Kinderen en rouw

1. Kinderen en rouw Olanda Momcilovic & Ingrid Kroezen NIP - CINS 03-02-2014

2. Na een schokkende gebeurtenis doet zich bij de persoon allereerst een gevoel van verbijstering, schrik en ongeloof voor Sommige kinderen blijven uiterst kalm en kunnen rustig vertellen wat is gebeurd, anderen klappen dicht, huilen, lachen of doen gewoon alsof er niets aan de hand is

3. De 4 rouwtakenvoorkinderen

4. 1 Beseffendatiemandechtdood is • 3-5 jaar • Ze ervaren dood als scheiding, iets omkeerbaar, tijdelijk • Richten zich op primaire steunfiguren om hun gevoelens van angst te verminderen - scheidingsangst • Plassen in bed, duimzuigen, stil, teruggetrokken, extreem lastig, • Slaapwandelen, praten in slaap, nachtmerries

5. 1 Beseffendatiemandechtdood is • 6-10 jaar • Baseren ze zich minder op reacties van ouders en begrijpen beter wat er aan de hand is • Juist heel kwetsbaar – bezitten nog niet altijd de vaardigheden om hiermee om te gaan • Levendige fantasie – zoeken een oorzaak – vaak bij zich zelf – schuldgevoelens • Gedragsproblemen, slecht slapen, buikpijn • Regressie …

6. 1 Beseffendatiemandechtdood is • Eerlijke en concrete informatie geven over het gebeurde • Betrek het kind bij alle aspecten van het afscheid nemen en geef hierover duidelijke uitleg • Hijis net zokoudalsdezewater • Slaapthij? • Beweegtzijnvoetwelof niet? • Gaat papa naarzijnwerk in de hemel?

7. 2 Omgaan met gevoelens • Kinderen reageren op een manier die eigen is aan henzelf, hun leeftijd en mogelijkheden • Intens verdriet, woede, schuldgevoel, jaloezie • Een groot verlangen naar de aanwezigheid van de overledene • Hoe jonger het kind, hoe meer begeleiding nodig, zowel affectief als cognitief, bij de verwerking van ervaringen • Durf te praten, blijf vragen beantwoorden

8. 3 Verder leven met het gemis • Volwassenen denken vaak dat het voor kinderen beter is om niet meer aan het gebeurde de denken of over praten • Het is juist belangrijk wel over te praten! • Wie brengt me naar paardrijden? • Met wie moet ik voetbal kijken? • Gaat mijn vader me nu knuffelen? • Mag je wel lachen?

9. 4 De overleden persoon emotioneel een plek geven • De meeste kinderen lukt het wonderbaarlijk goed om het verlies te verwerken • De veerkracht van kinderen is soms verrassend groot • Maar tegelijkertijd zijn er ook veel kinderen die er moeite mee hebben

10. Eigen manier • Wet van de duale gevoelens’ (bescherming tegen ‘verdrinkingsgevoel’) • Uitstel van verwerking • Heftige gevoelens, explosief • Fantasie • Regressie • Kinderen beschermen anderen • Kinderen willen graag voor andere zorgen • Kinderen willen niet zo bijzonder zijn • Kinderen willen graag iets doen Honderdmaal (leren door herhalen) • A-specifieke klachten (psychosomatische klachten en concentratiestoornissen) • Uitleven van actie en spel (instrument voor communicatie) • Schuldgevoelens

11. Wat is nog normalerouw ? • Ontkenning (alsof het verlies hen nietraakt) • Uitstellen (probleemgedragvertonenals de thuissituatieveiliggenoeg is) • Regressie (weerbedplassen, jengelen, afhankelijkgedrag) • Aangepastgedrag vs oppositioneelgedrag • Concentratievermindering • Erwordtgewerktaan de vier taken

12. Normale rouw versus gecompliceerde rouw

13. Wanneergecompliceerderouw ? • Het werkenaan de 4 taken vlotniet • Als de symptomenlangerdurendanverwacht • Als de symptomen het functionerenbelemmeren • Schuldgevoelens • Eenzaamheid

14. Risicofactorengecompliceerderouw • Traumatischverlies • Onverwachtverlies • Geenafscheidkunnennemen • Schuldgevoelens • Aard van de relatie (het vaakgepesteklasgenootje, geheimgehoudenhalfbroer/-zus, ouder met wieveelruzie was) • Weinigsocialesteun • Te veel of te weinigerkenning

