Diş profillerine göre vida çeşitleri

1. MOPAK END.MES.LİSESİ MAKİNE TEKNOLOJİLERİ ALANI İMALAT İŞLEMLERİ DERSİVİDA AÇMA İŞLEMLERİ MODÜLÜ SUNUSUDUR

2. Diş profillerine göre vida çeşitleri A.TURGAY SÜRMELİ

3. KARE VİDA AÇMA Diş dolusu ve diş boşluğu kare profilli olan vidalardır. Metrik ve parmak ölçü sistemine göre yapılırlar. Kare vidaların standardı yoktur. İstenen çap üzerine, ihtiyaca cevap verecek şekilde, her adımda kare vida açılabilir. Yinede vidanın adımı diş üstü çapına uygun düşmelidir. Kare vidalar üçgen vidalar gibi bağlantı vidaları olmayıp sadece hareket vidası olarak kullanılır. Çünkü kare vida dişlerinin yanal yüzeyleri vida eksenine dik konumda olduğundan yeterli derecede sıkma kuvveti sağlayamazlar. Ayrıca kare vidalarda dişlerin yüzeyleri daha kısadır bu yüzden diş yüzeyleri arasında sürtünme kuvveti az olur. A.TURGAY SÜRMELİ

4. Kare vida açılacak iş parçasının vida bitim noktasına, diş dibi çapından küçük kanal açılmalıdır. Amaç vida sonunda kalemin boşa çıkmasını sağlamaktır. Aksi hâlde kalemi kırabiliriz. Gerektiğinde bu kanal, sol helis vidaların başlangıç noktası olarak kullanılır. Elemanları ve hesaplanması: Diş kalınlığı ve diş yüksekliği yaklaşık olarak adımın yarısı kadardır. Vidanın kolay çalışabilmesi için diş boşluğu diş kalınlığından 0,05 mm daha fazla yapılır. A.TURGAY SÜRMELİ

5. D : Diş üstü çapı Diş yüksekliği H = P/2 Diş boĢluğu A = P/2 + 0,05 D1 : Diş dibi çapı D2 : Böğür çapı Diş dibi çapı D1 = D – 2H Diş kalınlığı B = P/2 – 0,05 H : Diş yüksekliği P : Adım Böğür çapı D2 = D – H = D – P/2 B : Diş kalınlığı A : Diş boşluğu A.TURGAY SÜRMELİ

6. Örnek: Çapı 40 mm olan bir mil üzerine adımı 8 mm olan bir kare vida açılacaktır. Elemanlarını hesaplayınız? Verilenler İstenenler D = 40 mm H = ? A = ? P = 8 mm D1 = ? B = ? Çözüm H = P/2 = 8 / 2 = 4 mm D1 = D – 2 x H = 40 – 2 x 4 = 32 mm A = P/2 + 0,05 = 8 / 2 + 0,05 = 4,05 mm B = P/2 – 0,05 = 8 / 2 – 0,05 = 3,95 mm A.TURGAY SÜRMELİ

7. Kare Vida Kaleminin Hazırlanması Adıma Göre Kalemin Bilenmesi Vidanın helis açısından dolayı kalemin alt tarafı vidaya sürtebilir. Bunu önlemek için kalemin ucu helis açıcı (α) kadar eğik bilenir. Kalemin vida içinde sıkışmaması için geriye doğru boşluk açısı (δ) verilmelidir. Kare vida kaleminin uç genişliği diş boşluğuna eşittir (uç genişliği = A). Helis açısı ise vidanın adımı ve diş üstü çapına bağlı olarak değişir. A.TURGAY SÜRMELİ

8. λ : Ön boşluk açısı δ : Arka boşluk açısı α : Helis açısı A : Uç genişliği =Diş boşluğu D2 : Vida böğür çapı tan α = Adım (P) / π • D2 Kare vida kalemi açıları ve bilenmesi A.TURGAY SÜRMELİ

