بسم الله الرحمن الرحیم

1. بسم الله الرحمن الرحیم

2. راهکارهاى مقابله با تهاجم رسانه اى • افزایش کمّى و بهبود کیفى برنامه ها • استفاده حداکثرى از ظرفیت هاى اتحادیه رادیو ـ تلویزیون هاى آسیا و اقیانوسیه • ساخت ماهواره اسلامى • تقویت باورهاى دینى مردم و اصلاح رویکرد رسانه به دین • تقویت جایگاه طنز بومى • افزایش سواد رسانه اى مردم • لزوم اعتمادسازى • تقویت شیوه هاى سنّتى تبلیغ و آشنایى با محیط دیجیتالى • استناد به مبانى و منابع حقوق ماهواره در سطح بین الملل

3. ماهواره در سال هاى آغازین قرن بیست و یکم، جهان شاهد انقلابى شگرف در عرصه ارتباطات است. انقلابى که با رشد بى سابقه شبکه هاى مخابراتى آغاز شد و با اختراع فیبرهاى نورى و امواج ماکروویو و نیز احاطه کره زمین با ماهواره ها سرعت گرفت. در این میان، ماهواره ها به دلیل پوشش فراگیر و نیز بى نیازى از اتصالات زمینى، از نظر قدرت، پوشش و صرفه اقتصادى در رتبه اول قرار گرفتند. در سال هاى جنگ سرد، توجه دولت هاى بزرگ بیشتر بر کاربرد نظامى ماهواره ها متمرکز بود، ولى پس از فروپاشى شوروى، این توجه به شدت به سمت کاربردهاى ارتباطى و تجارى گرایش یافت. با توجه به نیاز روزافزون کشورهاى صنعتى و در حال توسعه به بسترهاى قوى ارتباطى، سرمایه گذارى بخش خصوصى و دولتى در زمینه تحقیق و توسعه تکنولوژى ماهواره اى افزایش یافت که امروزه نتایج این پژوهش ها را در پیرامون خود مى بینیم. امروزه ماهواره ها شرق تا غرب و شمال تا جنوب کره زمین را احاطه کرده اند. در حال حاضر، ماهواره ها به صورت چند منظوره طراحى و ساخته مى شوند، به گونه اى که از پخش شبکه هاى تلویزیونى آزاد و کدشده (که براى استفاده از آنها باید هزینه پرداخت شود) و رادیو آنالوگ گرفته تا شبکه هاى تصویرى دیجیتالى و حتى اطلاعات شبکه اینترنتى و سرویس هاى ویژه مخابراتى، همه را یک جا ارائه مى کنند. اگر بخواهیم بدون وارد شدن در بحث هاى فنى، ماهواره هاى تلویزیونى را توضیح دهیم، مى توانیم آنها را نوعى رله فضایى براى امواج بدانیم. در حقیقت، ماهواره، برنامه هاى رادیویى ـ تلویزیونى خود را به صورت امواج رادیویى از پایگاه هاى زمینى دریافت مى کند. سپس آنها را روى طول موج هاى از پیش تعیین شده و با اهداف ویژه، با قدرت بیشتر و پهنه بسیار گسترده تر پخش مى کند.

4. پیدایش ماهواره ها • در ژانویه 1946 کارشناسان مخابرات ارتش امریکا براى نخستین بار در یک پروژه تحقیقاتى به نام AMA DI موفق شدند امواج رادارى به کره ماه بفرستند و بازتاب آن را دریافت کنند. در طول دهه1950 آزمایشگاه تحقیقاتى نیروى دریایى امریکا به این پژوهش ها ادامه داد تا آنکه در میانه سال هاى 1959 و 1963 توانست از کره ماه به عنوان یک ماهواره طبیعى میان ایالت هاى واشنگتن و هاوایى، ارتباط هاى رادیویى منظمى برقرار کند. • اتحاد جماهیر شوروى نیز در طول این مدت به پژوهش هاى مشابهى دست زد و توانست موفقیت هایى به دست آورد. مردم شوروى با اولین ماهواره ها توانستند تصویر فضاپیماى وستاک II را ببینند که مدار زمین را دور مى زد. • با تأسیس کنسرسیوم اینتل ست1 در 20 اوت 1964 امریکا نخستین ماهواره مخابراتى تجارتى جهان به نام اولین پرنده یا اینتل ست Iرا در 6 آوریل 1965 به فضا پرتاب کرد و در مدار سنکرون بر فراز اقیانوس اطلس قرار داد.

5. کاربردهاى ماهواره ها ماهواره ها با توجه به نوع کاربرد و وظیفه اى که به عهده دارند، به نظامى و غیرنظامى تقسیم مى شوند. ماهواره هاى غیرنظامى شامل ماهواره هایى با کاربردهاى گوناگون هستند. با گذر زمان، وظایف واگذار شده به ماهواره ها نیز گسترش یافت و ماهواره هاى جدید با کاربردهاى ارتباطى، مخابراتى، نجومى، نظامى، هواشناسى، زمین شناسى، جغرافیایى و اقلیم شناسى به فضا پرتاب شدند. افزون بر این، مدارهاى این ماهواره ها نیز شرایط جوّى زمین، ساختار خورشید و دیگر کره ها را به سطح زمین و به کاربران گزارش مى دهند.

6. دسته بندى ماهواره ها از نظر منطقه زیر پوشش ماهواره ها بر اساس این که چه گستره اى را زیر پوشش قرار مى دهند و چند کشور از آنها استفاده مى کنند، به سه گروه بزرگ تقسیم مى شوند: الف) ماهواره هاى بین المللى: این ماهواره ها براى استفاده و ارائه خدمات به تمام کشورهاى جهان کاربرد دارند. از این نوع ماهواره ها، مى توان اینتل ست و اینمارست را نام برد. ب) ماهواره هاى منطقه اى: این ماهواره ها به چند کشور یا چند منطقه خدمات مى دهند، مانند: ماهواره عرب ست. ج) ماهواره هاى محلى: این نوع ماهواره ها براى خدمات رسانى به یک کشور خاص به کار گرفته مى شوند. البته براى خدمات رسانى به یک کشور، مى توان از ماهواره هاى بین المللى یا ماهواره هاى منطقه اى نیز شبکه هایى را اجاره کرد.

