TAÇ DURUMU VE HASAR ETMENLERİ GÖRSEL DEĞERLENDİRMESİ

1. TAÇ DURUMU VE HASAR ETMENLERİ GÖRSEL DEĞERLENDİRMESİ Dr. Celal TAŞDEMİR

2. Giriş 25-29.06.2012 • Taç (tepe) durumu değerlendirmeleri Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomi Konseyi (UNECE) kapsamında 1985 yılından beri çalışan ICP (Uluslararası İşbirliği Programı) Forests’in merkezi faaliyetidir. I. Seviye için 1980’lerin ortalarında geliştirilen değerlendirme yöntemleri II. Seviye sahalar için temel teşkil etmiştir. Avrupa’da sistematik 16x16 km karelaj ızgarası üzerindeki yaklaşık 6.000 saha (I. Seviye) ve yaklaşık 900 yoğun izleme sahası (II. Seviye) uzun zaman serilerinde veri kümeleri sağlamaktadır • Bu Uluslararası İşbirliği Programı; 1986 yılından bu güne kadar Atmosferik Kirliliğe Karşı Ormanların Korunması Avrupa Birliği Planı işbirliğinde özellikle sürdürülebilir orman yönetimi ve çevresel politikaların oluşturulmasında, uluslararası sözleşmeler ve süreçlere katkı sağlanmasında etkili olmuştur.

3. İşbirliği Programı özellikle Avrupa’da Ormanların Korunması Bakanlar Konferansı sürecinde tanımlanan sürdürülebilir orman yönetimi kriter ve göstergelerine veri ve bilgi sağlamasının yanında İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’ne önemli katkılar sağlamaktadır. • ICP Forests kapsamında hava kirliliğinin orman ekosistemleri üzerine olan etkisi özel bir önem atfetse de, Avrupa ormanlarının sağlığı ve hayatiyeti hakkında mevcut durum ve gelişilmelerin izlenmesi özellikle amaçlanmaktadır.

4. Avrupa ülkelerinde yaklaşık 6000 deneme alanında (Seviye I) veri tabanı sağlanmıştır. Gittikçe artan sayıdaki bu verilerin bilimsel analizlerinin yapılabilmesi için verilerin toplanması, raporlanması ve yapılan analizlerin uyumlu olması gerektiğine işaret etmektedir. • Seviye I’in ana amacı, Avrupa’ya özgü ve ulusal geniş ölçekli sistematik grid şebekesi üzerinde yer alan ormanların durumundaki insan etkisi ve doğal stres faktörleri hakkında mekân ve zamanla meydana gelebilecek değişimler üzerinde periyodik gözlemlerde bulunmaktır. • Ülkemiz orman ekosistemlerinin izlenmesi programı kapsamında ilk olarak 2006 yılında düzenli olarak Seviye I sahalarında tepe durumu değerlendirilmesine başlanmıştır.

5. AMAÇLAR Ağacın canlılığını izlemenin ana amaçları şunlardır: • Geniş ölçekli I. Seviye sahalarda ağaç durumunu değerlendirme:Avrupa çapında ve ülke ölçeğinde sistematik bir izleme şebekesinde stres/baskı faktörleri ile ilişkili olarak ağaç sağlığının mekâna ve zamana bağlı değişimi hakkında periyodik bilgi sağlamak üzere veri toplamak. I. Seviye, orman ekosistemlerindeki gelişmeler ve hastalıklar için Avrupa çapında bir erken uyarı sistemi olarak hizmet etmektedir. • Seçilmiş yoğun izleme yapılan II. Seviye sahalarda ağaç durumu değerlendirmeleri:Orman ekosistemlerindeki ve ağaçlardaki canlılığı (sağlıklılığı), stres/baskı faktörlerinin sebeplerini ve etkilerini daha iyi anlayabilmek için veri toplamak.