9. Örnek: Çapı 40 mm olan bir mil üzerine adımı 8 mm olan bir kare vida açılacaktır. Kaleme, bileme esnasında verilecek açı (α) ne olmalıdır? Verilenler İstenen D = 40 mm α = ? P = 8 mm H = P/2 D2 = D-H = 40 – 8/2 = 40 – 4 = 36 mm Tan α = P / π •D2 = 8 / 3,14 •36 = 8 / 113,04 = tan α = 0,07 α = 4° 10´ A.TURGAY SÜRMELİ

10. Kalemin Tornaya Bağlanması ve Ayarı Vidanın sağlıklı olarak çalışabilmesi için vida profilinin eksene dik olarak açılması gerekir. Bu dikliği elde edebilmek için vida kalemi, iş parçasının eksenine dik olarak bağlanmalıdır. Bu işlemi yapabilmek için vida mastarlarından yararlanmamız gerektiğini biliyoruz. Tornanın Ayarlanması Bu işlem için torna tezgâhının üzerinde bulunan tablolardan yararlanılır. İstenen adımdaki vidayı çekebilmek için hız kutusu üzerindeki tablolardan faydalanılarak ayar kolları uygun konuma getirilir. A.TURGAY SÜRMELİ

11. Vida Adımına veya Parmaktaki Diş Sayınına Göre İlerlemenin Ayarı Yapılacak olan vida metrik ise adımına, whitworth ise parmaktaki diş sayısına göre tezgâh üzerindeki tabloya bakılır. İlerleme ayar kollarının hangi konumda olması gerekli ise o konuma getirilir. Ana milin dönüş yönü ayarı: Tezgah üzerindeki dönüş yönü ayar kolu iki konumludur: Sağ helis yönü, puntadan aynaya doğru, Sol helis yönü, aynadan punta ya doğrudur. Açmak istediğimiz vidanın yönüne göre bu kolun konumunu ayarlamalıyız. A.TURGAY SÜRMELİ

12. Kalemin Parça Yüzeyine Ayarı ve Sıfırlanması Mastarla dikliği kontrol edilen kalem, tezgâh devir sayısı düşük olarak dönen parça yüzeyine temas ettirilir. Kalemin temasından sonra sportun mikrometrik bileziğinden sıfırlama yapılır Kalemin parça üzerinde sıfırlanması A.TURGAY SÜRMELİ

13. Vidanın Açılması Makası kapatıp tezgâhı düşük devirde çalıştırınız. Önce, derinliği az bir deneme talaşı veriniz. Vida adımını, en az beş dişe göre sürmeli kumpas veya çelik cetvel ile kontrol ediniz. Kalemi, iş parçasının ucundan biraz dışarı çıkacak şekilde başlangıç konumuna getiriniz. Birinci talaş derinliğini, enine hareket kolundaki mikrometrik bilezikten yararlanarak veriniz. Talaşı azar azar veriniz. Sürtünme yüzeyi fazla olduğu için kalem kırılabilir. A.TURGAY SÜRMELİ

14. Vida boyunca birinci talaşı alınız. Düzgün bir kesme için iş yüzeyine uygun kesme sıvısı akıtınız. Vida sonuna gelindiğinde iş dönerken enine hareket kolunu ters çevirerek kalemi geri alınız. Arabayı başlangıç konumuna getiriniz. Kalemi talaş derinliği kadar tekrar ilerletiniz. Vidanın diş derinliği elde edilinceye kadar bu işlemleri tekrarlayınız. Her talaş verildiğinde, mikrometrik bilezik üzerindeki değeri unutmayınız. Vida dişlerinin düzgünlüğünü sağlamak için 0,1-0,05 mm veya daha az değerde temizlik talaşı alınız. Bu işlemi birkaç kez tekrarlayınız. Vida dişlerini ve derinliğini somun, kumpas veya mastarla kontrol ediniz. A.TURGAY SÜRMELİ