7. ماهواره هاى مخابراتى ماهواره مخابراتى، سفینه اى فضایى است که سیگنال هاى تلفن، رادیو و تلویزیون را از ایستگاه زمینى دریافت مى کند و به دیگر ایستگاه هاى مستقر در زمین بازتاب مى دهد.

8. ماهواره هاى رادیویى روش فرستادن امواج رادیویى نیز با استفاده از ماهواره تولدى دوباره یافت. یکى از کاربردهاى فرستادن امواج رادیویى براى کسانى بود که در داخل کشتى و میان دریاها و اقیانوس ها سرگردان مى ماندند. ماهواره سیگنال هاى فرستاده شده از سوى این افراد را دریافت مى کرد و موقعیت آنها را به گروه هاى نجات گزارش مى داد.

9. ماهواره هاى تلویزیونى یکى از بهترین و شناخته شده ترین کاربردهاى ماهواره ها، فرستادن سیگنال هاى رادیویى و تلویزیونى است. این سیگنال ها به روش هاى متفاوتى براى کاربران فرستاده مى شود و هزینه کمى نیز دارند که در تهیه لوازمى مانند دیش، رسیور و مانند آنها خلاصه مى شود. همچنین کشورهایى که فن آورى طراحى و ساخت و پرتاب ماهواره را ندارند، چند شبکه از شرکت هاى بزرگ ماهواره اى اجاره مى کنند یا مى خرند تا بتوانند داشته هاى خود را به دیگران انتقال دهند. همین عامل (اجاره و خرید و فروش خطوط) انگیزه جدیدى براى کشورهاى قدرتمند است تا ماهواره هاى قدرتمند را طراحى و به فضا پرتاب کنند. در آینده نزدیک، این تجارت ماهواره اى وارد مراحل رقابتى نیز خواهد شد، مگر آنکه دانشمندان دیگر کشورها نیز به جاى استفاده از ساخته هاى دیگران، خود به فکر تولید و ساخت باشند. در حال حاضر، 151 ماهواره رادیویى و تلویزیونى فعال است. این ماهواره ها 3836 شبکه تلویزیونى دیجیتال، 461 شبکه تلویزیونى آنالوگ، 2091 شبکه رادیویى دیجیتال و 267 شبکه رادیویى آنالوگ دارند.

10. ماهواره هاى قابل دریافت در ایران هم اکنون در سراسر کره زمین و روى خط استوا، شمار زیادى ماهواره تلویزیونى فعال هستند که با توجه به موقعیت جغرافیایى ایران، تقریباً نیمى از آنها در ایران دریافت مى شوند. با توجه به اینکه کشور ما در نیم کره شمالى و در شمال خط استوا قرار دارد، تمام ماهواره هاى تلویزیونى قابل رصد در ایران، در نیم دایره شرق ـ جنوب شرقى؛ جنوب ـ جنوب غربى و غرب واقع هستند. همچنین ماهواره هایى که در موقعیت 40 درجه غربى (320 درجه شرقى) تا 145 درجه شرقى قرار دارند، قابل رصد هستند. در حال حاضر، امواج 90 ماهواره در ایران قابل دریافت است و شبکه ها نیز 20 درصد افزایش داشته اند.

11. کارکردهاى منفى ماهواره علیه نظام اسلامى ماهواره ها مى توانند با تبلیغات جهت دار در تغییر ترجیح هاى ذهنى و فرهنگى ملت ها و سرانجام تغییر نگرش دولت ها اقدام کنند. از همین رو، امروزه تبلیغات، ابزارى براى مداخله در حاکمیت کشورها و براندازى دولت ها به شمار مى آید. تبلیغات براندازانه دیگر اصطلاحى شاعرانه و ناشناخته تلقى نمى شود. به همین ترتیب، پیدایش اصطلاح تهاجم فرهنگى نیز بر پایه واقعیتى است که جهانیان کاملاً آن را درک مى کنند. ساده اندیشى است که ترویج خشونت و سکس، آموزش هاى اخلاقى ناروا، آموزش تفریح هاى ناسالم، تحقیر سنّت هاى ملى و بزرگداشت فرهنگ بیگانه و حتى تحمیل نوع خاصى از آرایش، خوراک، پوشاک و به طور کلى، «مد» را تنها از سر تنوع خواهى و پر کردن اوقات فراغت قلمداد کنیم. تغییر رفتارهاى ظاهرى تا حدودى نشانه دگرگون شدن ارزش ها و آرمان هاى درونى انسان ها است و غفلت از نقش تبلیغات رسانه اى (که ماهواره از مهم ترین آنهاست) در این دگرگونى، نمى تواند نشانه فرهنگ و تمدن باشد.

12. آسیب شناسى ماهواره • آسیب هاى اقتصادى • آسیب هاى سیاسى • آسیب هاى اجتماعى و فرهنگى • آسیب هاى نظامى

13. آسیب هاى اقتصادى ایجاد توقع فزاینده در مردم، یکى از نظریه ها در تحلیل رخ دادن انقلاب هاست و برنامه هاى اقتصادى ماهواره به خوبى در این راستا عمل مى کنند. هزینه هایى که صرف خرید تجهیزات ماهواره اى مى شود، نوعى تراز تجارى منفى براى کشور ایجاد مى کند. از سوى دیگر، تبلیغات تجارى ماهواره ها براى برخى کالاهاى تولیدى، به سرعت احساس نیاز را در مردم برمى انگیزد؛ زیرا معمولاً این برنامه ها با هدف هاى مشخصى طراحى مى شوند و در هر قسمت از آن، نوعى تبلیغ براى فروش و بازاریابى وجود دارد. شرکت ها براى ارائه این تبلیغات، هیچ تعرفه اى نیز به دولت ها نمى پردازند.