6. Onaylanmış veri kalitesi: Saha kontrolleri, Avrupa ormanlarının durumundaki mekâna ve zamana bağlı değişmeyi yüksek kalitede istatistiki analizlere izin veren ağaç durumu göstergelerinin hesaplanmasını garantilemektedir • Ağaç canlılığı değerlendirmelerinde, zarar sebeplerini değerlendirmenin ana amacı taç durumu üzerindeki etkiler hakkında bilgi temin etmektir. Bu yüzden bu değerlendirme taç durumunu etkileyen önemli zararlılara odaklanmalıdır

7. ÖNEMİ Bir ağaca zarar veren sebepler ve bunların taç durumu üzerindeki etkileri hakkındaki bilgiler, sebep-etki mekanizmalarının araştırılması için önemlidir. Bu bilgiler olmadan, yaprak kaybı verileri ve diğer parametreleri yorumlamak zordur. Yaprak kaybına yol açan böcekler veya diğer faktörlerin faaliyetleri sonucu oluşan yaprak kaybı ve renk kaybı verileri ölü örtü ölçmelerini ve fenolojik gözlemleri yorumlarken değerli bilgiler de sağlayacaktır. Ayrıca uzun dönemli izleme Avrupa’daki biyotik amillerin veya zarar faktörlerinin dağılışı, ortaya çıkması ve zararlı olma derecesi hakkında temel veriler sağlayabilir. Bu veriler sürdürülebilir orman yönetimi gibi orman politikalarının ilgili diğer konularına katkı sağlayabilir UNECE ve EU (UNECE 2004) Sınıflandırmasına Göre İbre-Yaprak Kaybı Sınıfları

8. Değişkenler (Taç Durumu) • Ağacın görünebilirliği • Sosyal ağaç sınıfı • Nispi taç mesafesi • Tacın siperlenmesi (II. Seviye) • Yaprak kaybı • Yaprak (taç) şeffaflığı • Çiçeklenme (sadece Pinus türlerinde) • Meyve (Tohum) tutma kayın + ladin) • Taç formu (Fagus) (II. Seviye) • Taç formu / morfolojisi (Piceassp., Pinussylvestris) (II. Seviye) • Ağaç kesimleri ve ölümler • Meşcere/ Ağaç yaşı • Tali sürgünler/ su sürgünleri • Ölüm ve Çıkarma • Değerlendirilebilir Tacın yeri

9. Değişkenler (Hasar Durumu) • Etkilenen kısmın tanımı • Taç üzerindeki yeri • Semptom • Zararın yaşı • Sebep amili veya faktörü • Sebebin bilimsel adı • Etkileme derecesi

10. Ağaç durumu zorunlu ve isteğe bağlı değişkenler parametre listesi (Z: Zorunlu, İ: İsteğe bağlı)

11. Değerlendirme Yöntemleri 11-15. 06.2012 Değerlendirme Sıklığı • Bütün seviyelerde taç durumu değerlendirmelerinin yılda en az bir defa yapılması mecburidir. Değerlendirme zamanı, yaprakların ilk patlamasının sonu (yaprakların ve ibrelerin tam geliştiği zaman) ile sonbahar yaprak dökümünün başlangıcına kadar olan zaman içinde olmalıdır. • Türlerin çoğu için, en uygun değerlendirme zamanı yaz ortası ile yaz sonudur. Değerlendirmeler her yıl aynı süreler içinde ve mümkün olduğunda aynı şartlara sahip zamanda yapılmalıdır. Yaz kuraklığının düzenli olarak zarara yol açtığı bölgelerde, izleme yaz mevsiminin başına kaydırılabilir.

12. Değerlendirme Yöntemleri 11-15. 06.2012 • Türkiye için taç durumu ve zarar amillerini inceleme tarihleri: 01 Temmuz ila 31 Ağustos arasıdır. • Zarar sebeplerinin değerlendirilmesi için I. Seviye sahalardaki gözlemler yazın mutat taç değerlendirmeleri esnasında icra edilmelidir. • II. Seviye sahalarda taç durumu değerlendirme süresi dışında önemli bir zarar gözlenmişse, çekirdek alandaki zarar durumunu değerlendirmek için ikinci bir ziyaret şiddetle tavsiye edilir. Kirlilik birikmesi (deposition, çökelme) örneklemesinden veya fenolojik gözlemden sorumlu personelin gözlemleri bir erken uyarı sistemi rolü oynayabilir. Bu ilave ziyaret ana zarar sebebinin en şiddetli olduğu zamanda (mesela yaprak yiyiciler için ilkbaharda) yapılmalıdır.