15. Aşağıdaki soruları cevaplayınız 1. Kare vida açılacak iş parçasının vida bitim noktasına diş dibi çapından küçük kanal açılmalıdır. Amaç vida sonunda kalemin …………………………… sağlamaktır. Aksi hâlde kalemi ………………. 2. Kare vida kaleminin uç genişliği diş boşluğuna ……………… 3. Çapı 30 mm olan bir mil üzerine adımı 6 mm kare vida açılacaktır. Diş boşluğunun (A) değeri ne olmalıdır? A) 2,05 B) 3,005 C) 3,05 D) 4,05 4. Koruyucu gözlük niçin gereklidir? A) Gözlerimizi talaş ve kıvılcımdan korumak için gereklidir. B) Malzemeyi net görebilmek için gereklidir. C) Gözlerimizin bozulmaması için gereklidir. D) Gözlerimizi ışıktan korumak için gereklidir. A.TURGAY SÜRMELİ

16. 5. Çapı 30 mm olan bir mil üzerine adımı 6 mm olan bir kare vida açılacaktır. Kaleme bileme esnasında verilecek açı (α) ne olmalıdır? (Tan α = P / π •D2) A) 3° 10´ B) 4° 10´ C) 4° 20´ D) 5° 10´ 6. Aşağıdakilerden hangisi kalemi iş parçasına dik olarak bağlamada kullanılan alettir? A) Çelik cetvel B) Kumpas C) Bileme topacı D) Bileme mastarı 7. Metrik bir kare vida açmak için tezgâh üzerindeki tablodan neye bakarak ayar yapmalıyız? A) Adımına B) Parmaktaki diş sayısına C) Diş derinliğine D) Diş yüksekliğine 8. ( ) Sağ helis bir vida açmak için tezgâhın ana mili dönüş yönü ayar kolu, aynadan puntaya doğru olacak konumda ayarlanmalıdır. A.TURGAY SÜRMELİ

17. TRAPEZ VİDA AÇMA Tepe açısı 30° olan profili kesik üçgen Şeklinde vidadır. Hareket ve kuvvet iletmek amacı ile tezgâh tablalarında, vidalı millerde vb. yerlerde kullanılır. A.TURGAY SÜRMELİ

18. Elemanları ve hesaplanması Trapez vidanın elemanları ve formülleri kare vidaya benzer. A.TURGAY SÜRMELİ

19. Trapez vidanın elemanları ve çalışma boşluğu A.TURGAY SÜRMELİ

20. Trapez vidanın elemanları ve formülleri D : Diş üstü çapı D1 : Diş dibi çapı D2 : Böğür çapı H : Diş yüksekliği P : Adım B : Diş dibi genişliği (kalemin uç genişliği) ac : Çalışma boşluğu (tablodan ) H = (0,5 • P) + ac B = (0,37 • P) – 0,13 D1 = D – (P + 2 • ac) D2 = D – (0,5 • P) A.TURGAY SÜRMELİ

21. Trapez vidanın anma ölçüleri A.TURGAY SÜRMELİ

22. Örnek: Diş üstü çapı 36 mm, adımı 6 mm olan trapez vida (Tr 36 x 6) tornada açılacaktır. Vidanın diş dibi çapını, diş yüksekliğini ve diş dibi genişliğini hesaplayınız? Verilenler İstenenler D = 36 mm D1 = ? P = 6 mm H = ? ac = 0,5 mm (tablodan) B = ? Çözüm H = P / 2 + ac = 6 / 2 + 0,5 = 3,05 mm D1 = D – (P + 2 • ac) = 36 – (6 + 2 • 0,5) = 29 mm B = (0,37 • P) – 0,13 = (0,37 • 6) – 0,13 = 2,09 mm A.TURGAY SÜRMELİ