14. آسیب هاى سیاسى تمایز میان اهداف سیاسى و اقتصادى قدرت هاى جهانى در روابط بین المللى بسیار دشوار است. استعمارگران با تهیه برنامه هاى مورد پسند جهان سومى ها و پخش خبرهاى مغالطه آمیز و فریبنده، جوسازى مى کنند و از مسائل به وجود آمده به نفع خود سود مى جویند. بیان خبرهاى جهت دار و تحریف شده، تحلیل هاى غیرواقعى و نامنصفانه در این شبکه ها، همه در جهت منافع گردانندگان آنهاست.

15. آسیب هاى اجتماعى و فرهنگى برنامه هاى ماهواره اى با تکرار برخى عادت هاى مشخص در زندگى غربى، چنان مى نمایند که گویى ما یک عمر با این عادت ها زندگى کرده ایم. هر کودکى که در یک کشور به دنیا مى آید، متناسب با ارزش ها و هنجارهاى همان کشور رشد مى کند و معیارهاى درونى خود را تقریباً با ارزش هاى همان جامعه هماهنگ مى کند. وقتى چنین فردى بزرگ تر مى شود و هم زمان، برنامه هاى ماهواره اى به ارزش ها و معیارهاى سنّتى او حمله ور مى شوند و قالب هاى ذهنى او را درهم مى شکنند، تنش هاى درونى او براى وفق دادنش با آن برنامه ها، شخص را بى هویت بار مى آورد. ایجاد ناهمگونى میان ارزش هاى یک ملت با برنامه هایى مبتنى بر ارزش ها یا حتى ضدارزش هاى دیگر جوامع، نه تنها بر گروه هاى نوجوان و جوان اثر مى گذارد، بلکه هیچ قشر دیگرى از زیان آن در امان نمى ماند. یک سویه بودن جریان انتقال فرهنگ، ارزش ها و ایدئولوژى سیاسى، حاکمیت زبان بیگانه (مانند زبان انگلیسى)، توجه به گرایش هاى مخاطبان به جاى نیازهاى واقعى آنان، ایجاد نیازهاى کاذب و مانند آن از کمترین آسیب هاى این برنامه هاست.

16. آسیب هاى نظامى ماهواره در تضعیف روحیه نیروهاى مسلح و گروه هاى هدف جنگ روانى، نقش اساسى دارد و از قدرت رزمى و دفاعى آنان مى کاهد. همچنین روحیه ایثارگرى و فداکارى را در آنان تضعیف مى کند و اراده پشتیبانى کنندگانشان را در جنگ هاى نظامى درهم مى شکند. ماهواره ها با تصویرسازى، واقعیات ادعایى خود در مورد جنگ را در ذهن مخاطب شکل مى دهند؛ به «دشمن» موجودیت مى بخشند و آن را خون ریز و ضعیف جلوه مى دهند؛ آثار انسانى نامطلوب جنگ را کوچک مى شمرند و از سربازان خودى یک قهرمان مى پرورانند که خستگى ناپذیر در راستاى محو شرارت از سراسر کره زمین رسالتى جهانى بر دوش گرفته اند. در بعد سخت افزارى، ماهواره هاى مخابراتى با عکس بردارى هوایى از موقعیت هاى ژئواستراتژیک و حیاتى نیروهاى نظامى و هدف هاى نظامى از جمله تأسیسات، کارخانه ها، راه هاى ارتباطى، پل ها و لجستیک نیروهاى نظامى حریف، امکان وارد آوردن حداکثر ضربه را به دشمن فراهم مى کنند. انقلاب در عرصه فن آورى نظامى در کنار تحول شگرف در حوزه تکنولوژى ارتباطات و ماهواره در جنگ هاى بالکان، امریکا و عراق در سال 2003 و نبرد امریکا در افغانستان در سال 2001 نشان داد که تصاویر ماهواره اى که در اختیار حافظه موشک هاى کروز قرار گرفته بود، امکان نابودى اهداف نظامى را با ضریب خطاى کمتر از 5 متر فراهم آورده بود. امکان شناسایى آشیانه هاى هواپیماها، سایت هاى موشکى و... در جنگ امریکا و عراق، استفاده از نیروى هوایى عراق را کاملاً ناممکن و پرهزینه ساخت. در واقع کاربرد ماهواره ها در بعد نرم افزارى بسیار مهم تر از بعد سخت افزارى در یک جنگ تمام عیار است، رسانه ها با توجیه جنگ و لزوم آن، کاهش ابعاد ضدانسانى جنگ و تلاش براى تضعیف روحیه مردم و سربازان از طریق برساختن «واقعیت ها» حریف را پیش از شکست نظامى به تسلیم و انفعال مى کشانند.

17. جنگ رسانه اى امریکا علیه ایران کنگره امریکا، بودجه اى معادل 40 میلیون دلار براى پشتیبانى از فعالیت هاى به اصطلاح مدنى رسانه هاى ایرانى در امریکا اختصاص داد. در گفت وگوى خبرنگار شبکه CNN امریکا با یکى از گردانندگان شبکه هاى تلویزیونى فارسى زبان در لوس آنجلس مشخص شد بیشتر این بودجه به تلویزیون هاى ماهواره اى فارسى زبان مقیم لوس آنجلس اختصاص داده خواهد شد تا به برنامه سازى و ترویج فرهنگ غربى در داخل ایران بپردازند. بررسى کمّى و کیفى این شبکه ها (به صورت موردى) نشان مى دهد اثرگذارى منفى ماهواره ها به واسطه حجم اندک برنامه هاى آموزنده در مقابل حجم بالاى برنامه هاى سرگرمى، شو، موسیقى و... بسیار زیاد است. افزون بر این، وضعیت منفى عمومى بر شبکه هاى تلویزیونى ماهواره اى حاکم است و شبکه هاى تلویزیونى فارسى زبان تنها براى اثرگذارى بر مخاطب ایرانى، برنامه پخش مى کنند.