13. Değerlendirme Yöntemleri 11-15. 06.2012 EK–12 AĞACIN ZARAR GÖRMÜŞ KISIMLARI VE TEPE TACINDAKİ DURUMU GÖSTERİR KOD NUMARALARI

14. Değerlendirme Yöntemleri 11-15. 06.2012 Aşağıda özel durumlar için verilen kodlar ağacın “zarar görmüş kısmının ayrıntılı açıklaması” için verilen sütunda belirtilecektir. a. Ölü ağaçlar: Ölü ağaçlar 04 kodu kullanılarak belirtilmeli. Ölüm sebebi, sebep amili/faktörü için ayrılan sütunda belirtilmelidir. b. Ağacın herhangi bir bölümünde bulgular hiç gözlemlenmemiş: Ne bitki yaprakları ne de dallar ve gövde üzerinde bulguya rastlanılmadığı gözlemcilerin raporunda mevcutsa bundan sakınmak için, bu durumu 00 kodu kullanılarak belirtilmelidir. c. Yapılan zarar sebeplerinin değerlendirmesi yok: Zarar görmüş kısmın ayrıntılı açıklaması için mevcut sütunda 09 kodu ile belirtilir.

15. Değerlendirilebilir Taç 11-15. 06.2012 Taç durumunun tahmini, güçlü bir şekilde değerlendirilebilir tacın tanımına bağlıdır. Önceki yıllarda mevcut olan potansiyel veya teorik taç dikkate alınmadan, değerlendirme anındaki mevcut taç nazarı itibara alınmalıdır. Örnek ağacın tacı üzerinde, mevcut veya mevcut olmayan ağaçların etkisi durumu dikkate alınmalıdır. Örnek ağacın tacının rekabetten etkilendiği durumlarda, değerlendirilebilir taç diğer taçlar tarafından (mesela gölgeleme gibi) etkilenmeyen kısımlardır. Taçlar arasındaki karşılıklı etkileşimden veya rekabetten doğrudan etkilenen taç kısımları hariç tutulurlar.

16. 11-15. 06.2012 • Serbest gelişen ağaçlarda değerlendirilebilir taç en alttaki yaşayan en sağlıklı ve büyük daldan yukarı doğru yaşayan tacın tamamı olarak tanımlanır. Aşağıda açıklandığı durumlardaki gibi kısımlar değerlendirilebilir taçtan hariç tutulurlar: • Tacın altındaki epikormik sürgünler (su sürgünleri). • ii. Hiç bir dalın mevcut olmadığı kabul edilen taç içindeki boşluklar.

17. 11-15. 06.2012 Değerlendirilebilir taca yakın zamanda ölmüş dallar dâhildir, ancak yıllar önce ölmüş (yani yan sürgünlerini hali hazırda kaybetmiş) kalın dallar (budaklar) hariçtir. Kuru kalın dallar (budaklar) eski tarihlerdeki ağacın tacının bazı kısımlarının öldüğünün işareti olup, ağacın şimdiki durumu üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. Bu yüzden bunlar değerlendirme dışında tutulurlar. Sürgünlerin ve ince dalların uçtan itibaren kuruması (dieback, geriye doğru ölüm) taçtaki aktif bir prosesi gösterir ve bu sebeple değerlendirilebilir taca dâhil edilirler.

18. Değerlendirilebilir taç tanımının çizimle gösterilmesi a) ağaç tacının değerlendirilmesi ağacın en ucundan tacın en geniş yatay kısmına kadarki kısımdır (meşcere: açık renkli alan değerlendirilebilir tacı gösterir; serbest büyüyen ağaçlar: siyah çizgi) Baltalık (ve maki) meşcerelerinde farklı gövdeden meydana gelen taç kısımlarını tek/ bir birim olarak mütalaa etmek gerekir.