23. Trapez Vida Kaleminin Hazırlanması Kalemi Vida Ölçüsüne Göre Mastarla Bileme Kalemin vida dişleri yan yüzeylerine sürtünmemesi serbestçe kesebilmesi için ağız kısmı kare vida kaleminde olduğu gibi,helis açısına uygun olacak şekilde eğik bilenmelidir. δ : Ön boşluk açısı = 8°-10° arasında ε : Uç açısı = 30° B : Uç genişliği =Diş dibi genişliği A.TURGAY SÜRMELİ

24. Trapez vida kalemin tornaya bağlanması ve ayarı: Bu işlemin yapılışı aynı kare vida kaleminde olduğu gibidir. Kalemin mastarla diklik kontrolü A.TURGAY SÜRMELİ

25. Tornanın Ayarlanması Vida adımı veya parmaktaki diş sayısına göre ilerlemenin ayarı Ana milin dönüş yönü ayarı Kalemin parça yüzeyine ayarı ve sıfırlanması Makasın kavratılması Yukarıda belirtilen işlemler kare vida açmada nasıl yapılıyorsa trapez vidada da aynı şekilde yapılmaktadır. Aslında bu işlemler bütün değişik profilli vidalar için de geçerlidir. A.TURGAY SÜRMELİ

26. Vidanın Açılması Makası kapatıp tezgâhı düşük devirde çalıştırınız. Önce derinliği az bir deneme talaşı veriniz. Vida adımını, en az beş dişe göre sürmeli kumpas veya çelik cetvel ile kontrol ediniz. Kalemi, iş parçasının ucundan biraz dışarı çıkacak şekilde başlangıç konumuna getiriniz. Birinci talaş derinliğini enine hareket kolundaki mikrometrik bilezikten yararlanarak veriniz. Talaşı azar azar veriniz. Sürtünme yüzeyi fazla olduğu için kalem kırılabilir. Vida boyunca birinci talaşı alınız. Düzgün bir kesme için iş yüzeyine uygun kesme sıvısı akıtınız. Vida sonuna gelindiğinde iş dönerken enine hareket kolunu ters çevirerek kalemi geri alınız. Arabayı başlangıç konumuna alınız. A.TURGAY SÜRMELİ

27. Kalemi talaş derinliği kadar tekrar ilerletiniz. Vidanın diş derinliği elde edilinceye kadar işlemi tekrarlayınız. Her talaş verildiğinde, mikrometrik bilezik üzerindeki değerin unutulmaması gerekir. Vida dişlerinin düzgünlüğünü sağlamak için 0,1-0,05 mm veya daha az değerde temizlik talaşı alınız. Bu işlemi birkaç kez tekrarlayınız. Vida diş derinliğini somun, kumpas veya mastarla kontrol ediniz. NOT: Küçük adımlı trapez vidalar doğrudan doğruya trapez vida kelemi ile açılır. Büyük adımlı vidalar ise uygun bir keski kalemi ile vidanın kaba (ön) boşaltması yapılır. Daha sonra uygun şekilde bilenmiş trapez vida kelemi ile vida tamamlanır. A.TURGAY SÜRMELİ

28. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Trapez vida kaleminin profil açısı kaç derecedir? A) 30° B) 40° C) 45° D) 60° 2. Diş üstü çapı 28 mm, adımı 5 mm olan trapez vida (Tr 28 x 5) tornada açılacaktır. Diş dibi genişliğini hesaplayınız? B = (0,37 • P) – 0,13 A) 1,62 B) 1,65 C) 1,68 D) 1,72 3. Trapez vidalar genellikle nerelerde kullanılır? A) Devir düşürmekte B) Hareket ve kuvvet iletmekte C) Birleştirmelerde D) Dairesel hareketleri doğrusal hareketlere çevirmede 4. Whitworht bir trapez vida açacak isek tezgâh üzerindeki tablodan neye bakarak ayar yapmalıyız? A) Adımına B) Parmaktaki diş sayısına C) Diş derinliğine D) Diş yüksekliğine 5. ( ) Sol helis bir vida açmak için tezgâhın ayar kolu aynadan puntaya doğru olacak konumda ayarlanmalıdır. A.TURGAY SÜRMELİ