18. بررسى آمارى برنامه هاى شبکه هاى ماهواره اى اروپایی مشاهده برنامه هاى این شبکه ها، این فرضیه را در ذهن شکل مى دهد که بیشتر آنها براى رسیدن به هدف اساسى خود (جلب نظر مخاطبان)، از فیلم، سریال، شو، موسیقى و دیگر برنامه هاى تفریحى و سرگرم کننده و برنامه هاى علمى و آموزشى استفاده مى کنند. براى روشن شدن بیشتر این مدعا، به نتایج حاصل از تحلیل محتواى کمّى شمارى از شبکه هاى شش کشور اروپایى (آلمان، انگلستان، بلژیک، سوئیس، فرانسه و هلند) مى پردازیم تا به دور از هر گونه داورى شخصى، جنبه تفریحى و سرگرمى بودن یا علمى و آموزشى بودن این شبکه ها مشخص تر شود. تحلیل برنامه هاى ماهواره اى این شش کشور اروپایى نشان مى دهد بیشترین نوع برنامه هاى پخش شده از این شبکه ها بدین شرح است : فیلم 16 درصد و سریال 13 درصد ،شو (نمایش)، موسیقى و برنامه هاى سرگرم کننده 8 درصد، اطلاع رسانى 7 درصد، ورزش 5 درصد و برنامه کودک 4 درصد بوده است. همچنین برنامه هاى علمى و آموزشى و برنامه هاى مستند هر یک با 3 درصد، برنامه هاى سیاسى با 2 درصد، برنامه هاى ادبى، فرهنگى، اقتصادى و مذهبى هر کدام با 9 درصد تا حدودى برنامه هاى این شبکه ها را پوشش داده اند.

19. قانون ممنوع بودن دریافت از ماهواره وضعیت ماهواره و ابزارهاى دریافت شبکه هاى تلویزیونى و رادیویى خارجى در ایران، نامطلوب و بحران زاست. با وجود تصویب «قانون ممنوعیت به کارگیرى تجهیزات دریافت از ماهواره» در تاریخ 26/11/1373 و ابلاغ آیین نامه اجرایى آن در تاریخ 21/1/1374، براساس برخى تخمین هاى غیررسمى، چندین میلیون دستگاه رسیور و بشقاب ماهواره اى در کشور وجود دارد، در حالى که در طول مدت اجراى این قانون، بسیار کمتر از این تعداد دستگاه کشف شده است. ماده 5 این قانون، سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى (مؤسسه رسانه هاى تصویرى) را به ضبط و پخش برنامه هاى موافق با ارزش ها و مبانى فرهنگى اسلامى و ملى مجاز دانسته است. ماده 4 نیز تمام دستگاه هاى فرهنگى کشور را به مطالعه و تبیین آثار زیان بار استفاده از برنامه هاى انحرافى شبکه هاى ماهواره اى در جامعه موظف ساخته است. همچنین ماده 10 این قانون، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى را موظف کرد تا با همکارى وزارت پست و تلگراف و تلفن (سابق) و سازمان هاى مربوط، از اهرم هاى حقوقى و بین المللى به منظور حراست از مرزهاى فرهنگى کشور و حفظ کیان خانواده علیه برنامه هاى ویرانگر ماهواره اقدام کند. با بررسى مذاکره ها و متن قانون ممنوعیت کاربرد ماهواره، نتیجه مى گیریم عامل اصلى شرایط نابسامان ماهواره در کشور، قانون یادشده نیست، بلکه علت اصلى، اجرا نشدن کامل قانون از جمله مواد 4، 5 و 10 ـ به ویژه ماده 5 ـ این قانون است. در واقع، سیاست هاى همه جانبه در قانون یاد شده، پس از تصویب به فراموشى سپرده شد و راهبرد کوتاه مدت این ممنوع بودن، بزرگ نمایى شد و به یک سیاست به ظاهر تمام عیار تبدیل گردید. به باور بسیارى از کارشناسان، برخورد حذفى صرف، آن هم در حوزه سخت افزارى، تجربه ناموفقى است و تنها به معناى حذف صورت مسئله، به جاى یافتن پاسخ صحیح براى پرسش است. هرچند قانون هاى سلبى تا یافتن پاسخ مناسب از سوى نخبگان حوزه هاى علوم سیاسى، اجتماعى، روان شناسى، حقوق، ارتباطات و مسئولان، پذیرفتنى است، ولى باید دانست این پاسخ باید با نیاز فرهنگى جامعه، دگرگونى هاى سریع در فن آورى اطلاعات و ارتباطات، متناسب بوده و با توجه جدّى به برنامه هاى فرهنگى غرب علیه ملت هاى مسلمان، فراگیر، اثرگذار و بهنگام باشد.

