Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

1. Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα Επαμεινώνδας Τολέρης Διευθυντής Ειδικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος ΥΠΕΚΑ Χημικός Μηχανικός, Μεταλλειολόγος Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Αλέξανδρος Κουλίδης Στέλεχος Ειδικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος ΥΠΕΚΑ Χημικός Μηχανικός, MSc

2. Δομή εισήγησης Περιβαλλοντική αδειοδότηση: Ταυτότητα, προέλευση, στόχοι και βασικά εργαλεία Υδρογονάνθρακες: περιβαλλοντικές προκλήσεις κατά την έρευνα και εκμετάλλευση Εκτίμηση και αντιμετώπιση περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις δραστηριότητες υδρογονανθράκων: ειδικά θέματα περιβαλλοντικής αδειοδότησης, κρίσιμα σημεία Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

3. Περιβαλλοντική αδειοδότησηΒασικά χαρακτηριστικά • Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στον αναπτυξιακό σχεδιασμό • Κεντρική επιδίωξη: εντοπισμός, εκτίμηση, αξιολόγηση και αντιμετώπιση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις αναπτυξιακές πρωτοβουλίες • Δύο επίπεδα ενσωμάτωσης: • Επίπεδο έργων και δραστηριοτήτων:Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων • Επίπεδο σχεδίων και προγραμμάτων:Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

4. Περιβαλλοντική αδειοδότηση:Προέλευση Η εκ των προτέρων αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων είναι πολύ αποτελεσματικότερη από την εκ των υστέρων επίλυση των προβλημάτων που προκαλούν. Η προληπτική δράση υιοθετήθηκε ως ο ορθότερος τρόπος προστασίας του περιβάλλοντος, μέσα από μια σειρά ιστορικών βημάτων. Περιβαλλοντική αδειοδότηση: εξισορροπητική διαδικασία Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

5. Περιβαλλοντική αδειοδότηση:Σκοποί και στόχοι • Σκοποί: • ολοκληρωμένη προστασία του περιβάλλοντος από την αναπτυξιακή διαδικασία • στάθμιση περιβαλλοντικών ζητημάτων στο στάδιο λήψης απόφασης • Στόχοι: • ενσωμάτωση περιβαλλοντικής διάστασης στις αναπτυξιακές διαδικασίες, • εκτίμηση και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων εντός, όχι εκτός, της αναπτυξιακής πρωτοβουλίας, • ενιαίες διαδικασίες σε κοινοτικό επίπεδο, με προσαρμογή στα κράτη-μέλη. Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

6. Περιβαλλοντική αδειοδότηση:Εργαλεία Εστίαση στα έργα – δραστηριότητες και σχέδια – προγράμματα που ενέχουν πιθανότητες σοβαρής επίδρασης στο περιβάλλον Αναλυτικές και ελέγξιμες επιστημονικές προσεγγίσεις Δημοσιοποίηση, συμμετοχή πολιτών στη λήψη απόφασης. Διεύρυνση αποφασιστικής διαδικασίας, συμμετέχουν οι αρχές με ειδική αρμοδιότητα(π.χ. δάση, θαλάσσιος χώρος, πολιτισμική κληρονομιά κ.ά.) Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

7. Δραστηριότητες υδρογονανθράκων • Hydrocarbon activities:ο συνήθης διεθνής όρος για την έρευνα και εκμετάλλευση πετρελαίου και φυσικού αερίου • Τρία στάδια • αναζήτηση (prospection): γεωλογικές, γεωχημικές, ηλεκτρομαγνητικές και σεισμικές μέθοδοι • έρευνα (exploration): προπαρασκευή και εκτέλεση ερευνητικών γεωτρήσεων • εκμετάλλευση (exploitation): παραγωγικές γεωτρήσεις, θαλάσσιες ή/και χερσαίες εγκαταστάσεις, δίκτυα αγωγών Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