29. Çok Ağızlı vidalar Adından da anlaşılacağı gibi birden fazla ağzı olan vidalara çok ağızlı vidalar denir. Tek ağızlı bir vida ile üç ağızlı bir vida ile karşılaştırılırsa her iki vidada birer devir yaptığında üç ağızlı vidanın tek ağızlı vidaya oranla üç kat fazla ilerleme yaptığı görülür. Çok ağızlı vidalar devir sayısı düşük olan fakat ilerlemesi fazla olması istenen sistemlerde kullanılır . Vidalı preslerin milleri , ventillerin vidaları ,işkencelerin vidaları bazı mengenelerin vidaları , çekme aparatları ,ve kameraların hareket düzenleri çok ağızlı vidalardandır. Hareket vidalarının diş profilleri kare ve trapez olarak yapılır. Yalnız bir yöne zorlanan hareket vidaları ise testere dişli olur. A.TURGAY SÜRMELİ

30. ÇOK AĞIZLI VİDA AÇMA Kare ve trapez vidalar daha ziyade hareket elde etmek için kullanılır. Tek ağızlı vidalarda, vidanın veya somunun bir dönüşünde alınan yol (ilerleme) adıma eşittir. A.TURGAY SÜRMELİ İki ağızlı trapez vida

31. İki ağızlı vidanın tek ağızlı vidaya göre adım farkı A.TURGAY SÜRMELİ

32. Tek ve çok ağızlı vidaların karşılaştırılması A.TURGAY SÜRMELİ

33. Vidanın her dönüşünde ilerlemenin büyük olmasını sağlamak için vida adımının büyütülmesi gerekir. Fakat adımın büyütülmesi, diş derinliğinin artmasına ve diş dibi çapının küçülmesine neden olur. Bu bu durum vidanın dayanımını azaltır. Vidaların bir dönüşündeki ilerleme miktarını artırmak ve diş dibi çapının küçülmesi ile meydana gelecek elverişsiz durumu ortadan kaldırmak için çok ağızlı vidalar kullanılır. Böylece vidanın profili ve diş dibi çapı tek ağızlı vidanınki gibi olur ancak adımı büyür. Yani çok ağızlı vidaların adım (helis) açıları, tek ağızlı vidanınkinden daha büyüktür. Çok ağızlı vidalar, tek ağızlı vidalar gibi üçgen, kare, trapez vb. profillerde olur. Vidanın alın yüzeyine bakıldığında, tek ağızlı vidalarda bir; çok ağızlı vidalarda ise ağız sayısı kadar giriş ağzı bulunur. A.TURGAY SÜRMELİ

34. Çok Ağızlı Vida Kalemini Bileme Çok ağızlı vidalara ait özel bir kalem yoktur. Çünkü kalem, açılacak vida profiline göre bilenerek elde edilir. Kalemin Tornaya Bağlanması ve Ayarı Bu işlem de kare, trapez vidalarda olduğu gibidir. Kalemin bağlanmasında ve ayarında hiçbir değişiklik yoktur. Torna Tezgâhının Ayarlanması Vida adımı veya parmaktaki diş sayısına göre ilerlemenin ayarı Ana milin dönüş yönü ayarı Kalemin parça yüzeyine ayarı ve sıfırlanması Makasın kavratılması Yukarıda belirtilen işlemler kare vida açmada nasıl ise çok ağızlı vidada da aynı şekilde yapılmaktadır. Hatta bütün bu işlemler, değişik profilli vidalar için de geçerlidir. A.TURGAY SÜRMELİ