20. راهکارهاى مقابله با تهاجم رسانه اى • افزایش کمّى و بهبود کیفى برنامه ها • استفاده حداکثرى از ظرفیت هاى اتحادیه رادیو ـ تلویزیون هاى آسیا و اقیانوسیه • ساخت ماهواره اسلامى • تقویت باورهاى دینى مردم و اصلاح رویکرد رسانه به دین • تقویت جایگاه طنز بومى • افزایش سواد رسانه اى مردم • لزوم اعتمادسازى • تقویت شیوه هاى سنّتى تبلیغ و آشنایى با محیط دیجیتالى • استناد به مبانى و منابع حقوق ماهواره در سطح بین الملل

21. افزایش کمّى و بهبود کیفى برنامه ها در چند سال گذشته، در حوزه عملکرد رسانه اى کشور، توسعه کمّى خوبى صورت گرفته است و از نظر تعداد شبکه ها، جایگاه شایسته اى در دنیا داریم، ولى وقتى مجموعه ظرفیت هاى کشورهاى دنیا در حوزه رسانه اى را بررسى مى کنیم (اعم از دولتى و خصوصى)، درمى یابیم در مقابل انتخاب هایى که بیگانگان به مخاطب ایرانى ارائه مى دهند، حق انتخاب بسیار کمترى به مخاطب ایرانى داده ایم. لذا در حوزه کیفى، تلاش هاى بیشترى باید انجام پذیرد. برخى پیشنهادها براى بهبود کیفى برنامه ها بدین شرح است:

22. الف) آموزش کارشناس در حوزه تولید آموزش کارشناس در حوزه هاى مختلف رادیو ـ تلویزیون، تقویت دانشکده هاى تخصصى، استفاده از نیروهاى کاردان و افزایش ارتباط اصحاب رسانه با دانشگاه ها که قدرت هدایت فکرى جامعه را دارند، بسیار ضرورى است. براى افزایش کارآیى رسانه، تربیت گوینده، نویسنده، تهیه کننده و حتى کارشناسان سیاسى، نظامى و علوم اجتماعى در حوزه هاى مختلف رسانه اى، نیازى جدّى است.

23. ب) ضرورت مخاطب شناسى امروزه مقوله شناخت کنش ها و واکنش هاى مخاطبان در قبال رسانه ها اهمیت شایانى یافته است. به باور مک کوایل، مفهوم مخاطب به ظاهر کلید درک بسیارى از اسرار مربوط به شیوه کار رسانه هاى گروهى است و حتى راز ماندگارى «ارتباطات اجتماعى» را در خود دارد. مسئولان باید بدانند با مخاطبانى روبه رویند که بسیارى از آنان تحصیل کرده، کارشناس و داراى تعامل هاى اجتماعى هستند. انتقال پیام ها، به ویژه پیام هایى که بار ارزشى، سیاسى، عقیدتى و... دارد، اگر بدون استفاده از نمادها و نشانه ها صورت گیرد، مخاطب به راحتى آن را رمزگشایى و تحلیل مى کند. چنین پیامى به مرور تأثیر خود را از دست مى دهد و مخاطب در برابر آن ایستادگى مى کند. در حال حاضر، بسیارى از برنامه هاى مذهبى، سیاسى و... در تلویزیون که به پخش مستقیم مراسم سخنرانى، اعیاد و... مى پردازد، کمترین قدرت اثرگذارى را دارند. جنبه تکنیکى و امکانات تلویزیون ما مشکل ندارد، تلویزیون ما از نظر کارگردانى، تصویربردارى و امکانات فنى با تلویزیون هاى اروپایى قابل مقایسه است. مشکل تنها در طراحى پیام است که بدون آگاهى از کارآیى این وسیله، پیام ساخته مى شود. باید نیروهاى کارشناسى براى تلویزیون پیام طراحى کنند تا مخاطب را شناسایى و سپس با او تخصصى برخورد کنند. اگر مشکل تخصص طراحان پیام حل شود، تلویزیون ما از نظر فنى مشکل دیگرى نخواهد داشت.

24. ج) تکثرگرایى در تولید محصولات فرهنگى ـ رسانه اى برابر اصل 44 قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران، پخش رادیو و تلویزیونى در انحصار بخش دولتى قرار دارد. به بیان دیگر، بخش خصوصى در ایران مجاز به تأسیس رادیو و تلویزیون خصوصى نیست. اگر تکثرگرایى در حوزه تولید رسانه اى، با قیدهاى خاصى همراه باشد که اهداف اصلى قانون گذار از ایجاد انحصار را تأمین کند، به رونق تولید آثار فرهنگى و هنرى در کشور کمک خواهد شد. با توجه به نیازهاى فزاینده فرهنگى مردم و گستره انتخابى که شبکه هاى ماهواره اى دنیا براى مخاطب ایرانى فراهم کرده اند، راهى جز روى آوردن سریع به تکثرگرایى در حوزه رسانه اى با رویکرد تکاملى و بر اساس آرمان هاى انقلاب وجود ندارد. ایجاد فضاى رقابتى میان رسانه هاى داخلى، افزون بر اینکه زمینه اى فراهم مى کند تا نگاه مخاطبان روى برنامه هاى تولید داخل جلب شود، به تقویت تولیدهاى تلویزیونى، رشد موسیقى، سینما و ده ها صنعت مختلف درگیر در این حوزه مى انجامد. همچنین تلاش براى جذب مخاطب در چارچوب سیاست هاى کلان دولت، بر کیفیت و کمیّت برنامه ها مى افزاید.

25. استفاده حداکثرى از ظرفیت هاى اتحادیه رادیو ـ تلویزیون هاى آسیا و اقیانوسیه در مقابل تهاجم رسانه اى غرب باید از امکانات داخلى و خارجى بیشترین استفاده را برد. اتحادیه رادیو تلویزیون هاى آسیا و اقیانوسیه در سال 1962 م. با توجه به مفاد و شرایط مندرج در مواد 55 تا 59، 62 و 70 منشور سازمان ملل متحد تأسیس شد. مهم ترین هدف هاى ABU به قرار زیر است: الف) پشتیبانى از منافع سازمان هاى سخن پراکنى که شرایط اساس نامه و ایجاد رابطه با دیگر اتحادیه هاى سخن پراکنى و دیگر سازمان ها را پذیرفته اند. ب) توسعه و تنظیم بررسى هاى مربوط به مسائل سخن پراکنى و تضمین مبادله اطلاعات در زمینه امور مورد علاقه سرویس هاى سخن پراکنى. ج) پیشبرد فعالیت هایى که از هر نظر براى کمک به توسعه «سخن پراکنى» طراحى شده است؛ به ویژه «توسعه ملى و آموزش و پرورش». د) کمک به پیشبرد رابطه خوب و حسن نیت بین المللى از طریق تجهیزات ملى سخن پراکنى. در اتحادیه ABU فعالیت هاى مختلفى صورت مى گیرد که برخى از آنها عبارتند از: دادوستد خبرى تلویزیونى (آسیاویژن)، مسابقات و جوایز ABU در حوزه برنامه سازى، دادوستد برنامه اى، تولید مشترک میان اعضاى اتحادیه، خدمات فنى و حقوق پخش و مسائل حقوقى. استفاده حداکثر از این ظرفیت، در قالب پروژه هاى تولید مشترک فیلم و سریال هاى تلویزیونى، دادوستد خبرى، پخش موسیقى و فیلم براى کشورهاى عضو و حتى زیرنویس کردن فیلم ها و تولیدات رسانه اى براى کشورهاى هدف، مى تواند افزون بر اشاعه فرهنگ کشورمان، انگیزه و ظرفیت تولید را در مخاطب داخلى افزایش دهد. برخى همکارى میان اعضاى این اتحادیه را چنان مهم ارزیابى مى کنند که حتى معتقدند مى توان در این چارچوب، به یک زبان مشترک رسانه اى دست یافت؛ زبان مشترکى که در قالب موسیقى، کلام و محصولات رسانه اى عملى است.

26. ساخت ماهواره اسلامى ساخت ماهواره در داخل کشور، اقدام بزرگى است و این امیدوارى را ایجاد مى کند که جمهورى اسلامى در داخل و خارج، مناطق گسترده اى را زیر پوشش برنامه هاى خود قرار دهد. البته با اجراى پروژه هاى مشترک با کشورهاى اسلامى که دغدغه هاى فرهنگى مشابهى با ایران دارند و به آسانى مى شود با آنها به توافق رسید، باید امکان استفاده از توان مالى، دانش فنى و بازاریابى رسانه اى در این کشورها را فراهم ساخت. اندیشه ساخت ماهواره اسلامى که در جهت ترویج و تبلیغ اسلام ناب محمدى و مقابله با جنگ رسانه اى دشمن است، چه بسا در گیرودار بحث هاى نظرى درباره ماهواره و اسلام و تلاش براى جمع این دو مقوله در قالب اسلامى فراموش شود. در این میان، اگر با در نظر گرفتن شرایط زمان و مکان و رویکردى عمل گرایانه در این راه بکوشیم و فرهنگ، ادب، تاریخ تمدن اسلامى ـ ایرانى، حقانیت نظام و انقلاب، دستاوردهاى نظام اسلامى و تولیدات فکرى حوزه ها و دانشگاه هاى کشور را در قالب رسانه اى طرح کنیم، گام مؤثرى در مقابل تهاجم رسانه اى دشمن برداشته و به صدور انقلاب با امواج رسانه اى پرداخته ایم. براى چنین ماهواره اى مى توان برنامه هاى زیر را درنظر گرفت: پخش برنامه هاى مختلف به زبان هاى زنده دنیا؛ تبیین و عظمت مسلمانان در گذشته و دستاوردهاى علمى، فرهنگى آنان در دوران معاصر؛ تولید برنامه هاى جذاب، پرمحتوا و رقابت پذیر با برنامه هاى تولیدى غرب؛ ارائه تحلیل هاى سیاسى و اقتصادى از وضعیت مسلمانان در دنیا و معرفى ملت ها و دولت هاى اسلامى.

27. تقویت باورهاى دینى مردم و اصلاح رویکرد رسانه به دین تلویزیون مى تواند در ایجاد و تقویت باورهاى دینى با نهاد دین همکارى کند. تلویزیون به واسطه توان مندى در آفرینش یا فراموشى رهبران، ستاره ها و قهرمانان، در زندگى عمومى جامعه نقش بسزایى دارد. نزدیک به دو سوم مخاطبان تلویزیون به دین علاقه مندى بسیارى دارند و یک سوم باقى مانده نیز به آن بى علاقه نیستند.1 این نکته مى تواند شاهدى بر نقش مهم بافت دینى در جامعه و زندگى مردم ایران باشد و نظر سیاست گذاران و برنامه ریزان رسانه اى را به عنصر دین، چونان واقعیتى مورد علاقه و نیازى جدّى براى مخاطبان معطوف سازد. البته ویژگى متفاوت یک سوم باقى مانده، هشدارى براى دیدگاه هاى خوش بینانه است. نکته جالب، نبود رابطه میان بالا رفتن سطح تحصیلات و کاهش این علاقه است که ادعاى اختصاص دین دارى به گروه هاى کم سواد را منتفى مى سازد. در اینجا رابطه اى میان بالا رفتن میزان تحصیلات و کاهش توجه به برنامه هاى دینى تلویزیون به دست آمده است که چه بسا ضعف کیفى و محتوایى برنامه ها عامل آن باشد؛ زیرا تحصیل کردگان جامعه به دقت و با حساسیت، برنامه هاى صداوسیما را زیرنظر دارند. توجه جدى تر برنامه سازان به این مهم کمک مى کند صدا و سیما مخاطبان تحصیل کرده خود را از دست ندهد. نتیجه اینکه در جامعه ما بافت دین داران و علاقه مندان به برنامه هاى دینى، تنها گروهى خاص با باورهاى مذهبى ویژه نیست. امروزه گروه واره هاى گوناگونى را در میان مخاطبان مى توان تشخیص داد که توجه ما را از مدل انتقالى در ارتباطات مذهبى که هدف آن بیشتر آموزشى، اطلاعاتى و تبلیغاتى است و توجهى به گونه گونى مخاطبان و نیازهاى آنان ندارد، به مدل آیینى معطوف مى سازد. مدل آیینى بر پیوند، همراهى و ایمان مشترک تأیید دارد و در خدمت نیازهاى مخاطبان و بازتاب علایق آنان در برنامه هاى دینى رسانه است. صرف نظر از حقیقت دین که امرى فطرى است و زمینه پذیرش آن در مخاطب زیر است، وقتى دین یا باورهاى درست دینى مورد هجمه رسانه اى قرار مى گیرند و اندیشه هاى رقیب در گفتمان رسانه اى حضور مى یابند، نهادى در تبلیغ اندیشه اش موفق تر است که از فنون تبلیغات و اقناع به بهترین شیوه بهره گیرد. در حوزه تبلیغات، به ویژه وقتى چند اندیشه رقیب وجود داشته باشند، تبلیغ مستقیم و تقاضاى پذیرش یک نظر، در مخاطب مقاومت ایجاد مى کند. اینکه در اسلام سفارش شده است مردم را به غیر از زبان خود ـ به طور عملى ـ به دین و کردارهاى نیک فراخوانید «کُونُوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ» اهمیت نمادها، رمزها و تبلیغات غیرمستقیم را مى نمایاند.