8. Δραστηριότητες υδρογονανθράκων - Αναζήτηση • Επιπτώσεις του airgunτης σεισμογραφικής έρευνας στα θαλάσσια θηλαστικά. • Ατυχηματική ρύπανση. • Υγρά απόβλητα. • Προσωρινή μικρή διαταραχή αλιευτικών ή ναυτιλιακών δραστηριοτήτων. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις αναζήτησης:διάχυτες σε έκταση, συνήθως μικρές σε ένταση Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

9. Δραστηριότητες υδρογονανθράκων - Έρευνα • Διαταραχές στο βυθό (βένθος, χημειοσυνθετικές κοινότητες) • Ατύχημα μεγάλης ή μικρής κλίμακας. • Υγρά απόβλητα. • Προϋποθέσεις για μελλοντικές βλάβες σε περιπτώσεις αμελειών κατά την αποχώρηση. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις έρευνας: προέρχονται κατά μείζονα λόγο από τις ερευνητικές γεωτρήσεις. Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

10. Δραστηριότητες υδρογονανθράκων - Εκμετάλλευση • Διαταραχή και ρύπανση βυθού • Ατύχημα μεγάλης ή μικρής κλίμακας. • Υγρά, στερεά και αέρια απόβλητα. • Έντονη και εκτενής ανθρωπογενής παρουσία, επιπτώσεις σε πανίδα και χλωρίδα ευρύτερης περιοχής. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις εκμετάλλευσης: παραγωγικές γεωτρήσεις, θαλάσσιες ή χερσαίες εγκαταστάσεις, δίκτυα αγωγών. Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

11. Περιβαλλοντική αδειοδότηση δραστηριοτήτων υδρογονανθράκων • Προγράμματα (π.χ. παραχώρηση δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης) • Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση • Καθορισμός περιβαλλοντικού πλαισίου και προϋποθέσεων για τα έργα, παρακολούθησης για το πρόγραμμα • Έργα(εξαιρούνται δραστηριότητες αναζήτησης) • Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων • Ειδική για κάθε περίπτωση εκτίμηση και αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων • Αντιμετώπιση με ad hoc μέτρα Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

12. Το νομικό πλαίσιο: Ευρωπαϊκή Ένωση • Πρώτη εφαρμογή: Οδηγία 85/337 • σημαντικό εύρος έργων και δραστηριοτήτων • εκ των προτέρων εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (υποχρεωτική ή μετά από screening) • συμμετοχή κοινού • αναλυτική και πλήρης μελέτη (ΜΠΕ) • διασυνοριακή εκτίμηση • Εκτενής τροποποίηση: Οδηγία 97/11 • εναρμόνιση με σύμβαση Espoo • επέκταση ΕΠΕ σε περισσότερα είδη έργωνγενικά και αύξηση αριθμού έργων με υποχρεωτική ΕΠΕ • νέες διαδικασίες και νέα κριτήρια screening • Μικρές προσαρμογές: Οδηγίες 2003/35 και 2009/31 • εναρμόνιση της συμμετοχής του κοινού με σύμβαση Arhus • ΕΠΕ για αποθήκευση CO2 σε γεωλογικούς σχηματισμούς • Κωδικοποίηση: Οδηγία 2011/92 • ενοποίηση σε ενιαίο νομικό κείμενο της Οδηγίας 85/337 και των τροποποιήσεων της Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

13. Το νομικό πλαίσιο: Ελλάδα • Έναρξη: Ν.1650/86 • Πρωτοποριακή ρύθμιση ευρύτερων θεμάτων προστασίας του περιβάλλοντος • Αυστηρή εναρμόνιση με την Οδηγία 85/337 • Τροποποίηση: Ν.3010/2002 • Εναρμόνιση με την τροποποίηση της Οδηγίας ΕΠΕ • Εισαγωγή screening • Σήμερα (αναμόρφωση): Ν.4014/2011 • Απλοποίηση – αποκέντρωση – ψηφιοποίηση • Αντικειμενικό screening – ενοποίησηΕΠΟ με άλλες άδειες Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