35. Çok ağızlı vida açma yöntemleri: Yan yana kalemler kullanarak: Çok ağızlı bir vidayı daha kolay bir şekilde çekebilmek için yan yana yürüyen ve vida dişlerini aynı anda açan kalemler kullanılır. Kalem eksenlerinin arası, adımın yarısı kadar olmalı ve iki kalemin de iş parçasına göre doğru bağlanmasına çok dikkat edilmelidir. A.TURGAY SÜRMELİ Yan yana kalem kullanarak vida açma metodu

36. Ana mil ile fener mili bağlantısını keserek (diş atlatarak) çok ağızlı vida açma : İki ağızlı vidayı bir kalemle açmak istersek önce birinci vida oluğu açılır. İkinci vida oluğunu açmadan, parçanın ana mil ile ilgisi kesilerek yarım devir döndürülmesi gerekir. Bunun için önce dişlere işaret konur ve makas gevşetilir. Makas aşağı alınarak fener mili dişlisi ile bağlantısı kesilir. Bundan sonra fener mili yarım devir döndürülür ve dili çarklar yeniden birbirine kavratılır. Bu yöntem fener miline takılan dişli çarkın diş sayısı, açılacak vidanın ağız sayısına bölünebildiği durumlarda kullanılır. A.TURGAY SÜRMELİ

37. Diş atlatma metodunun uygulanışı A.TURGAY SÜRMELİ

38. Diş atlatma metodunda kullanılan dişliler A.TURGAY SÜRMELİ

39. Fener miline bağlanabilen özel bölme aygıtını kullanarak: Bu bölme aparatı yeni tip torna tezgâhlarında bulunan ve her torna için değişik olan özel bölme aygıtlarından biridir. Ağız sayısı ona kadar olan vidaların açılmasında kullanılır. Özel bölme aparatı A.TURGAY SÜRMELİ

40. A.TURGAY SÜRMELİ

41. Vidanın birinci ağzı normal olarak açılır. Bu işlem esnasında özel bölme aygıtının kavrama dişlisi ile çevredeki dişlinin üzerinde olan plakadaki (0) çizgileri aynı noktaya getirilmiş olmalıdır. İkinci ağzı açmak için kavrama dişlisinin diş sayısı, vidanın ağız sayısına bölünür. Kavrama dişlisinin 60 adet sivri dişi bulunduğuna göre 60 / 4 = 15 elde edilir. Bu rakam ağız sayısı için atlatılacak diş sayısını gösterir. Kamalı mil üzerindeki vida uygun bir anahtar ile gevşetilir. Kavrama dişlisi öne doğru bir miktar çekilerek çevresindeki dişliden kurtarılır. A.TURGAY SÜRMELİ

42. İş parçasının bağlı bulunduğu ayna ok yönünde döndürülerek 15 rakamı, (0) işaretinin hizasına getirilir. Kavrama dişlisi çevre dişlisine takılarak vida sıkılır. Bu ayarlamadan sonra vidanın ikinci ağzı açılır. Üçüncü ağız için aynı işlem tekrarlanır. (0) rakamı bu defa 15’ten alınarak 30 rakamı karşısına getirilir. Dördüncü ağız için 45 rakamına getirilmelidir Dört ağızlı bir vidanın açılış yöntem sırası A.TURGAY SÜRMELİ

43. Aşağıdaki soruları cevaplayınız 1. Aşağıdakilerden hangisi çok ağızlı vidaların kullanım alanlarındandır? A) İlerlemeyi hızlandırmak B) Kuvvetli bir sıkma elde etmek C) Güç artırmak D) Dairesel hareketi doğrusala çevirmek 2. Bir vidanın tek veya çok ağızlı olup olmadığını nereden anlarız? A) Üstten bakarak B) Yandan bakarak C) Alın yüzeyinden bakarak D) Vida profiline bakarak 3. ( ) Çok ağızlı vidalar sadece kare profillidir. A.TURGAY SÜRMELİ

44. KONUMUZ BİTMİŞTİR FAYDALI OLDUĞUNU UMAR,BAŞARILAR DİLERİM. A.TURGAY SÜRMELİ