28. تقویت جایگاه طنز بومى پژوهش هاى اخیر نشان مى دهد با وجود رشد جهشى رسانه هاى جهانى (مانند شبکه هاى بین المللى تلویزیونى)، رسانه هاى بومى هنوز جایگاه استوارى در حوزه هاى جغرافیایى کشورها دارند. از عوامل مهم تثبیت «رسانه بومى» باید به سه شاخص اساسى زبان، فرهنگ و مذهب اشاره شود. آمار برنامه هاى تلویزیونى بومى در کشورهاى جهان تأیید مى کند که «طنز» با اقبال خوبى در میان همه بینندگان روبه رو است. یونسکو در سال 1985 کتابى با عنوان جریان بین المللى برنامه هاى تلویزیونى منتشر کرد که در آن، برنامه هاى تلویزیونى 52 کشور جهان را به روش تطبیقى بررسى کرده بود. بنابر آمار به دست آمده، بیش از یک سوم تولیدات تلویزیونى این کشورها که شامل دو بلوک شمال و جنوب و مجموعه کشورهاى توسعه یافته و در حال توسعه است، به برنامه هاى طنز و سرگرم کننده اختصاص دارد. این رقم، بسیار شگفت انگیز و جالب است؛ زیرا نقش تلویزیون را در ارتباط آفرینشگر و بهجت آمیز با مخاطبان انبوه روشن مى کند.

29. افزایش سواد رسانه اى مردم بالا بردن قدرت تحلیل مخاطبان نسبت به ترفندهاى رسانه اى غرب و آشنایى آنان با مغالطه هاى کلامى، شیوه هاى اقناع و نفوذ و... سطح آگاهى مردم را ارتقا مى بخشد. شایسته است هم زمان با تجویز یا تحریم برنامه ها یا ابزارهاى جنگ رسانه اى که امروزه تا حدى کنترل آنها ناممکن شده است، شاخص هاى تبیین و تحلیل درست به مردم آموخته شود.

30. لزوم اعتمادسازى یک رسانه قوى، براى اعتمادسازى با مخاطبان خود و نگه داشتن آنها باید به موارد زیر توجه کند: الف) سرعت و شتاب زدگى در انتقال خبرها و ارائه تفسیرها، نباید به نقل خبرهاى نادرست بینجامد. چنین مسئله اى اعتبار رسانه را زیر سؤال مى برد. ب) اعمال نگرش هاى حزبى، جناحى و قومى، دیر یا زود براى مخاطبان یک رسانه آشکار مى شود و مخاطبان به رسانه هاى منصف تر گرایش مى یابند. ج) سانسور در رسانه با توجیه حفظ منافع ملى و مسائل امنیتى، نباید تا آنجا پیش رود که حتى مردم براى آگاهى از مسائل مهم جهانى و مسائلى که با سرنوشت اقتصادى، سیاسى و فرهنگى آنها گره خورده است، به رسانه هاى بیگانه رو کنند. البته رسانه اى موفق است که بتواند مردم را درباره علل و عوامل سانسور برخى خبرها توجیه کند. د) یک رسانه قدرتمند نباید در حوزه خبر تنها به خبرگزارى هاى بین المللى یا داخلى متکى باشد. به عبارت دیگر، نباید موجب شود رسانه و مخاطبان آن، دنیا را از چشم خبرگزارى ها ببینند. ه) رسانه اگر با مخاطب خود هم دردى نکند و حرف هاى او را بازتاب ندهد، دیگر مخاطب، رسانه را از آن خود نخواهد دانست و با آن، بیگانه خواهد شد. یکى از دلایل گرایش به رسانه هاى بیگانه، بازتاب مشکلات مردم در حوزه هاى مختلف سیاسى، معیشتى و فرهنگى است. این رسانه ها به صورت هدف دار از شنیدن و بازتاب آن مشکلات، بدون ارائه پاسخ مناسب، استقبال مى کنند. و) در نظام اسلامى، رسانه ها باید بتوانند دولت را نقد کنند. صدا و سیما در اجراى آموزه امر به معروف و نهى از منکر مى تواند به نقد صحیح دولت و کارگزاران حکومت بپردازد و نماینده شایسته اى براى مردم در انتقال دیدگاه هاى سازنده آنها باشد. این حرکت، وظیفه شرعى این رسانه است و اهرم انتقاد مخرّب را از دست جریان هاى ضدانقلاب خارج مى کند.

