nabycie środka trwałego Otrzymanie nieodpłatnie środka trwałego

41. Rachunek kosztów Wykład 4

42. Warianty ewidencji i rozliczania kosztów Ustawa o rachunkowości pozostawia poszczególnym podmiotom daleko idącą swobodę w wyborze systemu ewidencji i rozliczania kosztów. Przyjęte rozwiązania powinny przede wszystkim zabezpieczać potrzeby informacyjne przedsiębiorstwa oraz uwzględniać jego specyfikę. Zgodnie z zasadą kontynuacji raz ustalone reguły należy konsekwentnie stosować – ich opis powinien być zawarty w „Instrukcji ewidencji i rozliczania kosztów”, będącej załącznikiem do Zakładowego Planu Kont.

43. 2. Swoboda w konstruowaniu zasad rachunku kosztów nie oznacza pełnej dowolności. Stosowany system powinien umożliwić sporządzenie: a) sprawozdania „Rachunek zysków i strat” (w jednym z dwóch wariantów porównawczym lub kalkulacyjnym), b) „Bilansu” w pozycjach: zapasy wyrobów gotowych, półfabrykatów, produkcji w toku, rozliczeń międzyokresowych kosztów (czynnych i biernych) wynik finansowy, c) informacji dodatkowej do bilansu (załącznik nr 1 do Ustawy – w zakresie układu rodzajowego kosztów), d) deklaracji podatkowych (w tym zwłaszcza podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, w zakresie kosztów uzyskania przychodów), e) sprawozdawczości GUS.

44. O wyborze wariantu ewidencji i rozliczania kosztów decydują: • zapotrzebowanie na informacje kosztowe ze strony zarządu • firmy, • b) zakres i specyfika działalności (handel i (lub) produkcja i (lub) usługi), • c) stopień skomplikowania technologii, • d) wielkość przedsiębiorstwa (ilość mpk, asortyment wytwarzanych wyrobów (usług), wielkość zatrudnienia, skala realizowanych obrotów).

45. Ewidencja i rozliczanie kosztów – wariant 1 501 Prod.podst. 601 Wyroby na skł. 490 Rozl.koszt. 580 Rozl.prod. 706 Koszt wł.sp. Zespoły 0,1,2,3,8 Zespół 4 2a 7 9 1 11 502 Koszty wydz. 2b 6 620 Odch. od cen ewid. 12 10 640 Roz.m/o kosztów 10 12 2g 605 Prod. w toku 3 8 530 Prod.pomoc. 5 2c 503 Koszty zakupu 550 Koszty ogólnego zarządu 2d 4a 4b 13 4c 2e 507 Koszty sprzedaży 2f 14

46. Pomiar zmiany stanu produktów Wyroby gotowe Koszty poniesione w okresie wg rodzaju 100 Produkcja podstawowa Zapas początkowy 40 Koszt własny sprzedaży 80 60 60 75 Produkcja bieżąca 80 5 Produkcja w toku 10 10 10 koszty ogólnego zarządu 10 10 10 Koszty sprzedaży Koszty wg rodzaju > Koszt wł.sprzedaży 100 80

47. Wyroby gotowe 80 Koszty poniesione w okresie wg rodzaju 100 Produkcja podstawowa Zapas początkowy 40 Koszt własny sprzedaży 110 90 75 Produkcja bieżąca 5 Produkcja w toku 10 koszty ogólnego zarządu 10 10 10 10 10 Koszty sprzedaży Koszty wg rodzaju < Koszt wł.sprzedaży 100 110

48. Rachunek zysków i strat(wariant kalkulacyjny) Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym: - od jednostek powiązanych ` I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym: - jednostkom powiązanym I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A – B) Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu Zysk (strata) ze sprzedaży (C-D-E)

49. (wariant porównawczy) Przychody netto ze sprzedaży i zrównanie z nimi, w tym: - od jednostek powiązanych ` I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Zmiany stanu produktów (zwiększenie – wartość dodatnia, zmniejszenie – wartość ujemna) III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów Koszty działalności operacyjnej I. Amortyzacja II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce IV. Podatki i opłaty, w tym: - podatek akcyzowy V. Wynagrodzenia VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia VII. Pozostałe koszty rodzajowe VIII.Wartość sprzedanych towarów i materiałów C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B) `

50. Koszt własny Przychody ze sprzedaży sprzedaży Wynik finansowy produktów Wartość towarów Przychody ze sprzedanych w cenie nabycia sprzedaży towarów Pozostałe koszty Pozostałe przychody operacyjne operacyjne Koszty finansowe Przychody finansowe Straty nadzwyczajne Zyski nadzwyczajne Podatek dochodowy Zysk netto