14. Βασική νομοθεσία που συνδέεται με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (1/2) Οδηγία – πλαίσιο για τα ύδατα (2000/60) Οδηγία – πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική (2008/56) Διεθνής σύμβαση για την πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας (MARPOL) Διεθνή σύμβαση για την ετοιμότητα, συνεργασία και αντιμετώπιση της ρύπανσης της θάλασσας από πετρέλαιο (OPRC) Σύμβαση Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου Σύμβαση για την προστασία των κητωδών (Μαύρη Θάλασσα, Μεσόγειος και γειτονικά νερά Ατλαντικού) Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

15. Βασική νομοθεσία που συνδέεται με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (2/2) • Οδηγία 2004/35 για την περιβαλλοντική ευθύνη • Οδηγία 2008/99 για την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου • Επίκειται έκδοση Κανονισμού για την ασφάλεια των υπεράκτιων δραστηριοτήτων αναζήτησης, έρευνας και παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, με τον οποίο η ευρωπαϊκή νομοθεσία • ομογενοποιείται, • ενσωματώνει τα διδάγματα από το συμβάν του Deepwater Horizon στον κόλπο του Μεξικού. Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

16. Στάδια της διαδικασίαςπεριβαλλοντικής αδειοδότησης Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

17. Βασικοί «παίκτες» στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

18. Περιβαλλοντική αδειοδότηση και δημοκρατικός προγραμματισμός της ανάπτυξης Οι πολίτες ενημερώνονται επισήμως σχετικά με την πρόθεση ανάπτυξης ενός έργου ή δραστηριότητας, για πρώτη φορά κατά τη φάση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Η περιβαλλοντική αδειοδότηση δεν είναι απλώς το πρώτο, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις ουσιαστικά και το μόνο θεσμοθετημένο μέσο διαβούλευσης. Οι παίκτες της περιβαλλοντικής αδειοδότησης είναι πολλοί και αρκετά ανεξάρτητοι μεταξύ τους. Έχουν τη δυνατότητα να «μπολιάσουν» το τελικό αποτέλεσμα με τις ιδέες και επιδιώξεις τους. Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

19. Η συγκρότηση της ΜΠΕ Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

20. Σύνοψη της διαδικασίας Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

21. Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων • Διάκριση σε δύο κατηγορίες • Μέτρα για τις επιπτώσεις από την κανονική λειτουργία • Μέτρα για τις επιπτώσεις από έκτακτα συμβάντα • Στην πρώτη περίπτωση, έμφαση στην ενσωμάτωση μέτρων πρόληψης στη λειτουργική καθημερινότητα των εγκαταστάσεων (πλατφόρμας παραγωγής ή πλωτού γεωτρυπάνου) • Στη δεύτερη περίπτωση, έμφαση στην τόνωση των διαδικασιών ασφάλειας Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

22. Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Κανονική λειτουργία Διακριτά μέτρα για εγκατάσταση, λειτουργία και αποχώρηση Κατάλληλη επιλογή θέσης, ελαχιστοποίηση διατρημάτων, αβλαβή διατρητικά υγρά. Ορθή διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων, ελαχιστοποίηση αέριων εκπομπών. Διαρκής παρακολούθηση – κατάλληλες ρυθμίσεις(π.χ. ρύθμιση pH για ελαχιστοποίηση H2S) Πρόληψη διαρροών, τακτικές επιθεωρήσεις και συντήρηση υποθαλάσσιου εξοπλισμού. Προβλέψεις ασφαλούς αποχώρησης, αποκλεισμός διαρροών στον πυθμένα, πώμα στο κατάλληλο βάθος για την αποφυγή διαρροής από τη ζώνη υδρογονανθράκων στα υπερκείμενα στρώματα Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

23. Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων • Αυτοτελή μέτρα μόνο για το περιβάλλον έχουν περιορισμένη αξία. • Αντίθετα, τα μέτρα ασφάλειας ωφελούν καθοριστικά την προστασία του περιβάλλοντος, μαζί με την πρωταρχική ανάγκη προστασίας της ανθρώπινης ζωής και τη δευτερεύουσα αλλά σημαντική ανάγκη προστασίας της επένδυσης • Λόγω του χαρακτήρα τους, τα μέτρα ασφάλειας εφαρμόζονται αυστηρότερα Έκτακτες καταστάσεις: ζήτημα-κλειδί η ασφάλεια Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

24. Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Η ασφάλεια είναι διαρκής αναγκαιότητα, δεν επιτρέπει εφησυχασμούς «Οι προηγούμενες αποδόσεις δεν διασφαλίζουν τις μελλοντικές» Η πλατφόρμα Deepwater Horizon, υπό τηδιαχείριση της Transocean με υψηλό δείκτη ασφάλειας (κανένα σοβαρό περιστατικό για 7 έτη),το Σεπτέμβριο του 2009 ολοκλήρωσε για τη BP τη βαθύτερη γεώτρηση στην ιστορία, 10.685 m, ξεκινώντας από τα 1.260 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Επτά μήνες μετά, τον Απρίλιο του 2010, σε μια φαινομενικώς ευκολότερη γεώτρηση, προκάλεσε τη μεγαλύτερη καταστροφή στον κόλπο του Μεξικού (11 χαμένες ζωές, η μεγαλύτερη πετρελαιοκηλίδα στην ιστορία των ΗΠΑ και ζημίες 40-80 δισ. $). Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

25. Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Ο μεγάλος κίνδυνος: blowout.Εκρηκτική εκτόνωση ρευστών μιγμάτων (αερίων και υγρών), συνήθως εύφλεκτων. Βρίσκονταν υπό υψηλή πίεση και διαφεύγουν μέσα από τη γεωτρητική στήλη. Το βασικό μέτρο: BOP (blowout preventer).Παρεμποδίζει τις εκρήξεις, παραλαμβάνοντας και καταστρέφοντας τις ανερχόμενες αιχμές πίεσης.Δύο βασικοί τύποι: δακτυλιοειδής (annular) και εμβολοφόρος (ram-type). Στην επιλογή του BOP πρέπει να αποφεύγονται συμβιβασμοί. Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

26. Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Προετοιμασία διαχείρισης εκτάκτων αναγκών: contingency plans για τα πιθανά συμβάντα. Π.χ. σε μια ερευνητική γεώτρηση, χρειάζονται ειδικά σχέδια αντιμετώπισης τουλάχιστον των εξής περιστατικών: Απώλεια ελέγχου φρέατος Πυρκαγιά Έκρηξη Διαφυγή υδρόθειου Διαρροή πετρελαίου ή άλλων χημικών ουσιών Απώλεια ή ανεξέλεγκτη κατάσταση ή ζημιά στο γεωτρύπανο Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

27. Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Κάθε contingency plan θα πρέπει τουλάχιστοννα περιέχει: Μέτρα αντιμετώπισης του έκτακτου περιστατικού. Διάρθρωση των ομάδων άμεσης επέμβασης. Αρμοδιότητες προσωπικού σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οργάνωση, συντονισμός και διαδοχή ενεργειών αντιμετώπισης. Εξοπλισμός και σχέδιο επικοινωνιών (τοπικά, μεταξύ των ομάδων επέμβασηςκαι υπερτοπικά) Εξοπλισμός επέμβασης. Κλειδί επιτυχούς εφαρμογής: εκπαίδευση προσωπικού, μέσω τακτικών επαναλαμβανόμενων ασκήσεων. Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

28. Συμπεράσματα • Η έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, μπορεί να διεξαχθεί με τρόπο συμβατό με το περιβάλλον • Η περιβαλλοντική αδειοδότηση των σχετικών έργων ασκεί μείζονα ρόλο στη διασφάλιση της επιδιωκόμενης περιβαλλοντικής συμβατότητας • Η διεθνής εμπειρία, το νομικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο και το επιστημονικό προσωπικό της χώρας θα πρέπει να αποτελούν τους πυλώνες για μια υψηλή περιβαλλοντική προστασίας • Προϋποθέσεις: αναλυτικές μελέτες, πιστή εφαρμογή, εντατική παρακολούθηση • Η επιδίωξη της ασφάλειας αποτελεί βασικό θεμέλιο της περιβαλλοντικής προστασίας Ε. Τολέρης & Α. Κουλίδης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

29. Ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας