Download
1 / 12
130 likes | 1.11k Vues
Yusuf TÜRKOĞLU. Kategorik Algılama: Belirleme-Ayırt Etme. Kategorik Algılama Nedir?. İnsanlar birçok uyarıcıyı sürekli olarak algılarlar. Örneğin bir gökkuşağına baktığımızda, renkler arasında akıcı bir geçiş görürüz.
E N D
Yusuf TÜRKOĞLU Kategorik Algılama: Belirleme-Ayırt Etme
Kategorik Algılama Nedir? • İnsanlar birçok uyarıcıyı sürekli olarak algılarlar. Örneğin bir gökkuşağına baktığımızda, renkler arasında akıcı bir geçiş görürüz. • Genellikle uyarıcıları kategorik olarak algılamayız. Kategorik algılama aşağıdaki resimde görüldüğü gibi renklerin katışıksız olarak (aralarında bir geçiş olmadan) algılanmasını ifade eder.
Kategorik algılama terimi 1950’ lerde Al Liberman tarafından bulunmuştur. Liberman ve arkadaşları Haskins laboratuarlarında kategorik algılama üzerine ilk deneyleri gerçekleştirmişlerdir. Kategorik algılama, ayırt etme işleminin farklı kategorilere ait uyarıcıda, aynı kategoriye ait uyarıcıya göre daha iyi olduğunu ifade eder (Liberman, Harris, Hoffman, & Griffith, 1957). Örneğin bir gökkuşağındaki yeşil ve sarı renkleri algılamak, sarının farklı tonlarını algılamaktan daha kolaydır. Harnard (1987), insanların sesleri de kategorik olarak algıladığını belirtmiştir. Kategorik Algılama Nedir?
Kategorik Algılama Nedir? • Kategorik algılama, aynı fonemlerin (ses birimi) başka şekilleri arasındaki akustik (duyulan ses) faklılıkların, iki farklı fonem arasındaki aynı akustik büyüklüğün farklılığından daha az algılanabilir olduğunu söyler (Liberman, Harris, Hoffman & Griffith, 1957). • Ses algılamada en önemli kavramlardan birisi ses başlangıç zamanıdır (voice onset time-VOT). • Ses başlangıç zamanı, kelimenin telaffuzunun başlamasıyla ses tellerinin titremesinin başlangıcı arasındaki zamanı ifade eder. • Örneğin /ba/ dediğimizde ses tellerimiz sağdan titremeye başlar. • /pa/ dediğimizde ses tellerimiz kısa bir beklemeden sonra titremeye başlar. • Burada /ba/ sesi için ses başlangıç zamanının /pa/ sesine göre daha kısa olduğu görülmektedir.
Kategorik Algılama Nedir? • Dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan birisi de bu seslerin ortasına düşen seslerin duyulmamasıdır. • Ses başlangıç zamanının bir aralığı /ba/ olarak algılanıyorken, farklı bir aralığı /pa/ olarak algılanır. • Bu olgu kategorik algılama olarak bilinir.
Kategorik Algılama ve Motor Teorisi • Dinleyiciler, belli bir ölçüde ve birbirine eşit uzaklıkta verilen uyarıcıları farklı kategorilerde algılayabilirler. • Örneğin, her biri kendinden önce gelene 5 birim uzaklıkta olan 7 tane uyarıcıya sahip olalım. • Dinleyiciler; 100 birimden 115 birime kadar olanları A grubunda ve 120 birimden 130 birime kadar olanları ise B grubunda toplanacak şekilde iki kategoride işitirler.
Kategorik Algılama ve Motor Teorisi • Bu durumda her bir komşu uyarıcı arasındaki fiziksel uzaklık eşit olmasına rağmen, algısal uzaklık farklıdır. • 105 ile 110 arasındaki sınır önemsizken, 115 ile 120 arasıdaki sınır önemlidir. • Bundan dolayı 115 ile 120 arasındaki algısal uzaklık diğer komşu birimler arasındaki uzaklıktan daha büyüktür.
Kategorik Algılama ve Motor Teorisi • Kategorik algılamanın altında yatan güçlü hipotezlerden birisi de kullanıcıların karşı fonem sınırlarında yer alan iki uyarıcıyı ayırabildiklerinin; ama aynı fonem grubundaki uyarıcıları ayıramadıklarının tahmin edilmesidir. • Örneğin, bir kullanıcı 1 ile 3 uyaranlarına [b] ve 5 ile 7 uyaranlarına ise [d] olarak isim versin. • Daha sonra kullanıcı istediğinde 3 ve 5 uyarıcılarını ayırabilir, çünkü uyarıcılardan birisi [b] diğeri ise [d]’ dir. • Fakat uyarıcı 1 ve 3’ ü ayıramaz, çünkü uyarıcıların her ikisi de [b]’ dir. • Ayrıca burada 1 ve 3 arasındaki fiziksel uzaklık 3 ve 5 arasındaki fiziksel uzaklığa eşittir.
Kategorik Algılamanın Ölçülmesi • Kategorik algılamanın ölçülmesinde belirleme ve ayırt etme deneyleri uygulanmıştır (Liberman, Haris, Hoffman ve Griffith, 1957). • Belirleme kullanıcıya verilen uyarıcının ne olduğunun ifade edilmesidir. Örneğin /ba/ ve /ga/ uyarıcılarından herhangi biri verildiğinde, verilen uyarıcının ne olduğunu söylemektir. • Ayırt etme ise bir çift halinde verilen uyarıcıların birbirinin aynısı olup olmadığının ifade edilmesidir. • Belirleme testinde, uyarıcılar (ses) tek tek dinletilmekte ve kullanıcılar ne işittiklerini isimlendirmektedirler (belirlemektedirler). • Ayırma testinde ise, uyarıcılar ABX gibi üçlü bir şekilde gruplandırılır. • Burada X uyarıcısı A ya da B uyarıcılarının ikisinden biriyle aynıdır ve kullanıcıların X’ in A ya da B uyarıcılarından hangisiyle aynı olduğunu söylemeleriyle işlem gerçekleştirilmektedir.
Deneyler • http://www.ling.gu.se/~anders/KatPer/Applet/index.eng.html • http://psych.rice.edu/mmtbn/language/sPerception/dagaSound/catDis.html
Kaynakça • Serniclaes, W., Ventura, P., Morais, J., & Kolinsky, R. (2005). Categorical perception of speech soundsin illiterateadults.Cognition, 98, B35–B44. • Lane, D. (2005). Speech perception. http://cnx.org/content/m11175/latest/ • Serniclaes, W., & Sprenger-Charolles, L.(2003). Categorical perception of speech sounds and dyslexia. Current psychology letters, 10(1), 1-9. • Emmorey, K., McCullough, S., & Brentari, D. (2003). Categorical perception in American Sign Language. Language And Cognıtıve Processes, 18 (1), 21–45. • Francis G., Neath, I., Mackewn, A., & Goldthwaithe, D. (2003). Student Manual for CogLab™ • https://netfiles.uiuc.edu/cls/www/course/ling401/week10/categorical.html