19. Değerlendirilebilir tepe tacı taslağının (serbestçe büyüyen ağaçlar) arkada ölmüş olanları içine alan ve almayan alandaki gösterimi. Kırılmış ve kopmuş ölü dallar (örneğin C’nin sol tarafında) değerlendirilebilir tepe tacının dışında bırakılır. Son zamanlarda ölenler daha aşağıda sıralanan dalların varlığıyla gösterilirken tepe tacı değerlendirilmesinde dikkate alınır (örneğin D’nin sol tarafındaki) (D’Eon ve ark. 1994’e göre).

20. Değerlendirilebilir tepe tacında kuruyan dallar. Kurumuş dallar değerlendirilebilir tepe kapsamında yer almaktadır

21. Baltalık sahalarında tepe durumu değerlendirmesi Tepe tacı bölümünün farklı gövdelerden meydana gelen ve tek bir birim olarak kabul edilen baltalık ve maki meşcerelerindeki bu durumun değerlendirilebilir tek bir tepe tacı olarak göz önünde tutulmalıdır

22. Tanımlar Zarar (hasar): ağacın bir kısmının fonksiyonunu icra etme yeteneğini ciddi oranda etkileme gücüne sahip bir değişiklik veya bir tahribat olarak tanımlanır. Semptom (belirti): Zarar veren bir amilin faaliyetinden kaynaklanan bir ağaçtaki herhangi bir durum (mesela yaprak kaybı (yapraksızlaşma), renk kaybı (solma), nekroz (doku/ organ ölümü/ tahribi). İz (işaret): Ağaçta zarar veren faktörlerin varlığını gösteren delil (mesela mantarların üreme organları, tırtıl yuvaları) Renk kaybı (Renk değişikliği): Değerlendirilen ağaç türünde yaşayan/canlı yaprakların alışılagelmiş renklerinden herhangi bir sapma. Geriye doğru ölüm/ Uçtan itibaren kuruma (Dieback): Bir dalın uç kısmından itibaren başlayan ve gövdeye ve/veya canlı tacın tabanına doğru ilerleyen dal ölümü. Taç durumu değerlendirmelerindeki tanımlar ilgili taç durumu parametrelerini açıklamaktadır

23. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Görülebilirlik Bir tacın görülebilirliği, değerlendirilebilir tacın yerden farklı kısımlarının görülebilme derecesidir. Değerlendirilebilir tacın görülebilirliği için kullanılacak kodlar: 1 Tacın tamamı görülebilir 2 Taç kısmen görülebilir 3 Taç ancak arkadan aydınlatma ile (yani dış hatlarıyla) görülebilir 4 Taç görülemez

24. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Sosyal Sınıf Sosyal mevki (konum), etrafındaki ağaçlara göre bir ağacın boyunun bir ölçüsüdür. Taç durumunu ve artım/ büyüme verilerini yorumlarken Sosyal mevki bilgisi faydalı olur. Beş sınıf oluşturulmuştur: 1 ileri galip (dominant) (serbest büyüyenleri de içerir): tacı genel taç tabakası seviyesinin daha üstünde yer alan ağaçlar, 2 galip (codominant):taçleriyle taç tabakasının genel seviyesini oluşturan ağaçlar, 3 müşterek galip (subdominant): taç tabakasına uzanan ve yukarıdan biraz ışık alan, ancak 1. ve 2. sınıftakilerden daha kısa ağaçlar

25. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri 4 mağlup (supressed): taçleri genel taç tabakasının altında olup yukarıdan doğrudan hiç ışık almayan ağaçlar. 5 ölmekte olanlar Not: bir ağacın sosyal sınıfının değerlendirilmesi bazı durumlarda zordur. Karışık bir meşcerede, mağlup ağaçlar kurumakta olan ağaçlarla eşit kabul edilmemelidir; çünkü bunlar ağaçların gelecek nesillerini temsil etmektedirler. Dik yamaçlardaki ağaçları sınıflandırmak, hatta nispeten kısa ağaçlar yukarıdan doğrudan ışık aldıkları için, bir sorun oluşturabilir. Böyle durumlarda, sınıflandırma ağaçların nispi boyları esas alınarak yapılmalıdır.

26. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Sosyal Ağaç Sınıfları (Kraft) Kraft’a göre ağaçların sosyal mevki sınıflarının (taç tabakası sınıflarının) çizimi 1 = ileri galip, 2 = galip, 3 = müşterek galip, 4 = mağlup, 5 = ölmekte olanlar)

27. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Nispi taç mesafesi Taç çapı, ana yönlerde bulunan komşu ağaçların uzaklığı ile ilişkilidir (CDRD_N). Ağaçlar arasındaki nispi mesafe kışın yaprağını döken ağaç türlerinde karakteristik yaprak kaybı verilerindeki yüksek değişkenliği açıklar. Dik açılı her bir yön için puanlanır: 1- sıkışık, taç çatıları birbirine geçmiş 2- kapalı, taçlar birbirine temas etmiş 3- Gevşek dağınık, taçlar arasında taç çapı ortalamasının üçte birine kadar boşluk var 4- dağınık, taçlar arasında taç çapı ortalamasının üçte ikisine kadar boşluk var 5- uzak, taçlar arasında taç çapı ortalamasının üçte ikisi ila taç çapı kadar boşluk var 6- çok uzak, taçlar arasında taç çapı ortalamasından taç çapına kadar boşluk var

28. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Tacın siperlenmesi Tacın siperlenmesi, bir ağacın açıklık durumunun bir tahminidir 1- ağacın tacı bir taraftan (siperlenmeden veya fiziki etkileşimden) önemli derecede etkilenmiştir 2- ağacın tacı iki taraftan (siperlenmeden veya fiziki etkileşimden) önemli derecede etkilenmiştir 3- ağacın tacı üç taraftan (siperlenmeden veya fiziki etkileşimden) önemli derecede etkilenmiştir 4- ağacın tacı dört taraftan (siperlenmeden veya fiziki etkileşimden) önemli derecede etkilenmiştir 5- ağacın tacı açıkta büyümektedir veya herhangi bir siperlenme belirtisi yoktur 6- baskı altındaki ağaçlar

29. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Yaprak kaybı Yaprak kaybı, bir referans ağaçla kıyaslandığında değerlendirilebilir taçtaki ibre/ yaprak kaybı olarak tanımlanır. Yaprak kaybı yaprak kaybının sebebine bakılmaksızın gözlenir (yani böceklerin verdiği zararı içerir). Yaprak kaybı %5’lik adımlar halinde değerlendirilir. Bu sınıflar 0, 5 (>0-5%), 10 (>5-10%) ve saire şeklindedir. Ağaçlar gruplara toplanarak değil %5’lik bu sınıflar halinde bildirilmelidir. Hala canlı olan ancak yaprak kaybı %95- 100 arasında olan bir ağaç “99” olarak kodlanır. “100” kodu ölü ağaçlar için ayrılmıştır.

30. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Referans Ağaç • Referans ağaç, civarda bulunan (aynı taç tipindeki) sağlıklı bir ağaç olabileceği gibi yerel olarak uygulanabilir tam yapraklı bir ağacı gösteren veya kavramsal (muhayyel) bir ağaca ait bir fotoğraf da olabilir.

31. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Yerel ve Mutlak Referans Ağaç • Referans ağaçlarda iki farklı tip vardır: • Yerel referans ağaçlar ve mutlak referans ağaçlar. • Mutlak referans ağaçların kullanılması yerel referans ağaçların uygulanmasına göre daha yüksek yaprak kaybı tahminlerine yol açabilir, ancak sonuçlar zaman ve mekân analizleri için belki daha tutarlı/ geçerli olacaktır. Ülkelerin çoğu standart olarak yerel referansları benimsemiştir. Yerel referans ağaçlarda ağacın oluşum ve gelişme safhaları dikkate alınmalıdır.

32. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri EK–10 İBRE / YAPRAK KAYIP ORANLARINI (%) GÖSTERİR KOD NUMARALARI SINIF KOD % 0 0 % 1–10 1 % 11–20 2 % 21–40 3 % 41–60 4 % 61–80 5 % 81–99 6 % 100 7

33. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri İpucu: Bir ağacın toprak üstü kısımları ölüyse (mesela bir orman yangınından sonra), bu ağaç ölü olarak sınıflandırılır. Floem (soymuk borular) ve ksilem (odun borular) ölmüşse, ağacın toprak üstü kısımları ölü olarak mütalaa edilir. Bazı insanların öldüğünü/kuruduğunu zannettikleri kesik kütükler üzerindeki uyuyan tomurcuklar ağacın dokularının bir süre canlı kaldığını gösterecek şekilde bir veya iki sezon sonra patlamaya devam edebilir. Köklerden tekrar sürerek büyüyen sürgünler değerlendirme için gerekli şartları taşıyana kadar hariç tutulurlar. Biyolojik olarak uygun olmamasına rağmen, pratik sebeplerle ağaçların tabandan (dip kütükten) tekrar sürgün vermesi yeni taçlara sahip yeni gövdeler olarak tasnif edilmelidir.

34. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri İbre/yaprak kayıp oranı yüksek olan ağaçlar Tepe durumu değerlendirmesi yapılan ağaçların bazılarında ibre/yaprak kayıp oranı %30 dan fazla ise, bu ağaçta zarar parametrelerini kontrol etmeliyiz. Yaprak dökülmesine neden olan zararlı bir böcek veya mantar ise, bu türün teşhisi yapılabiliyorsa yapılmalı ve zarar parametreleri ile ilgili olan formlara kayıt edilmelidir. Tür teşhis edilemiyorsa konunun uzmanından yardım istenmelidir. Zararlılarla ilgili tüm parametreler ilgili tablolarda mutlaka yer almalıdır.

35. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Puanlama yapılacak ağacın bir kısmında kuru ibreler Tepe Durumu Değerlendirmesi (TDD) yapacağımız ağacın bir kısmında dökülmemiş kuru ibreler mevcut ise, ağacın bu kısmı ibreleri dökülmemiş olarak değerlendirilip puanlanacaktır. Ancak bu kuru ibreler renk değişiminde belirtilecektir. Deneme alanında önceden mevcut olup şuan bulunmayan ağaçlar Daha önceden puanlanmış fakat daha sonra çeşitli etkilerle kesilmiş, devrilmiş, kırılmış ağaçlar var ise, bu ağacın yerine yeni bir ağaç seçilmelidir. Ağacı seçerken kraft sınıfına dikkat etmemiz ve çapı 5 cm den büyük olan ağaçları seçerek yeniden numaralandırmalıyız. Yeni verilecek numara 31 den başlamalıdır. Büyük bir kısmı kırılmış ağaçların değerlendirilmesi Sahada daha önce mevcut olup fakat büyük bir kısmı kırılmış olan ağaç var ise, ağacın kalan kısmı değerlendirilebilecek durumda ise değerlendirilir. Burada dikkat etmemiz gereken husus şudur: değerlendirilebilir tepe tacındaki kriterlere uyulmalıdır.

36. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri İbre ve yapraklardaki renk bozulmalarının belirlenmesi Seviye I ve Seviye II sahalarında değerlendirilecek ağaçların tamamında renk bozulmalarının tanımlanması zorunludur. İBRE/YAPRAK RENK BOZUKLUĞU ORANI RENK BOZUKLUĞU KOD % 0–10 YOK 0 % 11–25 AZ 1 % 26–60 ORTA 2 % 61 DEN FAZLA ÇOK 3 ÖLÜ ÖLÜ 4

37. Arazi çalışmaları için ana hatlar nelerdir? • Yaprak kaybı genellikle ağaçların bütün yapraklarının bulunması ile ilgili olarak, %5’lik sınıflar içerisinde değerlendirilir. Referans ağacı ya, aşağı yukarı (aynı tepe tacı tipine sahip) bütün yapraklarının varlığı ile tanımlanan yöresel fotoğraflara uyan sağlıklı bir ağaç ya da, kavramsal (hayali) ağaç olmalıdır. • Gözlemciler, birkaç gözlemleme noktasından ağacın görünümü hakkında yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Yer seviyesinde bir ağaç boyu mesafeden yapılacak olan gözlem en iyi sonuçların alınacağı bakışı verir. Eğimli araziler üzerindeki ağaçlar ağacın yukarısında yaklaşık bir ağaç boyu mesafesinden veya en azından ağaçla aynı seviyede gözlemlenmelidir. • Değerlendirmelerin eğitilmiş iki gözlemci tarafından yapılması tavsiye edilmektedir. Farklı iki gözlemci ağacı değerlendirdiği zaman her iki gözlemci de gözlemleme yerlerini değiştirmelidir.

38. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri • Değerlendirmeler tam gün ışığında yapılmalı • Zamansal ve mekânsal mukayesede ve değerlendirici için standart olarak, meşcereden bağımsız olarak yetişmiş ağaç türlerinin mükemmel bir şekilde yapraklanmış hali, en güzel ve en iyi bilgi edinme açısından faydalı olmaktadır. Bununla ilgili olarak fotoğraf rehberleri çok kullanışlı bir araçtır. • Gözlemciler, her bir ağaç türünün standart fotoğrafları ve değerlendirilmiş ağaçları karşılaştırarak farklı tepe tacı tiplerinin yöreye uygulanabilirliliğini sağlamalıdır.

39. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri İbre ve yaprakların şeffaflığı Yaprak şeffaflığı, tam olarak yapraklanmış taçtan gözüken gün ışığı miktarı ile kıyaslandığında ilave gün ışığı miktarı olarak tanımlanmaktadır. Canlı, normal yapraklanmış taç ve dalların Şekil IV-4’deki şeffaflık diyagramından faydalanılarak tahmin edilir. Ölü/ kuru dallar, tacın uçtan itibaren kuruması veya yaprak kaybının olması beklenen kayıp dallar tahminden çıkarılır (hariç tutularak tahmin edilir) (Şekil IV-5).

40. Şekil 3: Şeffaflığıhesapetmeyeyarayanşablon (Tallent-Halsell 1994’ten alınmıştır).

42. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Çiçeklenme (Çiçek Tutma) Bu puan, taçtaki (mevcut) çiçeklenmenin tahmini olarak tanımlanır. Çiçeklenme doğal gençleştirmenin bir ön şartıdır. Çiçeklenme yaprak kaybı puanlarını etkileyebilir ve ağacın karbon dengesini etkilediği için ilgi konusudur İki değerlendirme yapılır: (i) tacın değerlendirilebilir kısmında ve (ii) tacın tamamında 1 Yok veya seyrek. Çiçekler kaba bir incelemeyle görülemez. 2 Alışılmış. Çiçeklenme etkisi açıkça görülebilir. 3 Bol. Çiçeklenme ağacın görüntüsüne hakim olmuş.

43. Pinusve Larixtürleri gibi bazı türlerde, çiçekler değerlendirme tarihinde muhtemelen düşmüş olacaktır. Puanlama sürgünler boyunca daha önce çiçeklerin olduğu yerlerdeki boşluklar esas alınarak yapılır. • Bazı türler (mesela Carpinusbetulus ve Fraxinusexcelsior) çiçeklerinde büyük miktarda yeşil doku üretebilirler. Bu dokular klorofil ihtiva edebilir ve ağacın karbon bütçesine katkı sağlayabilir. Yaprak kaybını değerlendirirken böyle dokuların yaprak kütlesine dahil edilmesi tavsiye edilir. Böyle türlerde meyve oluşumu yıldan yıla nispeten sabit kaldığı için, meyve tutmadaki yıllık değişmeler yaprak kaybı tahminlerini önemli derecede etkilemeyecektir.

45. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri 11-15. 06.2012

46. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Meyve/ Tohum tutma (Meyvelenme Meyve tutm,a ağacın değerlendirilebilir tacındaki yıllık tohum üretimi olarak tanımlanır.Sadece değerlendirme esnasındaki yılın meyveleri dikkate alınmalıdır. Ladin: Kozalaklar renk olarak yeşilimsiden koyu morumsu kırmızıya değişir, sürgünlerin sonunda yer alır, pullar kozalağa yakındır. Çamlar: Sadece yeşil kozalaklar. Kayın gibi ağır tohumlu ağaçların yıllık tohum üretimi ağacın iç döngülerinde önemli değişmelere sebep olabilir. Yıllık tohum üretimi karbonun, besin maddelerinin ve enerjinin yapraklardan ve gövdeden generatif yapılara tahsisinde önemli bir değişikliğe sebep olabilir. Bu ağacın canlılığı için önemli bir kriterdir.

47. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri • 1.1=Yok • 1.2= Çok az • 2=Normal/alışılmış- meyve tutma açıkça görülmektedir • 3=Bol- meyve tutma ağacın görünüşünü etkilemiş

48. Taç Durumu Değerlendirme Değişkenleri Tali sürgünler ve epikormik sürgünler (su sürgünleri) Tali sürgünler ve epikormik sürgünler, gövdede veya dallarda bulunan uyuyan/durgun tomurcuklardan gelişen sürgünler olarak birbirinin eş anlamlısı olarak kullanılırlar. Bazı durumlarda, eski epikormik sürgünleri dallardan ayırt etmek zor olabilir. Bazı türlerde, tali sürgünlerin gelişmesi taç oluşumunun normal bir parçasıdır. Mesela, Piceaabies türünde, tali sürgünler ana dallar boyunca ibresini kaybeden eski sürgünlerin yerine geçmek üzere gelişirler. Diğer türlerde, özellikle geniş yapraklılarda, taçtaki ve gövdedeki epikormik sürgünlerin gelişmesi tacın dışındaki yapraklar arasından ışığın nüfuz ettiğini gösterebilir. Sürgünlerin varlığını puanlamak, ağacın yaprak kaybına tepkisini ve bu yüzden ağacın kendini yenileme kapasitesini gösterir. Mesela şiddetli yaprak kaybına uğramış hiç tali sürgünü olmayan Piceaabies bir ağacın aşırı baskı altında olduğunu gösterir.

49. Değerlendirilebilir taç üzerinde ve gövde üzerinde bulunan epikormik sürgünlerin sıklığı 3 sınıfa ayrılmıştır. Değerlendirmeler sadece son yılınkileri değil tali sürgünlerin tamamını ihtiva etmelidir. ● 1-Yok veya çok az ● 2-Orta: Hafif gelişme veya sadece tacın veya gövdenin bazı kısımlarında mevcut ●3-Bol: Tacın çoğu kısmında veya gövdenin tamamı boyunca mevcut.

50. ÇIKARMA VE ÖLÜM Ağaç canlı ve ölçülebilir : 01=Şu anki ve önceki envanterde ağaç canlı, 02=Büyümekte olan yeni canlı ağaç, 03=Canlı ağaç Ağaç örnekte yok veya en azından yılı içerisinde gönderilecek verisi yok : 04=Ağaç canlı ama ağır şartlara bağlı olarak taç değerlendirilebilir değil (Ör: Fırtına kırması vb.), 07=Bu değerlendirme yılında veri yok ( Ör: Arazide ölçmede unutuldu), 08=Ağaç canlı ama münavebeli ağaç seçimi dolayısı ile değerlendirilmedi. Ağaç kesilip çıkarıldı sadece dip kütüğü mevcut : 11=Planlı faydalanma (Ör:Aralama), 12=Biotik sebeplere dayalı faydalanma (Ör: Böcek hasarı), 13=Abiotik sebeplere dayalı faydalanma (Ör: Rüzgar devriği), 14=Kesik sebebi bilinmiyor, 18=Ortadan kalkma sebebi bilinmiyor, 19=Ortadan kalkma sebebi belirlenmedi/gözlemlenmedi. Ağaç hala ayakta ve canlı ama taç durumu parametreleri artık değerlendirilmiyor: 21=Yana yatık veya askıda ağaç, 22=Ağır taç kırılması ( Tacın % 50’den fazlası) veya gövde kırılması, 23=Artık ağaç Kraft 1,2 veya 3’te değil, 29= Diğer sebepler( belirt) Dikili kuru ağaç : 31=Biotik sebepler ( taç sağlam Örneğin kabuk böceği tasallutu), 32=Abiotik sebepler ( taç sağlam Örneğin e.g. kuraklık, yıldırım), 38= Bilinmeyen ölüm sebebi, 39=Ölüm sebebi belirlenmedi/gözlemlenmedi Devrik ağaçlar (Canlı veya ölü) : 41=Abiotik sebepler (Ör: fırtına ), 42=Biotik sebepler ( e.g.kunduzlar), 48= bilinmeyen sebep