31. تقویت شیوه هاى سنّتى تبلیغ و آشنایى با محیط دیجیتالى با وجود آنکه پهلوى دوم، رسانه هاى مدرن را در اختیار داشت، مردم ایران با اثرپذیرى از شیوه هاى سنتى تبلیغ و به دلیل اعتماد به عالمان دینى، غلبه فرهنگ شفاهى، ارتباط با مجالس دعا، روضه خوانى در مسجدها و عزادارى ها و دیگر نهادهاى مذهبى، به پیروزى دست یافتند، به گونه اى که رسانه هاى گروهى در عمل در مقابل این جریان شکست خوردند. البته فراموش نشود که نیروهاى انقلابى از برخى رسانه هاى جدید تبلیغى مانند دستگاه چاپ و نوار کاست نیز بهره مى جستند. نظام پهلوى که از قدرت این نهادهاى سنّتى غافل بود، مى کوشید دسترسى نیروهاى مذهبى به رسانه هاى مدرن را کم کند. به نظر مى رسد در شرایط موجود، افزون بر استفاده از رسانه هاى مدرن ارتباطى، باید از ابزارها و شیوه هاى ارتباطى سنّتى نیز بهره بردارى مناسب صورت گیرد. مهم ترین شیوه هاى سنتى ارتباطى که در جامعه ما بوده است و اکنون نیز کم و بیش وجود دارد، عبارتند از: الف) برگزارى آیین ها و مناسک دینى (مجالس مذهبى و...)؛ ب) برگزارى آیین هاى ملى (عیدها، جشن ها و مراسم ملى)؛ ج) تشکل هاى مردمى در بازار و مکان هاى دیگر (خیریه و...)؛ د) گفت وگوى رو در رو. حفظ و تقویت نهادهاى سنّتى در کنار بهره مندى از رسانه هاى مدرن، طیف گسترده اى از مخاطبان را پوشش خواهد داد.

32. استناد به مبانى و منابع حقوق ماهواره در سطح بین الملل در هفدهمین اجلاس کنفرانس عمومى یونسکو در پاریس، اعلامیه یونسکو درباره «اصول راهنماى استفاده از پخش رادیویى و تلویزیونى از طریق ماهواره ها به منظور جریان آزاد اطلاعات، گسترش آموزش و توسعه مبادلات فرهنگى» در 15 نوامبر 1972 به تصویب رسید. ماده یک این اعلامیه تصریح مى کند پخش برنامه هاى رادیو ـ تلویزیونى از ماهواره ها باید بر مبناى مقررات منشور ملل متحد باشد. اصول اساسى این منشور (مصوب اکتبر 1945)به قرار زیر است: «حفظ صلح و امنیت بین المللى؛ توسعه روابط دوستانه در میان ملت ها بر مبناى احترام به اصل تساوى حقوق و خودمختارى ملت ها و دیگر کارهاى مقتضى براى تحکیم صلح جهانى و دست یابى به همکارى بین المللى در حل مسائل بین المللى که جنبه هاى اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى یا بشردوستانه دارد» اعلامیه جهانى حقوق بشر، میثاق بین المللى حقوق مدنى و سیاسى و دیگر منابع معتبر نیز که بر حق استفاده آزاد از «هر ابزارى»، مانند ماهواره، «بدون داشتن ملاحظات مرزى» براى انتقال و اشاعه اطلاعات دلخواه تصریح کرده اند، به صراحت، منع سوء استفاده از آن را مطرح ساخته اند. بند دوم ماده 29 اعلامیه جهانى حقوق بشر و بند سوم ماده 19 میثاق بین المللى حقوق مدنى و سیاسى، به این موضوع اختصاص دارد. میثاق یاد شده پس از اشاره به اصل آزادى پخش اطلاعات، در بند دوم مقرر مى دارد: «اعمال حقوق یاد شده در بند دوم این ماده، مستلزم حقوق و مسئولیت هاى خاص است. ازاین رو، چه بسا تابع محدودیت هاى معیّنى شود که در قانون تصریح شده است و براى امور زیر ضرورت دارد: احترام به حقوق یا حیثیت دیگران؛ حفظ امنیت ملى یا نظم عمومى یا سلامت یا اخلاق عمومى». ارزش هاى فرهنگى و اعتقادى هر جامعه، برجسته ترین مصداق ضرورت هاى اجتماعى به شمار مى روند. ازاین رو، رعایت آنها الزام حقوقى دارد. براى مثال، مجمع عمومى سازمان ملل متحد «با ملاحظه اینکه ارزش و کرامت هر فرهنگ و نیز توانایى حفظ و توسعه ماهیت متمایز آن، حق اساسى همه کشورها و ملل است»، قطع نامه (28) 3148 مورخ 1973 م. را با عنوان «حفظ و اشاعه ارزش هاى فرهنگى» به تصویب رساند. نتیجه اینکه برنامه هاى ماهواره اى از نظر محتوا تابع مقررات و محدودیت هایى هستند که حفظ امنیت ملى، نظم عمومى و احترام به ارزش هاى اعتقادى و فرهنگى هر ملت از جمله آنهاست. از سوى دیگر، دولت ها در قبال پخش برنامه هاى ماهواره اى خارج از چارچوب قانونى، مسئولیت بین المللى دارند و در مراجع صالح مى توان خواستار رسیدگى و صدور حکم در این زمینه شد.

33. سخن پایانى در پایان، باید گفت براى رویارویى مؤثر با جنگ رسانه اى غرب و حفظ آرمان ها و ارزش هاى انقلاب اسلامى و انتقال آنها در فرایند جهانى شدن فرهنگ ها، راهکارهاى زیر مناسب ترین روش هاست: خودکفایى در حوزه سخت افزار؛ افزایش تولیدات پرمحتوا و جذاب در حوزه نرم افزار؛ توجه به نیاز واقعى و خواست مخاطبان؛ پذیرش و رسیدگى به انتقادهاى سازنده در حوزه هاى مختلف سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى. البته عملیاتى کردن راهبردهاى کلان مستلزم هم فکرى و همکارى کارشناسان مختلف حوزه هاى علوم سیاسى، ارتباطات، علوم اجتماعى، امور فرهنگى، تبلیغات، الهیات مانند آن است؛ فرهیختگانى که با رویکردى نظام مند و نگاهى جامع به مسائل بنگرند و از راهکارهاى سطحى و مقطعى پرهیز کنند.