15. Protectieve factoren verliesverwerking • Hoog IQ (kan echter ook voor veel piekeren zorgen) • Makkelijk temperament • Positief zelfbeeld (kind en ouder) • Veilige gehechtheid • Gezin heeft gelijksoortige problemen eerder goed opgelost • Gezin accepteert hulp • Ouder kan rolmodel zijn in het omgaan met verlies • Gezin heeft een goed sociaal netwerk • Gezin heeft weinig andere problemen

16. School • De plek waar niets is veranderd • Een toevluchtsoord voor de rouwtaken • Houvast aan de continuïteit

17. Adviezenvoor school • Biedtstructuur en continuiteit • Toonbegrip en aandacht • Accepteer en deelgevoelens • Uitleggeven over gevoelens • Herinneringsboekmaken • Maar ook: het lesprogrammamoetaf ?

18. Begeleiding • Spel • Tekeningen • (voor-) lezen • Dagboekschrijven, gedichten • Brief schrijven • Muziekmaken / luisteren • Sporten

19. Voordelen van het (voor-)lezen • Mogelijkheidvooridentificatie • Verrijken van de copingsstrategien • Projectie van eigengevoelens • Ontladen van spanning • Inzicht in de eigenproblemen • Meeleven met de hoofdpersoon • Woordenaangereiktkrijgenvoorgevoelens

20. Tips voor ouders Ouders kunnen het rouwproces faciliteren door: • Te praten over de overledene dierbare • Kind (actief) betrekken bij herinneringsactiviteiten • Kind voorwerpen geven die doen herinneren aan de overledene • Alert te blijven op gevoelens bij het kind • Kind helpen bij het uiten van zijn / haar gevoelens (boos, bang, bedroefd, blij) • Met respect over de overledene dierbare te praten • De band tussen overleden dierbare en kind respecteren

21. Tips voor ouders (2) Kinderen kunnen de band met de overledene behouden door: • De overledene te lokaliseren (bijv. in de hemel, als vlinder, als ster) • Het komt veel voor dat kinderen de nabijheid van de overledene ervaren • Herinneringen hebben aan de overledene en interactie met hem / haar • Een voorwerp hebben / bewaren van de overledene

22. Afgeronderouw Het kind ervaart nog steeds, bijvlagen, intensverdriet maar er is ruimtevoorandererelaties en het kind heeftdoorgaansplezier in het leven

23. Afgeronderouw • Het kind heeft het gevoeldat het weer mag genieten • Het kind heefteennieuwevenwichtgevonden. • De rouwwordtbijelkenieuwelevensfasegeactiveerd: geboortebroertje / zusje, overgangnaarvoortgezetonderwijs, eersterelatie, zelfouderwordenetc..

24. Wanneerprofessionelehulpbieden? • Alskinderenhungevoelensnietuiten • Teruggetrokkengedrag • Prikkelbaar en opvliegend • Dalendeschoolprestaties • Concentratieproblemen • Slaap- en eetproblemen • Socialeproblemen

25. Goed om teweten • De signalen die kinderenuitzendenwordennietaltijdalsrouwverwerkinggeinterpreteerd • Kinderen kunnen pas rouwen als hun ouders het ook doen • Volwassenen kunnen schrikken van de manier waarop kinderen rouwen, het gaat op en af, de ouders denken dan dat de kinderen kennelijk niets in de gaten hebben

26. Dank julliewel

27. Eva Alisic: Kinderenondersteunenna trauma • Slachtofferhulp: Kinderenhelpennaeenschokkendegebeurtenis

28. http://www.stichtingjongehelden.nl • http://www.achterderegenboog.nl/ • http://www.rouwhulp.nl/

29. Joke Barends, Kinder- en Jeugd psychiater Punt P rouwverwerking bij kinderen en diverse behandelmogelijkheden • Alette Abraham, GZ psycholoog Punt P groepspsychotherapie bij kinderen in de leeftijd van 9 – 12 jaar • MarjaRexwinkel, Kinderpsychotherapeut bij het IMH (Infant Mental Health centrum) rouwverwerking bij hele jonge kinderen • Antoinette Berkelbach van de Sprenkel Goudswaard, GZ psycholoog OLVG begeleiding in het ziekenhuis bij acute rouw